اسفندیار: تفاوت میان نسخه‌ها

بر پایهٔ منابع، اسفندیار بزرگترین پسر و جانشین گشتاسپ و همچنین نوهٔ لهراسپ است. او به دوره دومدوم، دودمان کیانیان تعلق داشته‌است. در اوستا نام مادر او Hutaosā- (که در تفسیر پهلوی آن و دیگر منابع اسلامی Hutōs نوشته شده) بوده و مادر او از خاندان نوذر بوده‌است. در ایادگار زریران گشتاسپ می‌گوید «هوتوس، خواهر و همسر من، که از او سی فرزند من زاده شده‌اند». دقیقی نام مادر او را ناهید آورده است که دختر قیصر روم بوده و شاه گشتاسپ به او کتایون می‌گفته. فردوسی و ثعالبی نام مادر او را کتایون می‌نویسند. بر پایهٔ گفتهٔ آنان، او دختر شاه روم (که نامی برای بیزانس، یونان یا روم است)، بوده و هنگامی که گشتاسپ در آنجا بوده و دربار پدرش را با پرخاش ترک کرده بوده، با هم ازدواج کرده‌اند.

شمار برادران اسفندیار تا اندازه‌ای در منابع به شکل آشفته و گیج‌کننده آمده است. در ایادگار زریران، جاماسپ فرزانه، وزیر گشتاسپ، پیش‌بینی می‌کند که ۲۳ پسر و برادر شاه در جنگ کشته می‌شوند. بر پایه شاهنامه، گشتاسپ ۳۸ پسر خود را در جنگ دوم با ارجاسپ از دست می‌دهد و اسفندیار سوگند می‌خورد که کین آنان را بستاند. در جایی دیگر با این حال، جاماسپ او را آگاه می‌کند که پنج تابرادر از ۳۸ برادرش در جنگ زنده می‌مانند.

برجسته‌ترین برادر اسفندیاراسفندیار، پشوتن است که یکی از جاویدانان زرتشیزرتشتی است که یاری‌دهندگان سوشیانت است. در شاهنامه او مشاور و پشتیبان اسفندیار است و همچنین فرمانده لشکر اوست که او را هم در جنگ با ارجاسپ و هم در جنگ با رستم همراهی می‌کند. او خردمند و پارسا و دادگر است. برادر عزیزکرده اسفندیار فرشیدورد است. دیگر برادر پارسای او Frašō.kara در یشت‌ها یاد شده، اما در شاهنامه نام او نیامده. دقیقی دست کم از دو برادر دیگر اسفندیار یاد می‌کند که یکی اردشیر و دیگری شیداسپ است. دقیقی گویا از دو برادر دیگر او هم نام می‌برد. اورمزد یا شیراورمزد و نیودار یا نیوزار یا دیگر گونه‌های این نام‌ها که همه آن‌ها در جنگ نخست با ارجاسپ جان می‌دهند. هیچ‌کدام از این شخصیت‌ها در اوستا، ایادگار زریران و بندهشن یاد نشده‌اند. دقیقی همچنین بدون نام بردن کسی، از پنج برادر اسفندیار سخن می‌گوید که همه آن‌ها در ستادنستاندن کین عمویشان زریر دست دارند.

دو خواهر اسفندیار در شاهنامه یاد شده‌اند که به‌آفرید و همای هستند (خُمانی و باذافره در طبری). گشتاسپ به هر کسی که بتواند ارجاسپ را در جنگ نخست از ایران بیرون براند، زناشویی با همای را نوید می‌دهد (که همای دختر گشتاسپ و خواهر اسفندیار را نباید با همای چهرزاد دختر بهمن اشتباه گرفت). چون اسفندیار در بیرون راندن سپاه ارجاسپ کامیاب می‌شود، همای و برادرش اسفندیار با یکدیگر پیوند زناشویی می‌بندند. هر دو خواهر اسفندیار در جنگ دوم با ارچاسپ بندیبه بند کشیده شده و به دز رویین برده می‌شوند. هر دو آن‌ها در رشته رخدادهای سوگواری پس از مرگ اسفندیار پدیدار می‌شوند. آنچنان که خالقی مطلق گفته، به‌آفرید که اسفندیار او را از بند رهانده، هم در کنار همای، همسر اسفندیار بوده‌است، ولی فردوسی از آن چیزی سخن نگفته تا با اسلام ناسازگار نباشد، هرچند که هنگامی که دربارهٔ سوگواری پس از مرگ اسفندیار در دربار سخن می‌راند، با برابر شمردن شمار خواهران اسفندیار با شمار همسران او، به گونهٔ ضمنی می‌گوید که به‌آفرید هم همسر اسفندیار بوده.