پاکسازی بزرگ: تفاوت میان نسخه‌ها

ژوزف استالین با کنترل سفت و سخت بر ارکان اتحاد شوروی، در چند سال نخست حاکمیت خود قصدی بر تصفیه افراد نداشت. تا این که از سال ۱۹۲۹ با پدیداری نگرانی از نفوذ رقیب بزرگ و تبعید شده خود، [[لئون تروتسکی]]، توجه خود را معطوف [[ارتش سرخ]] کرد. در گونه‌ای از پاکسازی بدون خونریزی، در ابتدا مسئله تنها با تغییراتی در مقامات ارشد پیگیری شد که در آن افراد از جایگاه خود عزل و در بسیاری موارد تنها از خدمت مرخص می‌شدند تا استالین بتواند افراد مورد اعتماد خود همچون [[کلیمنت ووراشیلوف]] را بر پست‌های کلیدی بگمارد. بدین ترتیب در سال‌های ۱۹۲۹ و ۱۹۳۰ تنها ۴٫۷ درصد از نظامیان از مسند خود در [[حزب کمونیست شوروی]] اخراج و مجدداً در سال ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴، این بار ۶٫۷ از اعضای نظامی دیگر تقلیل درجه یافته یا کنار گذاشته شدند.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۶–۷۲–۳}}

آغاز مدرن‌سازی ارتش سرخ در جریان [[برنامه‌های پنج‌ساله اتحاد جماهیر شوروی|برنامه‌های پنج‌ساله]]، استالین را به نگرانی از تهدید پایه‌های قدرتش توسط یک ارتش احیا و تقویت شده انداخت. ترس یا آگاهی او از توطئه‌ای در میان رده‌های ارتش سرخ برای ساقط کردن او، سبب تلاش برای جلوگیری از آن با پاکسازی افراد شد که رفته‌رفته شدت بیشتری گرفت تا در نهایت در سال ۱۹۳۷ به یک پاکسازی بزرگ و همه‌گیر بدل گشت. پاکسازی بزرگ رده افسران شوروی را مضمحل کرد و تعداد آن‌ها را از بیش صدهزار نفر به نصف کاهش داد. تقریباً تمامی فرماندهی عالی ارتش سرخ به مشارکت در یک توطئه نظامی-سیاسی [[آلمان]] متهم شدند. هشت تن از این افراد پس از محاکمه در یک [[دادگاه نمایشی]] در ۱۱ ژوئن ۱۹۳۷، همگی اعدام و اجسادشان در گودالی زیر تلی از [[اکسید کلسیم|آهک زنده]] و خاک دفن شد. ژنرال [[میخائیل توخاچفسکی]] که از او با عنوان نابغه‌ترین ژنرال استالین یاد شده‌است، یکی از این افراد بود که پیش از این بدون سر و صدا دستگیر و به [[زندان لوبیانکا]] در مسکو منتقل شده بود. تظلم‌خواهی‌های ملتمسانه او به استالین و ووراشیلوف به جایی نرسید تا نهایتاً تحت شکنجه به این که مأمور آلمان بوده‌است، «اعتراف» کند. استالین مدعی شد او توسط یک جاسوس زن آلمانی و در تله‌ای از عسل به دام افتاده بوده‌است. این محاکمه صوری دروازه‌ای را گشود که سیل حاصل از آن موجب گرفتاری بسیاری دیگر از اعضا و کهنه‌سربازان ارتش سرخ به سرنوشت مشابهی شد. محاکماتی که به شکل میانگین تنها سه ماه به طول می‌انجامید و حکم آن مرگ یا در بهترین حالت ده سال کار اجباری بود. زندان‌های مختلف در مسکو و سایر شهرها شروع به پر شدن از افرادی که برچسب «دشمن مردم» بر آن‌ها می‌خورد، کردند. تمامی قضات همان محاکمه نمایشی نخست نیز به جز [[سیمیون بودیونی]]، [[بوریس شابوشنیکوف]] و [[وازیلی اولریخ]] اعدام شدند. با این وجود، همچنان امکان دارد سرویس اطلاعاتی آلمان در کنار [[ان‌کاوه‌ده]] در واقع با جعل مدارک و سرنخ‌ها در حال تأمین خوراک برای [[پارانویا]]ی استالین بوده باشند تا شوروی به دست خود ارتش سرخ را تضعیف نماید.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۵–۱۰۱–۶}} موضوع متهم شدن توخاچفسکی به خیانت را نیز از همین محل دانسته‌اند.{{sfn|Fugate|1984|p=۲۸}}

بدین ترتیب در مجموع حدوداً ۹۰ درصد ژنرال‌ها و ۸۰ درصد سرهنگ‌ها ناپدید شدند. سه تن از پنج [[مارشال اتحاد جماهیر شوروی]]، ۷۵ تن از ۸۰ عضو شورای عالی نظامی، یازده نایب کمیسار دفاع{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۶۲}}، سیزده تن از پانزده فرمانده ارتش‌ها، ۵۷ تن از ۸۵ فرماندهان سپاه‌ها، ۱۱۰ تن از ۱۹۵ فرمانده لشکرها و ۲۲۰ تن از ۴۰۶ فرمانده تیپ‌ها در عرض یک سال معدوم شدند.{{sfn|Fugate|1984|p=۲۸}} قریب به چهل هزار افسر ارشد و میان‌رده از جایگاه خود عزل، اعدام، زندانی یا به اردوگاه‌های کار اجباری تبعید گشتند. به فرماندهان محلی و افسران جزء نیز رحم نشد. این برای نخستین بار بود که افسران یک ارتش وفادار و شکست‌نخورده، توسط دولت خودشان به شکل نظام‌مند در دوران صلح از میان می‌رفتند.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۵–۶۱–۲}}

نظامیان مستقر در [[خاور دور روسیه|خاور دور]] تا ماه مه سال ۱۹۳۸ دست نخورده باقی مانده بودند تا این که نهایتاً با ورود عناصر ان‌کاوه‌ده به آن منطقه، مارشال [[واسیلی بلیوخر]]، فرمانده نیروهای خاور دور در کنار بسیاری دیگر نیز از پاکسازی در امان نماند. در نتیجه نابسامانی در این منطقه به پا شد تا [[امپراتوری ژاپن|ژاپنی‌ها]] با استفاده از شرایط مرزهای شوروی و دولت مورد حمایت آن در [[جمهوری خلق مغولستان|مغولستان]] را مورد دست اندازی قرار دهند. در حقیقت هیچ بخشی از نیروها حتی قوای اعزامی ارتش سرخ به [[جنگ داخلی اسپانیا]] از تصفیه در امان نماندند. در این میان [[نیروی دریایی شوروی]] به تعداد بیشتری افسر ارشد نسبت به نیروی زمینی در این پاکسازی از دست داد. دریابد ولادیمیر اورلف، فرمانده نیروی دریایی، روموآلد موکلویچ، کمیسار صنعت کشتی‌سازی و چهار تن از پنج فرمانده ارشد نیروی دریایی همگی اعدام شدند..{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۵۱ & ۱۱۷}} فرماندهان نیروی هوایی و تولیدکنندگان و طراحان هواگرد نیز مورد هدف قرار گرفتند تا پیشگامی شوروی در مسائل هوایی به پایان برسد.{{sfn|Glantz|2001|p=۲۷}} با اعدام روبرت آیدمن، نخستین فرمانده جامعه اوسوآویاخیم که موجب فراگیری هوانوردی و مراکز آموزش خلبانی در سرتاسر شوروی شده بود، به اتهام "«تروتسکیسم"» در سال ۱۹۳۷ ضربه و عقب‌گرد بزرگی به این پیشرفت‌ها وارد آمد.{{sfn|Bergström|2000|p=۱۰}}

در مجموع تعداد بسیار اندکی همچون ژنرال [[کیریل میریتسکوف]] توانستند از زیر این غلتک اتهام و انهدام جان به در ببرند.{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۱۱۷}} پاکسازی بزرگ بر همان کسانی که جان به در بردند نیز اثر گذاشت. اطاعت حزبی جای هر ملاحظه دیگری را گرفت و هر کوتاهی در این زمینه موجب تشکیک در وفاداری افراد می‌شد. ارتش سرخ پر از افراد «بله قربان گو» شده بود که قابلیت فردی لازم جهت طرح‌ریزی و اقدام مستقلانه نداشتند. ارتش با وجود بزرگی در اندازه به یک «ببر کاغذی» بدل شد که بدون مهارت و ساختار اداری لازم دیگر قادر به اجرای تحرکات پیچیده نبود. این پاکسازی نه تنها افراد بلکه افکار را نیز مورد هدف قرار داد. وقتی میخائیل توخاچفسکی، بانی نظریه «عملیات در عمق» از صحنه حذف شد، تمامی آرا و اقدامات او در پیشبرد ارتش سرخ به سمت یک نیروی مکانیزه نوین نیز با عنوان «ایده‌های امپریالیستی بورژوازی که با رویکردی مکانیکی تجهیزات را بیش از اندازه بزرگ کرده و انسان‌ها را کوچک می‌کند» از میان رفت.{{sfn|Stahel|2012|p=۲۷–۲۸}}

با این پاکسازی فرماندهی و کنترل بر ده منطقه نظامی شوروی که موظف به دفاع از مرزهای کشور بودند، از هم پاشد. با دستگیر شدن فرماندهان چهار منطقه نظامی کلیدی غربی شامل لنینگراد، بلاروس، کیف و ولگا، دفاع از اراضی غربی اتحاد شوروی به خطر افتاد. این شرایط ارتش سرخ باعث شد [[آدولف هیتلر]]، پیشوای آلمان تصور کند [[ورماخت]] با [[عملیات بارباروسا]] خواهد توانست شوروی را تنها در عرض فصل تابستان سال ۱۹۴۱ به زانو درآورد و این خود استالین بود که او را متقاعد ساخت توانایی این را دارد که ارتش به ظاهر قدرتمند اما در اصل تضعیف شده سرخ را شکست دهد. مجموعه این اقدامات برای تاریخ‌دانان کافی بود تا بزرگ‌ترین دشمن ارتش سرخ را در این دوره نه آلمانی‌ها بلکه رهبران شوروی و در راس آن‌ها ژوزف استالین در انتخاب بدترین زمان برای پاکسازی بدانند. [[نیکیتا خروشچف]]، عضو شورای پولیتبرو که بعدها رهبر اتحاد جماهیر شوروی نیز شد، در این باره می‌گوید: «اگر رده بالای فرماندهی ارتش سرخ از میان نمی‌رفت ما می‌توانستیم تهاجم فاشیست‌ها را بسیار راحت‌تر دفع کنیم.»{{sfn|Tucker-jones|2017|p=۹–۱۱۵–۷ & ۶۲}}