'''[[تاریخ معجم]]''' (یا المعجم فی تاریخ ملوک العجم ، نیز المعجم فی آثار ملوک العجم )، کتابی درسی به [[فارسی]] ، با محتوای [[تاریخی]] ، مشتمل بر [[تاریخ]] [[ایران]] پیش از [[اسلام]] ، تألیف [[شرف الدین فضل الله حسینی قزوینی]] معروف به [[شرف قزوینی]] است. مولف این [[کتاب]] را به نام [[نصرت الدین احمدبن یوسف شاه]] ، نهمین [[اتابک]] از اتابکان [[لر]] بزرگ، در ۶۵۴ ه.ق به منظور «بیان اخبار ملوک ماضیه » تألیف کرده است (شرف الدین قزوینی ، ص ۸، ۱۷، ۲۷؛ آقابزرگ طهرانی ، ج ۳، ص ۲۸۷). وی در نامگذاری کتاب خود، به [[المعجم فی معاییر اشعارالعجم]] [[شمس قیس رازی]] نظر داشته و برخی مطالب را نیز به مناسبت عیناً از آن نقل کرده است (بهار، ج ۳، ص ۱۰۵-۱۱۰).
[[تاریخ معجم]] با حمد و سپاس خداوند و مقدمه ای در منقبت شاهان شروع می شود و سپس بخش اصلی کتاب با پادشاهی [[کیومرث]] (ص ۳۰-۶۰) آغاز می گردد. بخش اصلی ۲۶ باب است که هریک به نام یکی از پادشاهان است و مشتمل است بر پادشاهان [[کیانی]] (ص ۲۳۰-۲۳۹)، [[دارا]] (داریوش سوم ؛ ص ۲۴۳-۲۳۹)، [[اسکندر]] (ص ۲۴۳-۲۶۲) و پادشاهان [[ساسانی]] تا پایان حکومت [[انوشیروان]] (ص ۲۶۲-۳۱۴).
نثر [[تاریخ معجم]] [[مصنوع]] و متکلف و مطالب تاریخی آن بی اعتبار است ( د. فارسی ، ذیل مادّه ). مؤلف در خلال حکایت شاهان به پند و اندرز پرداخته و مطالب خود را با اشعار و آیات مزیّن کرده است . وی در نوشتن پیرو شیوة [[وصّاف الحضره]] بوده است (بهار، ج ۳، ص ۱۰۵-۱۰۶). نسخه های متعددی از این کتاب در کتابخانه های [[ایران]] ، [[قاهره]] ، [[لاهور]] ٬ [[هند]] ، [[بریتانیا]] و [[سن پترزبورگ]] موجود است (منزوی ، ج ۶، ص ۴۳۸۹-۴۳۸۶). این کتاب نخستین بار در تبریز در ۱۲۵۹ (مشار، ج ۲، ستون ۳۰۴۶) و سپس در [[تهران]] در ۱۲۶۷( روزنامه وقایع اتفاقیه ، ج ۱، ش ۳۳، ص ۱۷۰) و ۱۲۸۶، در [[هند]] (۱۲۷۷) و [[اصفهان]] (۱۳۳۰) چاپ شد (مشار، ج ۲، ستون ۳۰۴۷). [[کمال برغموی]] به امر [[محمودپاشا]]، وزیر [[سلطان محمد فاتح]] ، آن را به ترکی ترجمه کرده و [[بلاغت نامه]] یا [[ترجمان البلاغه]] نامیده است ( د. فارسی ، همانجا). کتاب [[تاریخ معجم]] بسیار معروف بوده و در مدارس تدریس می شده است (بهار، ج ۳، ص ۱۰۵).
