زبان لیتوانیایی: تفاوت میان نسخه‌ها

|speakers=۳٫۰  میلیون

|date=2012۲۰۱۲

از آنجا که زبان لیتوانیایی هنوز بسیاری از ویژگیهای [[زبان‌های هند و اروپایی|زبان هند و اروپایی]] را در خود نگه‌داشته‌است، پس مورد توجه زبان‌شناسان برای پژوهش بر روی زبان یادشده‌است. آنچنان که [[آنتوان میه]] زبانشناس نامدار [[فرانسه|فرانسوی]] گفته‌است: «هر کس که آرزوی شنیدن شیوه سخن‌راندن هندواروپاییان را دارد باید بیاید و به یک روستایی لیتوانیایی گوش فرادهد.»

چنین انگاشته می‌شود که [[زبان‌های بالتیک]] پس از جدایش از [[زبان نیاهندواروپایی]] در کنار [[زبان‌های اسلاوی]] یک خانواده را ساخته‌بوده‌اند.

بخش شدن به دو گروه خاوری و باختری در میان زبان‌های بالتیک میان سال‌های [[۴۰۰ (میلادی)|۴۰۰]] تا [[۶۰۰ (میلادی)|۶۰۰ میلادی]] رخ‌داده‌است. جدایش میان دو زبان لیتوانیایی و [[زبان لاتویایی|لاتویایی]] نیز پس از سال [[۸۰۰ (میلادی)]] رخ داده‌است. دو زبان یادشده پیش از آن دیری به صورت دو گویش از یک زبان در کنار هم می‌زیسته‌اند. دوره این انتقال از دو گویش به دو زبان را میان سده‌های [[سده ۱۴ (میلادی)|۱۴]] تا [[سده ۱۷ (میلادی)|۱۷ میلادی]] برآورد می‌کنند. دستیابی آلمان‌ها بر بخشی که امروزه برابر با [[لاتویا|لاتویاست]] نیز در [[سده ۱۳ (میلادی)|سده‌های ۱۳]] و [[سده ۱۴ (میلادی)|۱۴ میلادی]] بر گسترش این استقلال زبانی اثرگذار بود. [[پرونده:Mazvydo katekizmas.jpg|بندانگشتی|نخستین کتاب به زبان لیتوانیایی از [[۱۵۴۷ (میلادی)|۱۵۴۷]] به نام واژه‌های ساده آموزشی مسیحی نوشته [[مارتیناس ماژویداس]]]]

کهن‌ترین نوشته‌ها به زبان لیتوانیایی سروده‌های آیینی برگردان‌شده‌ای‌ست از سالهای [[۱۵۰۳ (میلادی)|۱۵۰۳]]-[[۱۵۲۵ (میلادی)|۱۵۲۵]]. کتاب‌های چاپی به پس از سال [[۱۵۴۷ (میلادی)|۱۵۴۷]] برمی‌گردند، ولی تا [[سده ۱۸ (میلادی)|سده ۱۸]] این زبان به مرحله ادبی نرسیده بود. پس از [[شورش ژانویه]] در [[۱۸۶۴ (میلادی)|۱۸۶۴]] [[میخائیل مورافیوف]] [[روس]] فرماندار کل لیتوانی آموزش و نشر به زبان لیتوانیایی را ممنوع نمود و بهره‌گیری از [[الفبای لاتین]] را نیز بازداشت. با این همه چاپ کتاب به زبان لیتوانیایی در بیرون از مرزها در [[پروس خاوری]] و [[آمریکا]] پی گرفته‌شد. قاچاقچیان کتاب با اینکه با تهدید زندان روبه‌رو بودند ولی کتاب‌ها را به درون مرز می‌رساندند و اینگونه دست‌مایه‌های لازم را برای ملی‌گرایان فراهم می‌نمودند تا اینکه سرانجام در [[۱۹۰۴ (میلادی)|۱۹۰۴]] منع پیشین برداشته شد.

[[یوناس یابلونسکیس]](۱۸۶۰-۱۹۳۰۱۸۶۰–۱۹۳۰) همیاری‌های شایانی برای سامان‌دادن و استانداردسازی زبان لیتوانیایی انجام‌داد. از [[۱۹۱۸ (میلادی)|۱۹۱۸]] لیتوانیایی زبان رسمی لیتوانی شد. در زمان چیرگی [[شوروی]] بر لیتوانی زبان لیتوانیایی در کنار [[زبان روسی]] که زبان رسمی شوروی بود، زبان رسمی لیتوانی ماند، ولی همواره روسی بر لیتوانیایی پیشی داشت.

== طبقه بندیطبقه‌بندی ==

لیتوانیایی یکی از دو زبان زنده [[بالتی]] ، همراه با [[زبان لاتویایی]] ، [[زبان هایزبان‌های بالتیک شرقی]] را تشکیل میدهندمی‌دهند.<ref> Dahl, Östen; Koptjevskaja-Tamm, Maria (2001), "The Circum-Baltic Languages", Studies in Language Companion Series, John Benjamins Publishing Company, p. 43, doi:10.1075/slcs.55.02dah, ISBN 9789027230591</ref> یک زبان دیگر بالتیک ،بالتیک، [[پروسی کهن]] در قرن 18۱۸ میلادی منقرض شد . زبان هاییزبان‌هایی مانند [[زبان کوری]] و [[زبان یاتوینگی]] هم بعدابعداً منقرض شدند. برخی نظریه ها ،نظریه‌ها، به این باورند که [[زبان هایزبان‌های بالتیک]] ، خودشان طبقه ای از [[زبان هایزبان‌های هندواروپایی]] هستند . نظریه هاینظریه‌های دیگری هستند که بر این باورند که [[زبان‌های بالتواسلاوی]] خود شاخه ای زبان هایزبان‌های [[هندواروپایی]] هستند .

به لیتوانیایی در اصل در [[لیتوانی]] گفتگو می‌شود. همچنین لیتوانی‌هایی که در [[روسیه سفید]]، [[لهستان]] و [[استان کالینیگراد]] [[روسیه]] می‌زیند نیز به این زبان سخن می‌گویند. همچنین گروه‌های کوچنده لیتوانیایی‌زبانی نیز در کشورهای [[آرژانتین]]، [[استرالیا]]، [[برزیل]]، [[کانادا]]، [[استونی]]، [[ایسلند]]، [[ایرلند]]، [[نروژ]]، [[روسیه]]، [[سوئد]]، [[انگلستان]]، [[آمریکا]]، [[فرانسه]] و [[اوروگوئه]] نیز می‌زیند.

=== گویش هاگویش‌ها ===

زبان لیتوانیایی دو گویش دارد : [[اوکشتایتیا]]({{lang-lt|Aukštaitija}}،, {{IPA-lt|ɐukʂˈtɐǐ:tʲɪjɐ|Lithuanian pronunciation:}}) و ژمایتیا (به [[زبان لیتوانیایی|لیتوانیایی]]: Žemaitija) ([[زبان ساموگیتی]] هم گفته می شودمی‌شود). تفاوت هایتفاوت‌های بسیاری بین لیتوانیایی استاندارد و گویش ساموگیتی وجود دارد و به این خاطر ،خاطر، برخی از زبان شناسان [[ساموگیتی]] را زبانی جدا برای خود می دانند می‌دانند. گویش کنونی [[ساموگیتی]] میان سدهسده‌های های 13-16۱۳–۱۶ میلادی با تاثیرتأثیر [[زبان کوری]] شکل گرفت. گویش هایگویش‌های لیتوانیایی با [[مناطق لیتوانی]] مرتبط اند .

هر گویشی خود زیر شاخه گویش هایگویش‌های دیگری است . گویش [[ساموگیتی]] به گویشگویش‌های های غربی ،غربی، شمالی و جنوبی ،جنوبی، و [[اوکشتایتیا]] به جنوبی ،جنوبی، شرقی و غربی تقسیم می شوند می‌شوند.

لیتوانیایی استاندارد از گویش هایگویش‌های [[اوکشتایتیا]]ی غربی نشات گرفته است گرفته‌است.

زبان اولین نوشتهنوشته‌های های لیتوانیایی ،لیتوانیایی، در قرون 16۱۶ و 17 ،۱۷، به لیتوانیای قدیمی معروف است و از لحاظ جنبه هایجنبه‌های قابل توجهی با لیتوانیایی هایلیتوانیایی‌های امروزی متفاوت است.

علاوه بر تفاوتهای مشخص شده در زیرزیر، ، اسامی ،اسامی، افعال و صفات هنوز انتهای جداگانه ای برای [[دوگانه (شماره دستوری) | عدد دوگانه]] دارند. دوگانه امروز در برخی از گویش هاگویش‌ها ادامه دارد. به طوربه‌طور مثال:

=== تلفظ ===

حروف صداداری مانند ą, ę, į, ų همچنان به صورت بلند خوانده می شدندمی‌شدند<ref>Ambrazas et al. (1997), p. 13.Ambrazas, Vytautas; Geniušienė, Emma; Girdenis, Aleksas; Sližienė, Nijolė; Valeckienė, Adelė; Valiulytė, Elena; Tekorienė, Dalija; Pažūsis, Lionginas (1997), Ambrazas, Vytautas (ed.), Lithuanian Grammar, Vilnius: Institute of the Lithuanian Language, ISBN 9986-813-22-0</ref> برخلاف لیتوانیایی امروزی که به صورت حروف طولانی دهانی خوانده می شوند می‌شوند.

| æ{{سخ}}æˑ|| æˑ || eˑ

| oˑ{{سخ}}o

| b || ts || ʧ || d || f || ɡ || ɣ || j || k || l || m || n || p || r || s || ʃ || t || ʋ || z || ʒ

* iki :بدرود (نارسمی)

Wikipedia contributors, «"Lithuanian language,»" Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lithuanian_language&oldid=182823534 (accessed January ۱۷، ۲۰۰۸).

{{کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹-۳۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف L است}}