بیان الصناعات

بیان الصناعات کتابی‌است از حبیش تفلیسی (از دانشمندان سدهٔ ششم هجری در قلمرو سلجوقیان روم) به زبان فارسی در صناعت‌های مختلف. کتاب شامل یک مقدمهٔ کوتاه و بیست باب است. بیان الصناعات از نظر نثر کهنه و استوارش و نیز اشتمال بر اصطلاح‌های فارسی و تکتیک‌های صنعتی آن عصر حائز اهمیت است.

فهرست باب‌ها

1. باب نخستین اندر صناعت علم کیمیا
2. باب دوم اندر صناعت جوهرها
3. باب سیوم اندر رنگ کردن جوهرها
4. باب چهارم اندر رنگ کردن بلورها و مینا
5. باب پنجم اندر رنگ کردن آبگینه از هر نوعی
6. باب ششم اندر آب دادن گوهرها
7. باب هفتم اندر آب دادن تیغ‌ها و آلات سلاح
8. باب هشتم اندر صناعتهای گوناگون
9. باب نهم اندر آمیختن رنگها
10. باب دهم اندر آمیختن حبر و مداد
11. باب یازدهم اندر نبشتها بردن از کاغذ و پدید آوردن از هر گونه
12. باب دوازدهم اندر خاصیت حیوانات از هر گونه
13. باب سیزدهم اندر چیزها که در آن دفع حیوانات باشد و غیره شود
14. باب چهاردهم اندر خواص جوهرها و میوه‌ها و نباتها از هر گونه
15. باب پانزدهم اندر استعمال آبها از هرگونه
16. باب شانزدهم اندر استعمال آتش و علمهای چراغ
17. باب هفدهم اندر علمهای شراب و لعبهای آن
18. باب هژدهم اندر علمهای مختلف از هر گونه
19. باب نوزدهم اندر شستن قصب و برداشتن نشان از جامه‌ها
20. باب بیستم اندر پیدا کردن اسرار جماع و آبستنی

نمونهٔ نثر

سپید کردن آبگینه چون نقره: بستاند سپیداب ارزیز و ریم نقره و هر دو را به آب وشه بیاغارد و سرکه بر وی ریزد و یک شبانروز ویرا رها کند. پس از آن بسیادش و بر قدح آبگینه مالدش و بر آتش وی را نیک گرم کند.

منابع

• تفلیسی، حبیش؛ افشار، ایرج. «بیان الصناعات». فرهنگ ایران‌زمین. شمارهٔ ۵. ۱۳۳۶: تهران. ۲۷۸—۴۵۸