نگرش مذهبی بهرام بیضایی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نگرشِ مذهبیِ [[بهرام بیضایی]]''' محلِّ توجّهِ پژوهندگان و دوایرِ دولتی بوده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=خجسته‌پور|نام=آدینه|ژورنال=همدلی|عنوان=پاسخ به ادعاهایی درباره بیضایی|شماره=۴۸۵|تاریخ=۲۳ آذر ۱۳۹۵|صفحه=۱ و ۱۲}}</ref> بیضایی در خانواده‌ای [[بهایی]] زاده شد و پرورش یافت. ولی خود پایبندی و دلبستگی ایمانی نشان نداده است؛ و نه فقط نسبت به بهائیّت. با این همه، و با این که شاید بشود او را [[ندانم‌گرا]]<ref>Talajooy, Saeed. "BAHRAM BEYZAIE." ''Directory of World Cinema: Iran: 2''. Edited by [[پرویز جاهد|Parviz Jahed]]. Bristol: Intellect LTD. 2017.</ref> یا [[اندیشمند آزاد|اندیشمندی آزاد]]، مثلاً هم‌فکرِ [[زکریای رازی]]، شمرد، شاید نشود در همهٔ طول زندگیش [[خداناباور]] یا [[لامذهب]] دانست. او نخستین بار به شیوهٔ بهایی [[ازدواج]] کرد (۱۳۴۴) و دستِ کم یک بار پس از آن [[ساواک]] دینش را [[اسلام]] شناخت (۱۳۴۷).<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=−|عنوان=کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک|سال=۱۳۸۲|ناشر=مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات|مکان=[[تهران]]|شابک=964-5798-77-9|ص=۷۶}}</ref> بارها هم آماجِ [[بهایی‌ستیزی]] شد. هرچند بیضایی دربارهٔ بهائیّت کم سخن گفته، نشانه‌ای نیست که در همین اندک به [[بازبینی آثار بهائیت قبل از انتشار]] گردن نهاده باشد. با این همه، جامعهٔ بهایی نیز طردش نکرده است. علاقهٔ او به بعضِ پیشوایان یا پیروانِ بعضی مذهب‌ها در بعضی آثار و سخنانش پیداست، چنان که انتقاداتش نیز. بارها نیز اشارت‌هایی به احتمال وجود جهانی غیر از جهانِ [[شواهد تجربی|محسوسات]] در سخنش رفته است، هرچند گاه به صورت‌هایی نزدیک به [[کلیشه]]ٔ گفتاری.<ref group="پانویس">مثلاً «خدا می‌داند» در مقدّمهٔ جلدِ دوّمِ ''[[دیوان نمایش]]'' (۱۳۸۲)</ref> مطالعاتش در فقه‌اللّغة و ملل و نِحل نیز گواهِ دلبستگیش به، و البته درگیری فکریش با، زبان‌ها و افسانه‌های مردمان است. [[خردگرایی]] و [[محیط زیست‌گرایی]] نیز وجهِ چشمگیری از تعلّقِ فکری و مذهبی او بوده است. غیر از این‌ها، بیضایی را دیگرانی به خداوندگاری یا حُجّتیِ نمایش<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=رادی|نام=اکبر|پیوند نویسنده=اکبر رادی|ژورنال=[[اعتماد (روزنامه)|اعتماد]]|عنوان=تو آن درخت روشنی|شماره=۱۵۷۵|تاریخ=۵ دی ۱۳۸۶|صفحه=۲۰}}</ref> و مُنجی‌گری<ref>{{یادکرد وب|عنوان=یادنامه بهرام بیضایی، «عیّار تنها»|نشانی=https://www.radiofarda.com/a/30906434.html|وبگاه=رادیو فردا|بازبینی=2020-12-31|کد زبان=fa}}</ref> برکشیده‌اند، و گاه «[[عارف]]» نیز گفته‌اند.

بیضایی در خانواده‌ای بهایی در اواخرِ روزگارِ پهلوی اوّل زاده شد. [[بهائیان ایرانی|بهائیانِ ایران]] اغلب هوادارِ نوگرایی غیراسلامی [[رضا شاه]]ی بودند، هرچند از آرمان‌های مشروطیت که نزدیکی با خواسته‌های بابیه داشت<ref>ملک‌زاده، مهدی. دولت‌آبادی، یحیی.</ref> دور می‌شد.<ref>[[فروغی، محمّدعلی]]. سخنرانیِ رادیویی در ۱۵ مهرِ ۱۳۲۰.</ref> پیشینهٔ بهائیّت در خانوادهٔ پدری بیضایی به [[ادیب بیضایی]] می‌رسد که بزرگ‌ترین عموی بهرام بیضایی بود و در [[کاشان]] به کیشِ نو گرویده بود.<ref group="پانویس">گفته شده که [[پرتو بیضایی]] بهایی بودنِ پدرش را قبول نداشته است. ([[حسن عاطفی|عاطفی، حسن]]. «فرّ جوانی گرفت طفل رضیع بهار». ''[[حافظ (ماهنامه)|حافظ]]''. شمارهٔ ۲۶. اسفند ۱۳۸۴. ص. ۱۶.)</ref> او روابطِ حسنه با بعضِ نزدیکانِ دربار چون [[محمّدتقی بهار]] و [[سعید نفیسی]] و احتمالاً [[احمد قوام]] داشت. ولی در خانوادهٔ پدری بیضایی بستگی حکومتی دیده نمی‌شود. پدرِ بهرام بیضایی، که به پیروی از برادر به بهائیت گرویده بود، هرچند مدّتی به [[فرهنگستان ایران]] رفت و آمد داشت، به اسبابِ غیرسیاسی زندانی هم شد، و خیلی زود تبرئه. در واقع از گله‌های اداری او دچاری به [[بهایی‌ستیزی]] بوده است. ملک‌الشّعرای بهار حتّی از ستمی که به خاطرِ دگراندیشی به ادیب رفته نیز سخن گفته است: «بود او نیز چو من در وطن خویش غریب».<ref>{{یادکرد کتاب|نام=|نام خانوادگی=ملک‌الشعرای بهار|پیوند نویسنده=محمدتقی بهار|نام ویراستار=چهرزاد|نام خانوادگی ویراستار=بهار|پیوند ویراستار= چهرزاد بهار|عنوان=[[دیوان اشعار (بهار)|دیوان اشعار]]|ناشر=[[انتشارات توس]]|مکان=[[تهران]]|سال=۱۳۹۴|شابک=978-964-315-309-0|جلد=۱|ص=۶۱۲}}</ref> مادرِ بهرام بیضایی آیینِ بهایی را از مادرِ خود به ارث برده بود.