شیدای گراشی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده|نام=شیدای گراشی|محل زندگی=[[گراش]]|مذهب=شیعه|اندازه تصویر=200px|فرزندان=محمدعلی، نزهت، انیس|تخلص=شیدا|کتاب‌ها=''دیوان شیدای گراشی''|لقب=مقتدرالممالک|مدفن=پشت [[حرم امام حسین]]، [[کربلا]]، [[عراق]]|محل مرگ=[[بخش صحرای باغ|صحرای باغ]]، [[ایران]]|تصویر=Sheyda_Gerashi.jpeg|تاریخ مرگ=۱۴ رجب ۱۳۳۸ ه‍.ق ({{سن|۱۲۹۶|۱۲|۱۸|۱۳۳۸|۷|۱۴|از تاریخ=قمری}})|محل تولد=[[گراش]]، [[ایران]]|تاریخ تولد=۱۸ ذیحجهٔ ۱۲۹۶ ه‍. ق|ملیت=[[اقوام ایرانی‌تبار|ایرانی]]|پیشه=[[شاعر]] و [[مداحی|مداح]]|نام اصلی=محمدجعفر خان گراشی|توضیح تصویر=شیدای گراشی در سال ۱۳۳۴ ه‍. ق|تأثیرپذیرفته از=حافظ و سعدی}}'''محمدجعفر خان گراشی''' (۱۸ ذیحجهٔ ۱۲۹۶ ه‍.ق – ۱۴ رجب ۱۳۳۸ ه‍.ق) ملقب به '''مقتدرالممالک''' و متخلص به '''شیدا'''، [[شاعر]] فارسی‌زبانِ ایرانی بود. او در [[گراش]] به دنیا آمد و همانند پدر، پدربزرگ و عموهایش به حکومت لارستان و بنادر خلیج فارس رسید. محمدجعفر خان مدتی را در [[شیراز]] به صورت تبعیدی زندگی می‌کرد. او در نهایت در یک جنگ محلی که در [[بخش صحرای باغ|بلوک صحرای باغ]] به وقوع پیوست، کشته شد. جسد او ابتدا به گراش و پس از حدود چهار دهه به [[کربلا]] منتقل شده و دفن شد.

محمدجعفر خان در بیشتر اشعارش از تخلص «شیدا» استفاده کرده اما در مواردی از تخلص «جعفر» یا هر دو تخلص با هم نیز بهره برده‌است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۳}}</ref> او در شاعری طبعی روان داشته و در اکثر قالب‌های کلاسیک شعر فارسی همچون [[غزل]]، [[قصیده]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]]، [[ترجیع‌بند]]، [[ترکیب‌بند]]، [[رباعی]] و [[تک‌بیت]] شعر سروده اما به سرودن غزل بیش از دیگر قالب‌ها علاقه داشته‌است.<ref>{{پک|مجاهدی|۱۳۸۶|ک=کاروان شعر عاشورا|ص=۴۸۷|ج=۱}}</ref><ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۱}}</ref><ref>{{پک|کارگر|۱۳۸۶|ک=هیمه|ف=گذری بر مطرح‌ترین نام‌ها}}</ref> شیدا پیرو [[سبک عراقی]] بوده و شیوهٔ بیانش ساده و عاری از عبارات دشوار است.<ref>{{پک|مجاهدی|۱۳۸۶|ک=کاروان شعر عاشورا|ص=۴۸۷|ج=۱}}</ref> شیدا، کاتبانی داشت که اشعارش را می‌نوشتند. او همچنین اشعارش را برای [[سدیدالسلطنه کبابی|محمدعلی خان سدیدالسلطنه]] می‌فرستاد و بین آن دو، نامه‌نگاری و مناظرات ادبی برقرار بود. آنچنان که از اشعار مذهبی شیدا برمی‌آید، علاقهٔ او به [[فهرست امام‌های شیعیان|امامان شیعه]] و به خصوص [[علی بن ابی‌طالب]] و [[حسین بن علی]] چشمگیر بوده‌است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۹–۱۱}}</ref> همچنین خانه‌اش و خانهٔ دامادش، قهرمان خان، محلی برای روضه‌خوانی و اطعام دسته‌های عزاداری بوده‌است.<ref>{{پک|وثوقی|عابدی‌راد|تقوی|رحمانی|۱۳۸۵|ک=تاریخ مفصل لارستان|ص=۱۶۹۴–۱۶۹۵|ج=۲|ش=دوم}}</ref> این خصوصیات موجب جذب مردم محلی به شخصیت شیدا و شکل‌گیری چهره‌ای مردمی از او شد.<ref>{{پک|مجاهدی|۱۳۸۶|ک=کاروان شعر عاشورا|ص=۴۸۷|ج=۱}}</ref> شیدای گراشی علاوه بر سرودن [[نوحه]]، مداحی هم می‌کرد. مشهور است که او در روزهای عزاداری با سر و پای برهنه به میان مردم می‌رفت و به سینه‌زنی و خوانش نوحه‌های خود می‌پرداخت؛ چنان‌که مردم گراش با سروده‌های او آشنا بودند.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۹}}</ref> شیدا همچنین با موسیقی آشنا بود و از نوای [[نی (ساز)|نی]] و [[تار]] هنرمندی به نام «غلام شکری لاری» لذت می‌برد. هرچند احتمالاً خود، آلات موسیقی نمی‌نواخت.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۷}}</ref> او که همچون پدرش به [[تصوف]] گرایش داشت،<ref>{{پک|مقتدری|۱۳۸۵|ک=حکام لارستان|ص=۱۷۲}}</ref> به سبب ضرورت‌های حکومتی، گاه‌گاهی به [[شیراز]] سفر می‌کرد و گویا در این سفرها با درویشان [[سلسله ذهبیه|سلسلهٔ ذهبیه]] و [[خانقاه احمدی|خانقاه احمدی شیراز]] آشنا شده‌است.<ref>{{پک|وثوقی|عابدی‌راد|تقوی|رحمانی|۱۳۸۵|ک=تاریخ مفصل لارستان|ص=۱۶۹۵|ج=۲|ش=دوم}}</ref> پیش از آن و طی مدت اقامت تبعیدی در شیراز، علاقهٔ دوطرفه‌ای بین او و یکی از دختران [[حبیب‌الله خان قوام‌الملک]] ایجاد شد. در نتیجه، دختر قوام، مخاطب و معشوق شعریِ برخی از اشعار شیدا بوده‌است.<ref>{{پک|مقتدری|۱۳۸۵|ک=حکام لارستان|ص=۱۷۲–۱۷۳}}</ref> با توجه به این که شیدا مدتی در تبعید بود و جمعی از خویشاوندانش نیز در جریان [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] کشته شدند، اما در اشعارش مضمونی مبنی بر مدح یا ذم افراد معاصرش به چشم نمی‌خورد.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۲۰}}</ref>{{جعبه گفتاورد|عنوان=نمونهٔ رباعی شیدای گراشی|گفتاورد={{وسط‌چین}}گفتم که چو یار بر سر ناز آید{{سخ}}شادی و نشاط و طربم باز آید{{سخ}}{{سخ}}من غافل از آن مرحلهٔ عشق که باز{{سخ}}دل در غم و غم بر سر غم باز آید{{پایان وسط‌چین}}|عرض=230px|حاشیه=3px|تراز=راست}}احمد اقتداری غزلیات شیدا را در ردیف غزلیات زیبا و استوار فارسی برشمرده و او را غزل‌سرایی لطیف‌الطبع توصیف کرده‌است که در قیاس با شاعران پیرو سبک [[حافظ]]، از درجه‌ای متعالی برخوردار است. آرایه‌هایی چون [[تشبیه]]، [[استعاره]] و [[تلمیح]] در اشعار شیدا قابل مشاهده است. او در اشعارش از اشاره‌های تاریخی و [[تضمین]] اشعار شاعران پیش از خود مانند [[فردوسی]]، [[سعدی]] و حافظ و نیز شاعران معاصرش چون [[وصال شیرازی]] و [[محمدباقر صحبت لاری|صحبت لاری]] استفاده کرده‌است. استواری برخی غزلیات شیدا، نشان پیروی از سعدی دارد. او به سعدی القابی چون «استاد بیان و صانع حرف» و «خلاق سخن، مهندس شعر» داده و مضامین شعری سعدی، در بیشتر غزلیاتش نمایان است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۲–۱۴}}</ref> در کل، بیشترین تأثیرپذیری شیدای گراشی در سبک فکری و ادبی و شاعری از سعدی و حافظ بوده اما از سبک و مکتب دوران زندگانی‌اش، یعنی [[مکتب قاجاری]] و شعرای معاصرش چون [[یغمای جندقی]]، وصال شیرازی، [[میرزا ابوالحسن جلوه]]، [[مشتاق اصفهانی]] و صحبت لاری هم تأثیر پذیرفته‌است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۸–۱۹}}</ref> قصیده‌های شیدای گراشی بیشتر معطوف به موضوع مدح و منقبت [[محمد|پیامبر اسلام]] و امامان شیعه است. او در سرایش قصیده‌های بلند و احاطه بر واژگان برای تأمین قافیه‌های زیاد مورد نیازش، موفق عمل کرده‌است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۹}}</ref> وسعت اطلاع او از وقایع تاریخی، داستان‌های پهلوانی، لغات فارسی و عربی و آیات و احادیث دینی در اشعارش هویداست.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۱۲}}</ref> به باور محمدعلی مجاهدی، شاعر و ادیب معاصر، مرثیه‌های شیدا دربارهٔ [[نبرد کربلا|واقعهٔ کربلا]] از آثار موفق عاشورایی در سدهٔ اخیر به‌شمار می‌رود.<ref>{{پک|مجاهدی|۱۳۸۶|ک=کاروان شعر عاشورا|ص=۴۸۷|ج=۱}}</ref> علاوه بر غزل و قصیده، شیدا در قالب‌های دیگری چون قطعه، ترجیع‌بند، مخمس و رباعی هم شعر سروده‌است که همگی متأثر از سبک ادبی دوران قاجار است.<ref>{{پک|اقتداری|۱۳۷۶|ک=دیوان شیدای گراشی|ف=مقدمه|ص=۲۰}}</ref> تقریباً تمامی اشعار شیدای گراشی به [[زبان فارسی]] است او به [[زبان اچمی]] شعر نگفته‌است.<ref>{{پک|وثوقی|عابدی‌راد|تقوی|رحمانی|۱۳۸۵|ک=تاریخ مفصل لارستان|ص=۱۳۹۶-۱۳۹۷۱۳۹۶–۱۳۹۷|ج=۲|ش=دوم}}</ref>

[[رده:شاعرانزادگان فارسی‌زبان سده ۱۴۱۲۹۶ (قمری)]]

[[رده:کشته‌شدگانشاعران درسبک جنگبازگشت ادبی]]