کودتای ۲۸ مرداد: تفاوت میان نسخه‌ها

[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
به نسخهٔ 32379948 از Paraw (بحث) برگردانده شد: خرابکاری‌های دیده نشده (توینکل)
برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار
خط ۲۴:
| campaignbox =
}}
'''کودتای ۲۸ مرداد'''، [[کودتا]]یی است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی [[سرویس اطلاعات مخفی]] بریتانیا (اس‌آی‌اس) و [[آژانس اطلاعات مرکزی]] آمریکا (سیا) و با همراهی بخشی از [[ارتش شاهنشاهی ایران]] و کمک طرفداران [[محمدرضا پهلوی]] و پشتیبانی مخالفان [[محمد مصدق]] مانند [[سید ابوالقاسم کاشانی]] با هدف سرنگونی [[دولت]] معذولقانونی<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=پرهام قبادی|کد زبان=fa|تاریخ=۲۴ بهمن ۱۳۹۷|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/world-47213762|عنوان=آمریکا و سیاست تغییر رژیم در آمریکای لاتین: از گذشته تا ونزوئلا}}</ref> محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۲۵ مرداد ۱۳۹۶|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/iran-40297652|عنوان=آمریکا مجموعه اسناد کودتای ۲۸ مرداد را منتشر کرد}}</ref> در [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] از آن به نام '''[[عملیات آژاکس|عملیات تی‌پی آژاکس]]''' {{به انگلیسی|Operation Ajax یا TPAJAX Project}} نیز یاد می‌شود.<ref name=":2">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=1951–1954 - Office of the Historian|نشانی=https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1951-54Iran|عنوان=Foreign Relations of the United States, 1952-1954, Iran|بازبینی=2017-06-16}}</ref>
 
[[پرونده:59mossadeghprime minister1951.jpg|بندانگشتی|250px|[[محمد مصدق]] [[فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه|نخست‌وزیر ایران]] در سال ۱۳۳۰ (خورشیدی)]]
 
کودتای ۲۸ مرداد کودتا نبود از بحث برانگیزترین رخدادهای [[تاریخ معاصر ایران]] به‌شمار می‌رود و صف‌بندی‌های سیاسی جدی میان طیف‌های مختلف دربارهٔ آن وجود دارد.<ref name=":3">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=15 June 2017|وبگاه=BBC Persian|نشانی=http://www.bbc.com/persian/iran-40297652|عنوان=آمریکا مجموعه اسناد کودتای ۲۸ مرداد را منتشر کرد|بازبینی=2017-06-15}}</ref> طرفداران محمدرضا پهلوی، [[نخست‌وزیری محمد مصدق|نخست‌وزیر وقت]] را به نقض [[قانون اساسی مشروطه]] متهم و از برکناری او توسط شاه با همراهی ارتش دفاع می‌کنند.<ref>سقوط دولت مصدق؛ برکناری یا کودتا؟ | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز، ۲۸ مرداد ۱۳۹۹،http://www.ensafnews.com/252970/سقوط-دولت-مصدق؛-برکناری-یا-کودتا؟/#comment-64564 ،</ref> آن‌ها نقش دولت‌های خارجی در این رویداد را مردود دانسته و این کودتا را « '''قیام و رستاخیز ملی'''» می‌نامند.<ref name=":3"/><ref name=":5">{{یادکرد وب|نویسنده=کامبیز فتاحی- بی‌بی‌سی- واشینگتن|کد زبان=fa|تاریخ=۳۱ تیر ۱۳۹۶|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/iran-features-40662795|عنوان=کودتای ۲۸ مرداد: نقش بهبهانی به روایت اسناد آمریکا}}</ref>
 
در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ برابر با ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی توسط کودتایی نظامی با رهبری سرلشکر [[فضل‌الله زاهدی]] با درخواست مستقیم [[بریتانیا]] و همکاریدخالت مستقیم افسران اطلاعاتی آمریکا و نفرات لجستیک [[سفارت سابق ایالات متحده آمریکا در تهران|سفارت آمریکا]] و حمایت دولت ایالات متحده آمریکا سرنگون شد.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=English|نشانی=https://www.history.com/this-day-in-history/cia-assisted-coup-overthrows-government-of-iran|عنوان=CIA-assisted coup overthrows government of Iran|نویسنده=History.com Editors|تاریخ=27 May 2021|وبگاه=HISTORY}}</ref> کودتا ضد دولت مصدق پس از آن امکان‌پذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی به نام «عملیات آژاکس» ایران را برایدر نجاتآشوب ازو هرج و مرجی فروبرد که راه را برای دستسقوط مصدق هموار کرد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Arash Nourozi|تاریخ=May 27, 2021|نشانی=http://www.mohammadmossadegh.com/1953/operation-ajax/an-open-secret/|عنوان=Operation Ajax Was Always An Open Secret}}</ref> در آن زمان دولت آیزنهاور در آمریکا نگران آن بود که این طرح به بیراهه کشیده شود و نیروهای [[حزب توده]] با بهره‌جویی از ناامنی قدرت را در دست بگیرند.
 
== پیشینه ==
خط ۱۰۷:
 
سازمان‌های جاسوسی آمریکا و بریتانیا، شاه جوان را یک «ساقه نازک» توصیف می‌کردند که به گونه‌ای «آزارنده» به تعهد و تضمین حمایت آنان نیاز داشت. اما حمایت همین «ساقه نازک» برای انجام کودتا اهمیت حیاتی داشت؛ زیرا ارتش ایران بدون رضایت شاه توان موفقیت نداشت. [[کرمیت روزولت]] در نامه‌ای ناامیدانه به واشینگتن نوشت که بدون رضایت شاه کودتا فایده‌ای نخواهد داشت و خواستار «فشار حد نهایی» شد؛ زیرا در صورت سرنگون مصدق، نخست‌وزیر بعدی بدون پشتیبانی شاه توان اداره کشور و حل بحران نفت با بریتانیا را نداشت.<ref name=":7"/>
 
[[پرونده:28mordad1332.jpg|بندانگشتی|سربازان [[ارتش شاهنشاهی ایران|ارتش شاهنشاهی]] ساختمان پارلمان را در [[تهران]] محاصره می کنند]]
از سوی دیگر، آمریکا و بریتانیا چنان به کنار زدن محمد مصدق مصمم بودند که در نظر داشتند در صورت عدم حمایت شاه از نقشه کودتا، او را از تخت سلطنت ساقط کرده و شاهزاده [[غلامرضا پهلوی]] را بر تخت بنشانند. [[لوی هندرسون]] سفیر وقت آمریکا در تهران به شاه هشدار داد که بدون همکاری او نیز کودتا انجام خواهد شد و در این صورت، آمریکا و بریتانیا دیگر از دودمان پهلوی حمایت نکرده و این سلسله منقرض خواهد شود. هنگامی که شاه بالاخره فرمان عزل مصدق و انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری را امضا می‌کند روزولت و همکارانش در سطر نخست سند گزارش سیا به حروف انگلیسی می‌نویسند: «الحمدالله» و سپس می‌گویند «فشارها بالاخره مؤثر واقع شد».<ref name=":7"/>
 
خط ۲۱۸:
کودتای ۲۸ مرداد تأثیر مهمی بر روابط ایران و آمریکا گذاشت که هنوز آثار آن در روابط دو کشور محسوس است. در ۱۸ مارس سال ۲۰۰۰ میلادی [[مادلین آلبرایت]] وزیر امورخارجه آمریکا در سخنرانی خود گفت:
: «در سال ۱۹۵۳ آمریکا نقش مؤثری در ترتیب دادن براندازی نخست‌وزیر محبوب ایران محمد مصدق داشت. دولت آیزنهاور معتقد بود که اقداماتش به دلایل استراتژیک موجّهند ولی آن کودتا آشکارا باعث پس‌رفت سیر تکامل سیاسی ایران شد و تعجبی ندارد که هنوز بسیاری از ایرانیان از این دخالت آمریکا در امور داخلی آنان ناراحتند. علاوه براین در ربع قرن بعد از آن ایالات متحده و غرب پیوسته از رژیم شاه حمایت کردند. دولت شاه هرچند کارهای زیادی برای پیشرفت اقتصادی ایران انجام داد، مخالفان خود را بی‌رحمانه سرکوب کرد.»
 
=== اقدامات حزب توده ایران پس از 28 مرداد ===
بنا به پژوهش [[بهمن زبردست]] که بر اساس منایعی، ازجمله اسناد محرمانۀ [[حزب توده ایران]] منتشر شده توسط مرکز ویلسون، صورت گرفته، پس از سرنگونی دولت [[محمد مصدق]]، [[حزب توده ایران]] ستادی مرکب از دکتر [[نورالدین کیانوری]] ، دکتر [[حسین جودت]]، مهندس [[علی علوی]] از کمیتۀ مرکزی [[حزب توده ایران]] و [[خسرو روزبه]]، سرهنگ [[محمدعلی مبشری]] و سرگرد [[جعفر وکیلی]] از [[سازمان افسران حزب توده ایران]] و [[امان‌الله قریشی]] و [[گالوست زاخاریان]] از تشکیلات تهران تشکیل داد و به اقداماتی مانند خرابکاری در فرودگاه نظامی قلعه‌مرغی و برنامه‌ریزی برای آغاز جنگهای پارتیزانی در شمال کشور دست زد که بعدها کمیتۀ مرکزی [[حزب توده ایران]] در قطعنامه‌ای به تاریخ 23 اسفند 1335، این اقدامات را نابجا و حادثه‌جویانه دانست.
<ref>https://mirfetros.com/fa/?p=33782</ref>
 
 
== سرانجام ملّیون ==