[[پرونده:Mammad Amin Rasulzade.jpg|چپ|180px|بندانگشتی|[[محمدامین رسولزاده]] بنیانگذار جمهوری آذربایجان، از مبارزان جنبش مشروطه در ایران بود]]
[[پرونده:Declaration of independence of Azerbaijan in Azerbaijani.jpg|بندانگشتی|چپ|متن بیان نامه استقلال جمهوری دمکراتیک آذربایجان]]
'''جمهوری خلق آذربایجان''' {{ترکی آذربایجانیآذری|آذربایجان خالق جمهوریتی| Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC)}} نخستین تلاش موفق برای تأسیس دولتی سکولار و دمکراتیک در [[جهان اسلام]] بود.<ref>Tadeusz Swietochowski. Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press, 1995. {{ISBN|0-231-07068-3|en}}, {{ISBN|978-0-231-07068-3|en}} and Reinhard Schulze. A Modern History of the Islamic World. I.B.Tauris, 2000. ISBN 1-86064-822-3, {{ISBN|978-1-86064-822-9|en}}.</ref> این جمهوری که در [[۲۸ مه]] سال [[۱۹۱۸ (میلادی)|۱۹۱۸]] در [[گنجه|گنجهٔ]] آذربایجان توسط سیاستمداران ملیگرای [[شورای ملی آذربایجان]] بعد از انحلال روسیه تزاری و بعد از منحل شدن [[جمهوری فدرال دموکراتیک قفقاز جنوبی]] اعلام استقلال کرد در نتیجه حمله دولت شوروی برچیده شد و دولتی بود نسبتاً کم عمر (۲۳ ماه). مرزهای این جمهوری از شمال به روسیه و جمهوری دمکراتیک گرجستان و از غرب به [[اولین جمهوری ارمنستان]] و از جنوب به ایران محدود میشد. جمعیت این جمهوری ۲٫۸۶ میلیون بود و نخست گنجه به پایتختی گزیده شد چون باکو در آن زمان تحت کنترل بلشویکها بود. [[تهاجمتلاش ارتش سرخ بهاین جمهوری خلقبرای آذربایجان]]اتحاد منجربا بهایران{{مدرک}} انحلالبا این[[تهاجم جمهوریارتش وسرخ استقراربه جمهوری دمکراتیک آذربایجان|حملهٔ شورویارتش سوسیالیستیسرخ]] شدشکست خورد.<ref>http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query2/r?frd/cstdy:@field(DOCID+az0019)</ref> این جمهوری نخستین جمهوری در جهان اسلام محسوب میشود که حق رای را برای زنان برابر با مردان مساوی اعلام کرد.<ref>Tadeusz Swietochowski. Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge University Press, 2004. ISBN 0-521-52245-5, 9780521522458, p.144</ref> جمهوری خالق آذربایجان اولین دانشگاه نوین آذربایجان را در باکو دایر کرد.
حزب مساوات اکثریت اعضای مجلس را تشکیل میداد و احزاب دیگر همچون [[حزب احرار|احرار]]، [[حزب اتحاد (چمهوری دمکراتیک آذربایجان)|اتحاد]]، سوسیال دمکراتهای مسلمان ([[حزب هِمّت|هِمّت]]) در مجلس نماینده داشتند. اکثریت نمایندگان مجلس را ترکهای آذربایجانی تشکیل میدادند امّا نمایندههایی نیز از اقلیتهای ارمنی (۲۱ نماینده از مجلس ۱۲۰ نفری)،<ref name="kazemzadeh">{{cite book |last=Kazemzadeh |first=Firuz|authorlink=Firuz Kazemzadeh |title=The Struggle for Transcaucasia: 1917-1921 |publisher=The New York Philosophical Library |year= 1951 |location=|isbn=0-8305-0076-6 |pages=124, 222, 229, 269–270}}</ref> روسی، لهستانی، یهودی و آلمانی در مجلس بودند. بعضی از نمایندهها از اندیشههای پان اسلامی و پان ترکی حمایت میکردند.
با توجه به تحولات وسیعی که در زبان ترکی آذربایجانیِ کشور آذربایجان رخ داده و کلماتی مانند «جومهوریّت» در آن منسوخ شده و کلمهٔ «رسپوبلیکا» امروزه به جایش به کار میرود، در متون کنونی این جمهوری را «Azərbaycan Demokratik Respublikası» (آذربایجان دموکراتیک رسپوبلیکاسی) مینامند؛ ولی نام رسمیاش در زمان خود، «آذربایجان خالق جومهوریّتی» (جمهوری خلق آذربایجان) بود.
خط ۵۸:
* [[گور دسته جمعی قوبا]]
* [[دولت جمهوری دمکراتیک آذربایجان]]
* [[ایران بزرگ]]
== منابع ==
Wikipedia contributors, "Azerbaijan Democratic Republic," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaijan_Democratic_Republic&oldid=189677698 (accessed March ۵، ۲۰۰۸).