جنبش مشروطه ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

[[محمدرضا پهلوی]] با رسیدن به پادشاهی پذیرفت که با متفقین همکاری نماید. این همکاری‌ها شامل اعزام نیروهای داوطلب به جنگ جهانی دوم و دستگیری پنجاه افسر نظامی آلمانی بود و در عوض [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|شوروی]] و انگلیس نیز متعهد شدند که ضمن حمایت از خاندان پهلوی، شش ماه پس از خانمه جنگ، خاک ایران را ترک کنند.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل سوم (رضاشاه)|ص=۲۱۷}}</ref> به گفته آبراهامیان، در اثر رقابت محمدرضا پهلوی و [[علی سهیلی|سهیلی]] (نخست‌وزیر)، انتخابات [[دوره چهاردهم مجلس شورای ملی|مجلس چهاردهم]] که در بهمن ۱۳۲۲ برگزار شد، طولانی‌ترین، رقابتی‌ترین و مهمترین انتخابات مجلس تاریخ پادشاهی مشروطه بود. شاه جدید نتوانست نیروهای وفادار خود را به مجلس بیاورد و در تعیین ترکیب مجلس، نیروهای اجتماعی و احزاب نقش مهمی یافتند.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل چهارم (از پادشاهی نظامی به پادشاهی ضعیف و گرفتار)|ص=۲۲۹}}</ref>

 

در شهریور ۱۳۲۳ [[سید جعفر پیشه‌وری]]، نماینده اول تبریز، که [[اعتبارنامه|اعتبارنامه‌اش]] در مجلس رد شده بود، به تبریز برگشت و به اتفاق فعالان سیاسی باقی‌مانده از قیام محمد خیابانی، فرقه دموکرات آذربایجان را احیا کرد. رهبران این حزب، سه خواسته مطرح کردند؛ استفاده از زبان ترکی در مدرسه‌ها و اداره‌ها، صرف درآمدهای مالیاتی منطقه برای توسعه محلی و تشکیل انجمن‌های ایالتی مطابق قانون اساسی. آنها اعلام کردند تاریخ، زبان و فرهنگ بومی آذربایجان، به این منطقه «هویت ملی» جداگانه‌ای بخشیده‌است. با اتحاد این فرقه با حزب توده، نیروهای شوروی مانع ورود نیروهای دولتی برای تجدید قوا در این منطقه شدند.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل سوم (از پادشاهی نظامی به پادشاهی ضعیف و گرفتار)|ص=۲۶۸}}</ref> در آذر ماه، این فرقه با تصرف شهرهای کلیدی آذربایجان، تاسیس [[حکومت خودمختار آذربایجان]] را اعلام کرد. به موازات آذربایجان، فرقه دموکرات کردستان نیز تشکیل حکومت خودمختار کردستان را اعلام نمود. سفارت انگلیس نیز طرح اعطای [[خودمختاری]] به همه استان‌های ایران را پیشنهاد کرد. همچنین مقرر شد کمیته سه‌جانبه‌ای متشکل از انگلیس، شوروی و آمریکا در مورد حل مشکل داخلی ایران تشکیل شود که بیم آن می‌رفت منجر به معاهده‌ای شبیه به [[قرارداد سن پترزبورگ|قرارداد سن‌پترزبورگ]] و تقسیم ایران به حوزه‌های نفوذ قدرت‌های بزرگ دنیا شود.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل چهارم (از پادشاهی نظامی به پادشاهی ضعیف و گرفتار)|ص=۲۷۳}}</ref> در اوایل بهمن ماه ۱۳۲۴، [[احمد قوام|قوام‌السلطنه]]، سیاستمدار کهنه‌کار ضد سلطنت و نزدیک به شوروی، توانست از مجلس چهاردهم در اواخر دوران کاری آن، برای نخست‌وزیری آرای شکننده‌ای کسب کند. وی پس از سه هفته، در حالی که تازه هیات دولت را به مجلس معرفی کرده بود، به مسکو رفت و طی مذاکرات طولانی، امتیاز نفت شمال را به شوروی پیشنهاد داد تا این کشور را متقاعد کند دست از حمایت از فرقه دموکرات آذربایجان بردارد.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل چهارم (از پادشاهی نظامی به پادشاهی ضعیف و گرفتار)|ص=۲۷۵}}</ref> او در فروردین ۱۳۲۵ به توافق نهایی با آنها دست یافت که شوروی نیروهای خود را تا پایان اردیبهشت از آذربایجان خارج کند مشروط بر آن که دولت مرکزی این قائله را به نحو مسالمت‌آمیزی حل کند و نخست‌وزیر موضوع تشکیل شرکت نفتی ایران و شوروی را در [[دوره پانزدهم مجلس شورای ملی|مجلس پانزدهم]] مطرح کند. هوشمندی این توافق در این بود که خواست شوروی بر تشکیل شرکت نفتی، با خروجش از آذربایجان گره خورده بود؛ چون بدون خروج شوروی، انتخاباتی برگزار نمی‌شد و بدون انتخابات مجلسی تشکیل نمی‌شد تا موضوع شرکت نفتی در آن مطرح شود.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل پنجم (از پادشاهی ضعیف و گرفتار به پادشاهی نظامی)|ص=۲۸۱}}</ref> قوام همچنین در خردادماه توانست با پذیرفتن بعضی از خواسته‌های فرقه دموکرات، قائله آذربایجان را ختم کند.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۷|ک=ایران بین دو انقلاب|ف=فصل پنجم (از پادشاهی ضعیف و گرفتار به پادشاهی نظامی)|ص=۲۸۳}}</ref>