خان (عنوان): تفاوت میان نسخه‌ها

'''خان''' (صورت قدیم [[خاقان]] یا [[طرخان]]) یک عنوان عالی [[زبان‌های ترکی|تُرکی]] و ایرانی [[ایران باستان]] بیانگر اشرافیت و فرمانده بوده استبوده‌است که معنا و مفهوم آن به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بستگی دارد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=KHAN – Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://www.iranicaonline.org/articles/khan|وبگاه=www.iranicaonline.org|بازبینی=2021-01-05|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|ص=KHAN (ḵān), a Turkish high title indicating nobility. Its meaning and designation, however, depends upon the historical and social contexts in which it is used.}}</ref> خان واژه‌ای به معنای رئیس قوم است.

بر اساس نظر زبان‌شناس و فیلولوژیست روسی-آمریکایی Alexander Vovin، واژه ''qaγan'' از زبان [[ینی‌سئیایی]] گرفته شده‌است. این واژه در هزارهٔ پیش از میلاد به عنوان لقب در فدراسیون [[شیونگ‌نو]] پذیرفته شده<ref>Vovin, Alexander. 2007 ‘Once again on the etymology of the title qaγan. ’ Studia Etymologica Cracoviensia 12: 177-187.</ref> و بعدها به دیگر زبان‌ها راه یافته‌است.

ریشه‌شناسی واژه "«خان"» احتمالاً تُرکی است، گرچه ممکن است با زبان کُره‌ای و در باکُره‌ای، چینی، یا حتی زبان مغولی پیوند داشته باشد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=KHAN – Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://www.iranicaonline.org/articles/khan|وبگاه=www.iranicaonline.org|بازبینی=2021-01-05|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|ص=The etymology of khan is probably Turkic, although there is a possible link with Korean and ultimately with Chinese, or even proto-Mongolian and then with Chinese}}</ref> و یا احتمال دارد ریشه در واژه [[طرخان]](<nowiki>ترخان</nowiki> واژه‌ای ایرانی است که ریشۀ سغدی و پارسی میانه آن trk̲h̲ʾn است که زبان‌های ترکی (tarḳan) و به صورت جمع در زبان مغولی tarḳat نیز این واژه را وام گرفته‌اند.) داشته باشد.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=بدرالزمان قریب فرهنگ سغدی تهران ۱۳۷۴}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دایرةالمعارف اسلام چاپ دوم، سر واژه قریب صص۳۹۰-۳۹۱}}</ref><ref name=":0" />

معنا و مفهوم واژه خان به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بستگی دارد و معنی آن بسته به مکان و دوره تاریخی بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، در دوره امپراتوری مغول، این عنوان به خانواده نخبگان حاکم به عنوان صفت حاکمیت و تبار در خانواده چنگیزخان محدود می‌شد، در حالی که در زمان صفویان، یک عنوان برای منصب فرماندار بود (پایین‌تر از مقام [[بیگلربیگی]]). در اواخر دوره قاجار، هنگامی که عناوین گسترش می‌یافت، استفاده از عنوان خان، از سران قبایل گرفته تا افراد با اقتدار یا صرفاً عنوانی برای احترام بود، و در دوره معاصر در ایران ممکن است به نام هر شخصی به عنوان احترام افزوده شود. همچنین می‌تواند به عنوان فرم آدرس یا به عنوان بخشی از نام مکان استفاده شود. به عنوان مثال، [[خان بالق|خانبالیق]] ([[پکن]] کنونی) پایتخت [[قوبلای خان]]. از دوره مغول تا قرن نوزدهم میلادی، عنوان خان از مغولستان تا سراسر آسیای مرکزی و ایران، و در امپراتوری عثمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه همچنان در آسیای میانه، هند و پاکستان کاربرد دارد، اما در ایران و ترکیه بسیار کمتر استفاده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=KHAN – Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://www.iranicaonline.org/articles/khan|وبگاه=www.iranicaonline.org|بازبینی=2021-01-05}}</ref>

* [[بستک|خوانین بستک و جهانگیریه]]

* [[بچاقچی|خوانین بچاقچی]]