پلوتون: تفاوت میان نسخه‌ها

'''پلوتُن'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=پلوتون | بیگانه=Pluto | بیگانه در فارسی= | حوزه=نجوم | دفتر=دوم | بخش=فارسی | سرواژه=پلوتون}}</ref> {{به فرانسوی|Pluton}} یا گاهی '''پلوتو''' {{به انگلیسی|Pluto}} [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتولهٔ]] [[کمربند کویپر]] در منظومهٔ خورشیدی است که در هنگام کشف آن در سال [[۱۹۳۰ (میلادی)|۱۹۳۰]] تا [[۲۴ اوت]] [[۲۰۰۶ (میلادی)|۲۰۰۶]] نهمین [[سیاره|سیارهٔ]] [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] به حساب آمده بود؛ اما اکنون بنا بر تعریف تازهٔ [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]] از [[تعریف سیاره|سیاره]]، «پلوتوپلوتون» یک [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]]<ref>[http://www.spacescience.ir/ShowPost.aspx?Category=200&SubCategory=&Post=0000039 منظومهٔ شمسی یک یار قدیمی خود را از دست داد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110911113013/http://www.spacescience.ir/ShowPost.aspx?Category=200&SubCategory=&Post=0000039 |date=۱۱ سپتامبر ۲۰۱۱}}، از [[دانش فضایی (وبگاه)|وبگاه دانش فضایی]]، بازدید: ۲۴ تیر ۱۳۸۹</ref> و همچنین به عنوان نخستین نمونه از ردهٔ جدید [[جسم فرانپتونی|جرم فرانپتونی]] است.<ref>{{Cite web|url = http://tehran21.ir/magazine.php?com_MagNum=17&page=191&pt=3&com_MagCat=آموزش+و+دانستنیها|title = منظومه شمسی|date = |accessdate = |website = سایت تهران 21|publisher = |last = |first = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20150717075749/http://tehran21.ir/magazine.php?com_MagNum=17&page=191&pt=3&com_MagCat=%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4+%D9%88+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7|archivedate = ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۵|dead-url = yes}}</ref>

گرچه برخی از [[ستاره‌شناس]]ان با قراردادن پلوتوپلوتون در ردهٔ سیاره‌های کوتوله مخالفند و همچنان آن را یک [[سیاره|سیارهٔ معمول]] می‌دانند.<ref name="hamshahry">[http://hamshahrionline.ir/details/142270 همشهری آنلاین، مفاهیم: سیارک، ریزسیاره و سیاره کوتوله چیست؟]</ref><ref name="Sina">[http://sinapress.ir/news/7376/تفاوت-سیارک،-ریز-سیاره-و-سیاره-کوتوله-چیست؟ خبرگزاری سینا، تفاوت سیارک، ریز سیاره و سیاره کوتوله چیست؟]</ref>

سیارهٔ پلوتوپلوتون در افسانه‌های [[روم باستان]] نام [[ایزد|خدای]] [[دنیای مردگان|زیرزمینی]] بوده و انگیزهٔ این نام‌گذاری فاصلهٔ بسیار دور این جرم آسمانی از [[خورشید]] بوده‌است.<ref name="Pluto">[http://nineplanets.org/pluto.html Pluto]، بازدید: ۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۱۰</ref> پلوتوپلوتون بزرگ‌ترین جسم فضایی در منظومهٔ خورشیدی است که تا پیش از گذر کاوشگر فضایی [[نیوهورایزنز]] (افق‌های نو) از کنار آن در ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۵، ۱۱:۴۹ (UTC)، هیچ‌یک از مأموریت‌های فضایی از سوی زمین به آن نرسیده بودند.<ref name="Heijnen, Ton 2011">Heijnen, Ton, e.a. (red.): "How it works" voedsel voor de geest. F&L Life Publications, Nijmegen: 2011.</ref>

سیارهٔ پلوتوپلوتون ساختاری از سنگ و یخ دارد و کره‌ای کوچک است که یک‌سوم ماه جرم آن می‌باشد.<ref>Stern, S. Alan; Mitton, Jacqueline (2005). Pluto and Charon: ice worlds on the ragged edge of the solar system. Weinheim:Wiley-VCH. {{ISBN|3-527-40556-9|en}}. Retrieved July 3, 2013.</ref> قطر پلوتوپلوتون ۲٬۳۷۰ کیلومتر است و این سیارهٔ کوتوله می‌تواند گاهی از زمین تا فاصلهٔ ۷٫۵ میلیارد کیلومتری دور باشد.<ref>[https://web.archive.org/web/20150729043119/http://www.bbc.com/persian/science/2015/07/150714_me_newhorizons_pluto تازه‌ترین یافته‌ها از گذر تاریخی نیوهورایزنز از نزدیک پلوتو] بی‌بی‌سی فارسی، 14 ژوئیه 2015 - 23 تیر 1394.</ref> چهار لکهٔ سیاه سطح پلوتوپلوتون که به کمربند تیرهٔ دور استوای پلوتو متصل هستند و تقریباً به یک اندازه و به یک فاصله هستند توجه دانشمندان را به خود جلب کرده‌اند.<ref>[http://www.bbc.com/persian/science/2015/07/150712_me_pluto_new_horizons بی‌بی‌سی فارسی]. بازدید: ژوئیه ۲۰۱۵.</ref> {{سخ}}

سیارهٔ پلوتوپلوتون از نظر میزان جرم و حجم، [[فهرست اجرام منظومه شمسی بر پایه اندازه|هجدهمین جسم]] در منظومهٔ خورشیدی است.

== مدار پلوتوپلوتون ==

با توجه به چگونگی گردش مداری پلوتوپلوتون و زاویهٔ انحراف این مدار، امکان برخورد این [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]] با نپتون در هنگام گذشتن از نقطهٔ مداری مشترک میان این دو، مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه‌گیری‌ها نشان می‌دهند که زاویهٔ میل و تناسب مداری ۳:۲ که بین این دو جرم آسمانی وجود دارد برخورد آن‌ها را در وضعیت کنونی ناممکن می‌سازد.<ref>همان.</ref>

دوری و نزدیکی سیاره‌ها از هم؛ به این دلیل که هر کدام از آن‌ها [[مدار (سیاره)|مدار]] و میانگین [[سرعت مداری]] ویژهٔ خود را دارند، فاصله‌ای‌است که به ناچار، پیوسته در حال تغییراست. با این حال، از آنجا که سیارهٔ زمین و سیارهٔ کوتولهٔ پلوتوپلوتون هر دو نهایتاً همیشه بر گرد مرکز مشترکی که [[خورشید]] است می‌گردند، دوری آن‌ها از یک دگر، تابع ۲ محدودیت تکرار شونده یعنی یک «حداقل» و یک «حداکثر» فاصله است. این محدودیت هم خود به دلیل بیضی شکل بودن مدار پلوتو،پلوتون، به‌طور دوره‌ای متغیر است. زمانی که زمین و پلوتوی (در حضیض) هر دو در یک سوی خورشید قرار بگیرند، این فاصله می‌تواند تا حداقل خود یعنی نزدیک به ۴٫۲۸ میلیارد (۴۲۸۰ میلیون) کیلومتر کاهش یابد. هرگاه که زمین و پلوتوی (در اوج) هر دو در دو سوی مخالف و در برابر یک دیگر بر گرد خورشید قرار گیرند، این فاصله به حد اکثر خود که نزدیک به ۷٫۵ میلیارد (۷۵۰۰ میلیون) کیلومتر است می‌رسد.

زمین با فاصلهٔ بسیار کوتاه‌تری که با خورشید دارد، در طول نزدیک به یک [[سال نجومی]] خود، هر یک از این دو نهایت سال را با پلوتو،پلوتون، یک بار تجربه می‌کند. خود این دو نهایت نیز به دلیل حرکت پلوتو در مدار بیضی شکل خود، همه ساله متغیر است. سال نجومی پلوتو نزدیک به ۲۴۸ سال زمینی‌است ولی هر دو در یک جهت به دور خورشید می‌گردند.

تاکنون ۵ ماه پلوتوپلوتون شناسایی شده‌اند. تا سال ۲۰۰۵ که بررسی تصویرهای دریافتی از [[تلسکوپ فضایی هابل]] باعث کشف دو [[قمر]] جدید برای پلوتوپلوتون گردید، باور [[اخترشناسی]] برآن بود که [[شارون (ماه)|شارون]] تنها ماه پلوتو است. قمرهای جدید که در ابتدا (اس/۲۰۰۵ پی۱) و (اس/۲۰۰۵ پی۲) شماره‌گذاری شده بودند سپس به نام‌های [[نیکس (ماه)|نیکس]] و [[هیدرا (ماه)|هیدرا]] نام‌گذاری شدند. این دو قمر جدید بسیار کوچک بوده و تخمین زده می‌شد که قطری برابر با ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر داشته باشند.<ref name="Pluto"/> قمرهای باز هم بسیار کوچک‌تر [[سربروس]] و [[استوکس]] هم به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی پیدا شدند.

شارون با قطری برابر با بیش از نصف قطر پلوتو،پلوتون، بیشتر شبیه یک جفت برای پلوتو است تا یک قمر. از این رو به آن‌ها سامانه «پلوتوپلوتون-شارون» نیز می‌گویند. پلوتو ۸ برابر سنگین تر است. شارون و پلوتو تنها ۱۹٬۶۴۰ کیلومتر از هم دورند. شارون و پلوتو به گونهُ ویژه‌ای که در منظومهُ شمسی نادر است وابسته به یک‌دیگر شده و رو در روی هم، گردش هماهنگ یا [[قفل جزر و مدی]] را تجربه می‌کنند.

در سال [[۱۸۹۴ (میلادی)|۱۸۹۴]] در [[آریزونا]]ی [[آمریکا]] اخترشناسی به نام [[پرسیوال لوول]]، [[رصدخانه لاول]] را بنا نهاد و در آنجا جستجو برای یافتن سیاره جدید را آغاز کرد. او محل پلوتوپلوتون را بامحاسبه اثر جاذبه اش بر روی [[نپتون]] و [[اورانوس]] پیدا کرد ولی پیش از یافتن سیاره جدید در سال [[۱۹۱۶ (میلادی)|۱۹۱۶]] درگذشت. جوانی با نام [[کلاید تومباو]] که در رصدخانه لوول کار می‌کرد جستجو برای یافتن این سیاره را ادامه داد. تومباو در [[۱۸ فوریه]] [[۱۹۳۰ (میلادی)|۱۹۳۰]] با مقایسه دو عکس متوجه جابجایی منبع نوری در این دو عکس شد که همان سیارهٔ پلوتو بود. سیارهٔ جدید به یاد خدای مرگ رومیان باستان، پلوتو نامیده شد. البته دو حرف اول پرسیوال لوول، نیز به افتخار وی آغازگر نام سیاره پلوتوپلوتون هستند.

رصدهای تلسکوپ فضایی هابل چگالی پلوتو را بین ۱٫۸ تا ۲٫۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب تخمین زد. احتمالاً ساختار درونی آن ۵۰ تا ۷۰ درصد از سنگ و ۳۰ تا ۵۰ درصد از یخ تشکیل شده‌است، قطر هسته آن ۱۷۰۰ کیلومتر (۷۰ درصد قطر کل سیاره) برآورد شده‌است که باعث گرمای سطوح بالایی سیاره و ایجاد اقیانوسی از آب مایع در ۱۰۰ تا ۱۸۰ کیلومتری بالای هسته می‌شود. جرم پلوتوپلوتون برابر با ۰٫۲۴ درصد کره زمین و ابعاد بزرگترین قمر آن یعنی شارون ۷۰ درصد قطر پلوتوپلوتون است.

[[پرونده:Blue hazes over backlit Pluto.jpg|راست|بندانگشتی|رنگ نزدیک به واقعی نگاره که پس از گذر از کنار پلوتوپلوتون گرفته شده و لایهٔ مه آبی‌رنگی را در جو پلوتو نشان می‌دهد.]]

پلوتوپلوتون دارای اتمسفر نازکی است که از [[نیتروژن]] (N2)، [[متان]] (CH4)، و [[مونوکسید کربن]] (CO)، تشکیل شده که این گازها در [[تعادل شیمیایی|تعادل سهمی]] با یخ خود در سطح پلوتو هستند.<ref>http://www.kencroswell.com/NitrogenInPlutosAtmosphere.html "Conditions on Pluto: Incredibly Hazy With Flowing Ice". New York Times. July 24, 2015. Retrieved July 24, 2015.</ref> میزان فشار سطحی این اتمسفر حدود ۰٫۶۵ تا ۲٫۴ [[پاسکال]] یا (۶٫۵ تا ۲۴) میکرو[[بار]] است؛ که به صورت تقریبی ۱۰۰٬۰۰۰ برابر کمتر از فشار جوی زمین است. گمان می‌رود که بیضی شکل بودن مدار پلوتو اثر مهمی در ایجاد این جو داشته باشد: زمانیکه پلوتو از خورشید دور است، جو آن به تدریج بایستی یخ زده و تحلیل پذیرد. زمانی که پلوتوپلوتون به خورشید نزدیک تر است، دمای سطح جامد را افزایش می‌دهد، و باعث [[تصعید]] یخ می‌شود. همانگونه که عرق کردن بدن و تبخیر آن از سطح پوست آن را خنک می‌کند، تصعید در سطح پلوتوپلوتون نیز دارای همین اثر است.<ref>http://edition.cnn.com/2006/TECH/space/01/03/pluto.temp/index.html Than, Ker (2006). "Astronomers: Pluto colder than expected". Space.com (via CNN.com). Retrieved November 30, 2011.</ref> اتمسفر پلوتو در حدود ۳۰۰ کیلومتر است.

سرانجام در سال ۲۰۰۶ سازمان فضایی ایالات متحده، [[ناسا]]، کاوشگری را به مقصد پلوتو به [[فضای بیرونی|فضا]] ارسال نمود. این [[کاوشگر فضایی]] که [[نیوهورایزنز]] (افق‌های نو) نامیده می‌شود، ویژگی‌های سیاره‌شناختی پلوتوپلوتون و ماه‌های آن را بررسی و داده‌برداری نمود. اما سفر طولانی این [[فضاپیما]] با رسیدن به پلوتوپلوتون پایان نیافت بلکه برپایه برنامه‌ریزی‌های انجام شده کاوشگر فضایی افق‌های نو پس از گذر از کنار پلوتو به سراغ [[کمربند کویپر]] خواهد رفت تا دست کم با یکی از اجرام این کمربند نیز ملاقات کند. این کاوشگر در تابستان سال ۲۰۱۵ (تیر ماه ۱۳۹۴ خورشیدی) به پلوتو رسید و تصاویر روشنی از پلوتوپلوتون به زمین ارسال کرد.<ref>{{Cite web|url = http://www.nasa.gov/image-feature/pluto-as-seen-from-new-horizons-on-july-11-2015|title = One Million Miles to Go; Pluto is More Intriguing than Ever|date = |accessdate = |website = NASA|publisher = |last = |first =}}</ref><ref>{{Cite news|url = https://twitter.com/hashtag/PlutoFlyby?src=hash|title = #PlutoFlyby|last = |first = |date = |work = |accessdate =}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.nasa.gov/press-release/nasas-three-billion-mile-journey-to-pluto-reaches-historic-encounter|title = NASA's Three-Billion-Mile Journey to Pluto Reaches Historic Encounter|date = |accessdate = |website = NASA|publisher = |last = |first =}}</ref>