آیه مباهله: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات آیه|عنوان=آیه مباهله|شرح تصویر=|image=Qur'anic Manuscript - 6 - Hijazi script.jpg|تصویر=|اندازه تصویر=|image_size=|alt=|توضیح تصویر=نسخه‌ای قدیمی از سوره آل عمران که آیات پس از آیه مباهله را دربردارد|حزب=۶|رکوع=|حروف مقطعه=ندارد|عدد آیه=۶۱|حرف=۱۳۸|شأن نزول=دارد|کتابت=|کلمه=۱۳۸|اختلاف=|نام‌های دیگر=|سجده=|جزء=۳|محل نزول=مدینه|سال نزول=۹دهم ه‍. ق|نام سوره=آل عمران|نام آیه=آیه مباهله|پیوند تصویر=|متن آیه=|ترجمه=|زیرنویس=|کاربری=}}'''آیه مباهله'''، آیه ۶۱ [[سوره آل عمران]] است که پیرامون مناظره‌ای بین [[محمد|محمّد]] پیامبر اسلام و مسیحیان نجران نازل شده‌است. اجماع تاریخ نویسان و علمای شیعه و سنی براین باورند که در این آیه مراد از [أَبْنَاءَنَا، [[حسن مجتبی|حسن]] و [[حسین بن علی|حسین]]]، و [نِسَاءَنَا، [[فاطمه زهرا|فاطمه]]] دختر محمّد و [أَنْفُسَنَا، [[علی بن ابی‌طالب|علی]]] پسر ابیطالب است. آیه مباهله در سال نهم یا دهم هجری یکروز قبل از واقعه مباهله در شهر مدینه بر محمّد نازل شد، اما مکان وقوع مباهله بیرون از شهر و در نزدیکی کوه اُحُد تعیین شد. ماجرای مباهله از این قرار بود که محمّد نامه ای به مسیحیان نجران نوشت و ایشان را به دین اسلام دعوت کرد، به دستور اُسقُف اَعظم گروهی از مشاوران ایشان برای مباحثه به مدینه آمدند و دربارهٔ موضوعاتی با پیامبر اسلام گفتگو کردند که مهم ترین آن خدا یا بشر بودن عیسی بود که در نهایت پاسخ‌های محمّد را نپذیرفتند؛ از جانب خدای متعال آیه ۶۱ سوره [[آل عمران]] نازل شد و مسیحیان را به مباهله فرا خواند. فردای آنروز محمد و خانواده اش (علی، فاطمه و حسنین) به مکان از پیش تعیین شده آمدند، از آنطرف گروه مسیحیان نجران به همراه عده ای کثیر از ناظرین و شاهدین به محل مباهله حاضر شدند.

طبق نظر اکثر تاریخ‌نویسان [[شیعه]] و [[سنی]]، آیه مباهله در سال نهم یا دهم هجری،هجری<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احمدی میانجی،علی،مکاتیب الرسول،ج2،ص497}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ماسینیون،لویی،مباهله در مدینه،ص14}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قراءتی،محسن،تفسیر نور،مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن،ج2،ص76}}</ref>، یک روز قبل از [[رویداد مباهله]] – یعنی بیست و چهارم [[ذیحجه|ذی‌حجه]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=طوسی،محمد حسن،مصباح المجتهد،ص764}}</ref> – و در [[مدینه]] نازل شده‌است.<ref>اوحدی، امین؛ (۱۳۹۴)، ''فضایل و اعمال روز مباهله''؛ تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر؛ ص ۱۱.</ref><ref>طباطبایی؛ ''تفسیر المیزان''؛ ج ۳، ص ۴۲۲.</ref> با این وجود، محل نزول آیه مباهله غیر از مکان تعیین شده برای مباهله است؛ رویداد مباهله در جایی خارج از مدینه و در نزدیکی [[احد]] بوده‌است. انتخاب این مکان به جهت فضای باز آن برای حضور حداکثری ناظران این واقعه بوده‌است.<ref>انصاری، محمدرضا؛ (۱۳۸۲)، ''اسرار مباهله''؛ قم: دلیل ما؛ ص ۱۴۶.</ref>

به گزارش [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، مفسر شیعه، آیه ۶۱ سوره [[سوره آل عمران|آل‌عمران]] است که پیرامون مناظره‌ و مباهله‌ای بین [[محمد]] و مسیحیان [[نجران]] نازل شده‌است.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]؛ (۱۳۷۴)، ''[[تفسیر نمونه|برگزیده تفسیر نمونه]]''؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه؛ ج ۱، ص ۲۹۰.</ref> از میان مفسران سنی مذهب، [[فخر رازی]] در ''[[تفسیر کبیر]]''، [[حاکم نیشابوری]] در [[المستدرک علی الصحیحین|''المستدرک'']]، [[ابن تیمیه]] در [[منهاج السنة النبویة|''منهاج السنة'']] و بسیاری دیگر از علمای [[سنی|اهل‌سنت]] و تمامی علمای [[شیعه]]، اتفاق نظر دارند که در آیه مباهله، مراد از «أَنْفُسَنَا»، [[علی بن ابی‌طالب]]، مراد از «أَبْنَاءَنَا»، [[حسن مجتبی|حسن]] و [[حسین بن علی|حسین]] و مراد از «نِسَاءَنَا» [[فاطمه زهرا|فاطمه]] دختر محمد است.<ref> [[مسلم بن حجاج نیشابوری|قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}})، ''[[صحیح مسلم]]''؛ بیروت: دارالفکر؛دارالطباعه جالعامره؛ 1329-1334،ج ۱۵، ص ۱۸۵.</ref><ref>[[ابن کثیر|ابن کثیر، اسماعیل بن عمر]]؛ (۱۴۱۲)، ''[[تفسیر ابن کثیر|تفسیر القرآن العظیم]]''؛ بیروت: دارالمعرفة؛ ج ۱، ص ۳۷۹.</ref><ref>[[محمد ترمذی|ترمذی، محمد بن عیسی]]؛ (۱۴۰۳)، ''[[سنن ترمذی]]''؛ بیروت: دارالفکر؛ ج ۵، ص ۴۰۷.</ref><ref>[[ابوعبدالله حاکم نیشابوری|حاکم نیشابوری، محمد بن عبدلله]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1418)، ''[[المستدرک علی الصحیحین]]''؛ بیروت: دارالمعرفة؛ ج ۳، ص ۱۵۰.</ref><ref>ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}})، ''منهاج السنة النبویة''؛ ریاض: داراحد؛ ج ۴، ص ۳۵.</ref><ref>[[جارالله زمخشری|زمخشری، محمود بن عمود]]؛ (۱۳۸۵)، ''[[تفسیر کشاف|الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل]]''، قاهره: مکتبة مصطفی البانی الحلبی وأولاده؛ ج ۱، ص ۱۹۳.</ref><ref>[[فخر رازی|رازی، محمد بن عمر]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1420)، ''[[تفسیر کبیر]]''؛؛مکتب {{مبهم|{{subst:DATE}}}}:تحقیق {{مبهم|{{subst:DATE}}}}؛دار احیاءالتراث العربی؛ ج ۸، ص ۸۹.</ref> [[جارالله زمخشری]] در ''[[تفسیر کشاف]]''، [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم نیشابوری]] در [[صحیح مسلم|''صحیح مسلم'']]، [[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی]] در [[تفسیر سیوطی|''الدر المنثور'']] و [[ابن کثیر]] در ''[[تفسیر القرآن العظیم]]'' از دانشمندان و مفسران بزرگ اهل سنت و از میان مفسران شیعه، [[سید محمدحسین طباطبایی|محمد حسین طباطبایی]] در [[تفسیر المیزان|''تفسیرالمیزان'']] و [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] در ''[[تفسیر نمونه]]'' و سایر مفسرین شیعه معتقدند که این آیه در شأن و فضیلت همراهان محمد در مباهله (علی، فاطمه و حسنین) که همان [[اصحاب کسا|«اصحاب کسا»]] هستند، می‌باشد.<ref>زمخشری، ''[[تفسیر کشاف|الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل]]''؛ ج ۱، ص ۱۹۳ و ۳۶۹.</ref><ref>قشیری نیشابوری؛ ''[[صحیح مسلم]]''؛ ج ۱۵، ص ۱۸۵.</ref><ref>ترمذی؛ ''[[سنن ترمذی]]''؛ ج ۵، ص ۴۰۷.</ref><ref>ابن کثیر؛ ''[[تفسیر ابن کثیر|تفسیر القرآن العظیم]]''؛ ج ۱، ص ۳۷۹.</ref> همچنین [[ناصرالدین عبدالله بیضاوی|بیضاوی]]، مفسر شافعی، این حادثه و روایت دلیلی بر [[نبوت (شیعه دوازده‌امامی)|نبوّت]] پیامبر اسلام و دلیلی بر برتری و فضیلت [[اهل بیت]] اوست<ref>[[بیضاوی|بیضاوی، عبدالله بن عمر]]؛ [[تفسیر بیضاوی|''أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل'']]؛ بیروت: دارالفکر؛ ج ۱، ص ۱۶۳.</ref> در مقاطع مختلف تاریخی، همراهان محمد در این رویداد با استناد به حضورشان در این رویداد، برتری خود را نسبت به مخالفانشان بیان می‌کردند.<ref>[[شیخ طبرسی|طبرسی، احمد]]؛ (۱۳۸۶)، ''[[الاحتجاج|احتجاج]]''؛ {{مبهم|{{subst:DATE}}}}:{{مبهم|{{subst:DATE}}}}دار النعمان، ج ۱، ص ۳۰۴.</ref><ref>[[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی، شهاب الدین]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1363)، ''[[احقاق الحق]]''؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی؛ ج ۹، ص ۸۱.</ref><ref>[[ابن حجر هیتمی|هیتمی، احمد بن حجر]]؛ (۱۴۱۷)، ''[[الصواعق المحرقه|الصواعق المحرقة]]''؛ بیروت: موسسةالرسالة؛ ص ۱۵۷.</ref><ref>[[قاضی نعمان مغربی]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1409)، ''شرح الاخبار فی فضایل الائمه الاطهار''، قم: جامعه مدرسین؛ ج ۲، ص ۱۹۰.</ref><ref>[[ابن منظور|ابن منظور، محمد بن مکرم]]؛ ''مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر''؛ دمشق: دارالفکر؛ ج ۷، ص ۱۲۳.</ref> در این خصوص نه تنها علی و حسن، بلکه سایر امامان شیعه نیز با اشاره به این رویداد، به فضیلت خاندان خویش استناد کرده‌اند.<ref>میلانی؛ ''جواهر الکلام''؛ ج ۳، ص ۳۱۵.</ref><ref>انصاری؛ ''اسرار مباهله؛'' ص ۲۰۲-۲۲۴</ref><ref>قندوزی حنفی؛ ''ینابیع المودة لذوی القربی''؛ ج ۳، ص ۳۶۴.</ref> [[لویی ماسینیون]]، الهی‌دان فرانسوی در کتاب ''مباهله در مدینه؛'' گفتگوی [[سعد بن ابی‌وقاص|سعد‌ بن ابی‌وقاص]] را با [[معاویة بن ابی‌سفیان]] گزارش می‌کند که بر اساس آن، بعد از دستور معاویه در خصوص سب و لعن علی بن ابی‌طالب بر منبرها، سعد به این تصمیم اعتراض کرد. در این گفتگو سعد به شأن نزول آیه مباهله استناد می‌کند و او را یکی از پنج نفری گزارش می‌کند که در جریان مباهله حضور داشته‌است.<ref>ماسینیون؛ ''مباهله در مدینه؛'' ص ۱۸.</ref>

[[ابن تیمیه|ابن تیمیه،]] مفسر و متکلم سنی در [[منهاج السنة النبویة|''منهاج السنة'']] بر این باور است که همراهی کردن «علی، فاطمه، حسن و حسین» با محمد در رویداد مباهله، حدیثی صحیح است که [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم]] آن را از [[سعد ابی وقاص]] روایت کرده‌است؛ ابن تیمیه اما این همراهی را به جهت قرابت و خویشاوندی آنان با محمد دانسته‌است.<ref>ابن تیمیه؛ ''منهاج السنة النبویة''؛ ج ۷، ص ۸۷.</ref> به باور محمد رشید رضا، از مفسران سلفی مسلک، در صورت صحت ادعای [[ابن تیمیه|ابن تیمیه،]] شایسته بود تا محمد، عموی خویش عباس را به جای [[علی بن ابی‌طالب|علی]] با خود همراه می‌ساخت. محمد رشید همچنین از قول [[محمد عبده]] آورده شده‌است که او روایات مباهله را جعلی و ساخته شیعیان دانسته‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رشید رضا، محمد، تفسیر المنار،1426، دارالکتب علمیه، بیروت، جلد۳، صفحه۲۶۵}}</ref> به گزارش علی میلانی، نظریه محمد عبده با کثرت روایات موجود در منابع سنی در تناقض است؛ دیگر نقدی که میلانی بر ادعای عبده وارد می‌داند مشخص نبودن مفهوم عبارت «شیعیان» در نظریه اوست که بین شیعیان علی و شیعیان عثمان، مبهم مطرح شده‌است.<ref>حسینی میلانی؛ ''جواهرالکلام''؛ ج ۳، ص ۳۸۶.</ref> با این وجود، منابع بسیاری از میان منابع سنی، ماجرای مباهله را گزارش کرده‌اند؛ دانشمندانی که این گزارش را نقل کرده‌اند عبارتند از: [[احمد بن حنبل]]،<ref>[[احمد بن حنبل|شیبانی، احمد بن حنبل]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1416)، ''[[مسند احمد بن حنبل|المسند احمد بن حنبل]]''؛ بیروت: دارصادر؛ ج ۱، ص ۱۸۵.</ref> [[مسلم نیشابوری]]،<ref>قشیری نیشابوری؛ ''صحیح مسلم''؛ ج ۱۵، ص ۱۸۵.</ref> [[فخر رازی]]،<ref>رازی؛ ''تفسیر الکبیر''؛ ج ۸، ص ۸۸.</ref> [[شهاب‌الدین آلوسی]]،<ref>[[آلوسی|آلوسی، محمود]]؛ (۱۴۰۵۱۴1۵)، ''[[روح‌المعانی|روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم]]''؛ بیروت: {{مبهم|{{subst:DATE}}}}دارالکتب العلمیه ؛ ج ۳، ص ۱۸۷.</ref> [[طنطاوی]]،<ref>طنطاوی، جوهری؛ ''[[الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم|الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم]]''؛ بیروت: دارالکتب العلمیه؛ ج ۱، ص ۱۲۷.</ref> [[ابوالفضل رشید الدین میبدی]]،<ref>رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد؛ (۱۳۷۱)، ''کشف الاسرار و عدة الابرار''؛ تهران: امیرکبیر؛ ج ۲، ص ۱۴۷.</ref> [[شوکانی]]،<ref>شوکانی یمنی، محمد بن علی؛ ''عالم الکتب''؛ {{کجا|{{subst:DATE}}}}1414،دمشق: فتح القدیر؛ ج ۱، ص ۴۴۹.</ref> [[ابن حجر هیتمی]]،<ref>[[ابن حجر هیتمی|هیتمی، احمد بن حجر]]؛ (۱۴۱۷)، ''[[الصواعق المحرقه|الصواعق المحرقة]]''؛ بیروت: موسسةالرسالة؛ ص ۲۱۲.</ref> [[جلال‌الدین سیوطی]]،<ref>[[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی، جلال‌الدین]]؛ ''[[تفسیر سیوطی|الدرالمنثور]]''؛ بیروت: دارالمعرفة؛ ج ۲، ص ۲۳۲.</ref> [[شمس‌الدین ذهبی]]،<ref>[[شمس‌الدین ذهبی|ذهبی، شمس‌الدین]]؛ (۱۴۱۳)، ''[[سیر اعلام النبلاء]]''؛ بیروت: مؤسسه الرسالة؛ ص ۲۳۰.</ref> [[ابن کثیر]]،<ref>ابن کثیر؛ ''تفسیر القرآن العظیم''؛ ج ۱، ص ۳۷۹.</ref> [[ابن حجر عسقلانی]]،<ref>[[ابن حجر عسقلانی|عسقلانی، ابن حجر]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1415)، ''الاصابة فی تمیز الصحابة''؛ بیروت: دارالکتب العلمیة؛ ج ۴، ص ۴۶۸.</ref> [[قندوزی حنفی]]،<ref>[[سلیمان بن ابراهیم قندوزی|قندوزی، سلیمان بن ابراهیم]]؛ (۱۴۱۶)، ''[[ینابیع الموده|ینابیع المودة]]''، بیروت: دارالاسوة؛ ص ۳۳۰.</ref> و [[حسن المنصوری]].<ref>المنصوری، مصطفی الحسن؛ ''المقتطف من عیون التفاسیر''؛ بیروت: دارالسلام للطباعة والنشر والتوزیع والترجمة؛ ج ۱، ص ۳۳۲.</ref>[[پرونده:Quran - year 1874 - Page 17.jpg|راست|بندانگشتی|335x335پیکسل|آیه مباهله در قرآنی مربوط به سال ۱۸۷۴ میلادی]]

نجران در آن دوران یکی از پایگاه‌های بزرگ [[مسیحیت]] و دارای کلیساهای مهّم و فراوان بود و حاکمیّت مسیحی مستقلی داشت که بسیاری از مناطق مسیحی‌نشین اطراف، تحت سیطره آن بودند. همچنین از نظر تجاری به جهت وجود کارخانه‌های پارچه‌بافی و مزارع کشاورزی، منطقه‌ای پر رونق بود.<ref>انصاری؛ ''اسرار مباهله''؛ ص ۴۸.</ref> [[پیامبر اسلام]] در سال نهم و به نقلی ششم پس از هجرت، نامه‌ای به «[[اسقف اعظم|اُسقُف]] [[نجران]]» نوشت و طی آن سران [[کلیسا]] را به دین [[اسلام]] دعوت کرد. در این نامه تاکید شده بود تا در صورت عدم پذیرش اسلام، مسیحیان ملزم به پرداخت [[جزیه]] هستند.<ref>طباطبایی؛ ''تفسیر المیزان''؛ ج ۳، ص ۴۲۲.</ref> نمایندگان [[محمد]]، «عتبة بن غزوان و عبدالله بن ابی‌امیة و الهدیر بن عبدالله و صهیب بن سنان»،<ref name="shb">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.shabestan.ir/articledetail.asp?spcode=85102414542855|عنوان=تفصیل واقعه تاریخی مباهله|تاریخ بازدید=۳ دی ۱۳۸۶|نویسنده=|ناشر=|زبان=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071118024635/http://www.shabestan.ir/articledetail.asp?spcode=85102414542855|archivedate=۱۸ نوامبر ۲۰۰۷|dead-url=yes}}</ref>{{منبع بهتر}} نامه را به اُسقف مسیحیان نجران رساندند. اسقف پس از مطالعه نامه، شورایی مرکب از شخصیت‌های مذهبی و غیرمذهبی تشکیل داد که وارد [[مدینه]] شوند و از نزدیک با پیامبر اسلام دیدار کنند و دلایل نبوت ایشان را مورد بررسی قرار دهند.<ref>انصاری؛ ''اسرار مباهله''؛ ص ۵۲.</ref>[[پرونده:Najran Fort, Saudi Arabia.jpg|بندانگشتی|264x264پیکسل|بناهای قدیمی باقی مانده از [[نجران]]، [[عربستان سعودی]]]]

به گزارش [[ناصر مکارم شیرازی|''مکارم شیرازی'']] هیئت مسیحیان نجران متشکل از ۴۰ تا ۷۰ نفر به [[مدینه]] وارد شدند.<ref>مکارم شیرازی؛ ''تفسیر نمونه؛'' ج ۲، ص ۵۷۸.</ref> این نمایندگان پس از دیدار با پیامبر اسلام، با او به مباحثه و تبادل نظرات و افکار پرداختند و در موضوع‌های [[مسیح]]، [[مریم]] و [[خدا]] به گفتگو نشستند. در نهایت هیئت اعزامی خطاب به محمد گفتند که استدلال‌های او در خصوص عدم الوهیت مسیح، برای آنان قانع کننده نبوده‌است.<ref>[[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی، جلال‌الدین]]؛ (۱۴۱۶)، ''[[تفسیر جلالین|تفسیر الجلالین]]''؛ بیروت: موسسه النور للمطبوعات؛ ص ۶۱.</ref> به گزارش طباطبایی،‌ مفسر شیعه، در این هنگام بود که آیه مباهله نازل شد و بر اساس آن محمد ملزم شد تا با مسیحیان نجران، به [[مباهله]] برخیزد.<ref>طباطبایی، ''تفسیر المیزان''؛ ج ۳، ص ۳۵۰.</ref> نمایندگان نجران با محمد در خصوص انجام مباهله به توافق رسیدند و قرار بر آن شد تا فردای آن روز نجرانیان و اهالی مدینه در نقطه‌ای خارج از مدینه و نجران، جمع شده و مراسم مباهله را انجام دهند. به گزارش منابع اسلامی، پس از اطلاع اُسقف مسیحیان نجران در خصوص تصمیم هیئت اعزامی، به آنان گوشزد کرد که اگر [[محمد|محمّد]] با فرزندان و خانواده‌اش برای مباهله آمد، از مباهله با او امتناع کنید و اگر با یارانش به مراسم آمد، با او مباهله نمایید. [[پیامبر اسلام]] در روز موعود، به همراه [[علی بن ابی‌طالب|«علی بن ابی‌طالب]]، [[حسن ابن علی|حسن]] و [[حسین ابن علی|حسین]] و [[فاطمه]]» به سمت مکان مقرر شده به راه افتاد.<ref>مکارم شیرازی؛ ''تفسیر نمونه''؛ ج ۲، ص ۵۸۰.</ref><ref>سیوطی؛ ''تفسیر الجلالین''؛ ص ۶۰.</ref><ref>زمخشری؛ ''کشاف؛'' ج ۱، ص ۳۶۸.</ref> بنابر آنچه در ''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی'' گزارش شده‌است،‌ با مواجه مسیحیان با صحنه حضور نزدیکان و اقوام محمد در ماجرای مباهله، از ادامه این روند سرباز زدند و به پرداخت جزیه رضایت دادند.<ref>[[دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم|دفتر تبلیغات اسلامی]]؛ (۱۳۹۱)، ''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی؛ ص ۷۳۴.</ref> زمخشری در [[تفسیر کشاف]] و مکارم شیرازی در ''[[تفسیر نمونه]]''، علّت خودداری از مباهله توسط نجرانیان را جلوگیری از شکست مسیحیت در مقابل اسلام دانسته‌اند.<ref>زمخشری؛ ''کشاف''؛ ج ۱، ص ۳۶۸.</ref><ref>مکارم شیرازی؛ ''تفسیر نمونه''؛ ج ۲، ص ۵۸۰.</ref> به گزارش منابع شیعه و سنی، پس از این واقعه، علی بن ابی‌طالب از جانب مسلمانان با نجرانیان پیمان‌نامه‌ای را منعقد کرد که در دو نسخه و با مفاد ذیل تدوین شد:<ref>[[سید بن طاووس|علی بن طاووس، سید رضی‌الدین]]؛ (۱۳۹۰)، ''[[اقبال الاعمال]]''؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه؛ تحقیق جواد قدومی؛ ص ۵۱۱.</ref><ref>[[ابوالفتوح رازی|ابوالفتوح رازی، حسین بن علی]]؛ (۱۴۰۸)، ''[[روض‌الجنان و روح‌الجنان|روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن]]''؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی؛ تحقیق محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح؛ ج ۴، ص ۳۶۲.</ref><ref>[[ابن خلدون|ابن خلدون، عبدالرحمن]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}})، ''[[مقدمه ابن خلدون|تاریخ ابن خلدون]]''؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی؛ ج ۲، ص ۴۷۷.</ref><ref>[[ابوبکر بیهقی|بیهقی، ابوبکر]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}}1405)، ''[[دلایل النبوة]]''، بیروت: دارالکتب علمیه؛ ج ۵، ص ۳۸۹.</ref>

بنابر گزارش [[لویی ماسینیون|ماسینیون]]، الهی‌دان فرانسوی، مباهله کردن در میان انسان‌ها از دیرباز مرسوم بوده‌است و معمولا برای اثبات حقیقت و تأکید بر آن صورت می‌گرفت. [[سامی (قوم)|قوم سام]] که از [[تمدن بابل]] ریشه می‌گیرد، از سوگند پاکدامنی برای آشکار کردن حق بودن یا نبودن استفاده می‌کردند. سوگند پاکدامنی بدین گونه است که فرد متهم، کلماتی را بر علیه خود بر زبان می‌آورد و آنها را شرط می‌کند تا اگر خلاف واقع و حقیقت سخنی را بگوید، خدا او را به آن‌ها دچار نماید. این نوع سوگند را مباهله گویند. در جوامع [[یهودیان|یهودی]]، مباهله به شکل فنی و اصطلاح خاص آن انجام نمی‌شد، بر این اساس، صِرف اینکه افراد از احکام و دستورات خدا بترسند و به عدم قدرت انسان‌ها برای گریختن از عدالت الهی باور داشته‌باشند، مباهله گفته می‌شود. اما در جامعه اسلامی اصطلاح مباهله به نفرینی گفته می‌شود که بین دو نفر یا گروه اتفاق می‌افتد و همراه با عبارات خاصی انجام می‌پذیرد.<ref>[[لویی ماسینیون|ماسینیون،لویی]]؛ ({{مبهم|{{subst:DATE}}}})، ''مباهله در مدینه''؛ ترجمه: محمودرضا افتخارزاده؛افتخارزاده؛انتشارات {{مبهم|{{subst:DATE}}}}:{{مبهم|{{subst:DATE}}}}رسالت قلم؛1378، ص ۱۸.</ref> مباهله اصطلاحی در فرهنگ اسلامی در جامعه عرب پیش از اسلام و حتی نزول آیه مباهله، مرسوم نبوده‌است و به همین جهت منابع اسلامی این واقعه تاریخی را یکی از دلایل بر صدق گفتار پیامبر اسلام می‌دانند.<ref>دفتر تبلیغات اسلامی؛ ''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''؛ ص ۷۳۴.</ref>[[پرونده:کتیبه_پنج_تن.jpg|راست|بندانگشتی|267x267پیکسل|نام پنج تن آل عبا، حکاکی شده بر روی کتیبه‌ای از جنس طلا، [[کربلا]]، [[حرم حضرت عباس]]]]

طباطبایی در تشریح رفتار محمد در خصوص آوردن فرزندان خود برای رویداد مباهله با مسیحیان معتقد است که این اقدام برای اطمینان آورتر شدن احتجاج صورت گرفته‌است. او توضیح می‌دهد؛ هنگامی که شخصی زن و بچه خود را با وجود علاقه‌ای که به آنها دارد، در معرض نفرین طرف مقابل قرار می‌دهد، نشانه‌ای بر صدق ادعا و اطمینان و باور به حقانیت خویش است.<ref>طباطبایی؛ ''تفسیر المیزان''؛ ج ۳، ص ۳۵۲.</ref> ''[[فخر رازی]]'' در پاسخ به این سؤال که چرا محمد،فرزندان نابالغ خود،یعنی حسن و حسین را برای این امر برگزیده در حالی که عذاب بر غیر بالغین نازل نمیشود،معتقد است که محمد آنان رابه جهت شفقت و محبتی که به آنان داشته است با خود همراه کرد و قصد داشت تا با این همراهی،اعتقاد راسخ خود به حقانیتش را به دیگران ثابت نماید. او همچنین می نویسد که مرگ نابالغ ها در عذاب الهی نه به جهت عقاب و عذاب،بلکه به جهت رحمت الهی و رهایی آنان از سختیهای پس از آن بوده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فخر رازی ،تفسیر کبیر،ج8،ص249}}</ref>به باور بقاعی آوردن فرزندان در مباهله به جهت عزیز بودن آنها و آوردن زنان به جهت اهمیت آنان است به گونه ای که اولین چیزی که مورد دفاع فرد قرار می گیرد، زنان او میباشد. بقاعی می گوید دلیل جمع آمدن این عبارات نیز،قطع و یقین در حقانیت است به گونه ای که فرد حاضر است تمام فرزندان و زنان خویش را فدای مدعی خود کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بقاعی،نظم الدرر،ج4،ص442-443}}</ref>بر اساس گزارشی که ''[[طبری]]''، ''[[ابواسحاق احمد ثعلبی|ثعلبی]]'' و ''بیضاوی'' – از مفسران سنی – آن را نقل کرده‌اند، محمد به فاطمه، علی و حسنین می‌گوید که من هر چه دعا کردم شما آمین بگویید. در روایتی که در این تفاسیر آمده‌است، اسقف نجران پس از مشاهده خاندان محمد، به سایر نجرانیان گفت: «من صورت‌هایی را می‌بینم که اگر خداوند را برای کندن کوه از جای خود بخواهند، کوه‌ها از جای خود کنده می‌شوند. با آنها مباهله نکنید؛ زیرا هلاک می‌شوید و در روی زمین تا روز قیامت هیچ نصرانی باقی نمی‌ماند»<ref>طبری؛ ''جامع البیان عن تأویل القرآن''؛ ج ۳، ص ۳۰۰.</ref><ref>[[ابواسحاق احمد ثعلبی|ثعلبی نیشابوری، احمد]]؛ (۱۴۲۲)، ''[[تفسیر الکشف و البیان عن تفسیر القرآن|الکشف و البیان]]''؛ بیروت: {{مبهم|{{subst:DATE}}}}دار احیاءالتراث العربی ؛ ج ۳، ص ۸۵.</ref><ref>[[بیضاوی|بیضاوی، عبدالله بن عمر]]؛ [[تفسیر بیضاوی|''أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل'']]؛ بیروت: دارالفکر؛ ج ۲، ص ۴۷.</ref>

با توجه به اهمیّت آیه مباهله ازنظر فریقین کتاب‌های زیادی در مورد این آیه نگاشته شده و فصول مختلفی از کتاب‌های کلامی، اعتقادی و مذهبی را به خود اختصاص داده‌است؛ از جمله این کتاب‌ها در این زمین عبارتند از: ''آینه خورشید شد'' اثر عباس علی مردی؛ ''ثم نبتهل'' اثر غلامرضا صادقی فر؛ ''و سرانجام صلیب می‌شکند'' اثر نادر فضلی؛ ''آن‌روز روز مباهله'' اثر میرابوالفتح دعوتی؛ ''امامت و عصمت امامان در قرآن'' و همینطور اثر دیگری با نام ''امامت در آیه مباهله'' اثر رضا کاردان؛ ''کتاب المباهله'' اثر [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|شهاب‌الدین مرعشی نجفی]]؛ ''المباهله'' اثر محمد خالصی؛ ''برهان مجادله فی تفسیر آیه مباهله'' اثر محمداعجاز حسین‌محمدی بدایونی؛ ''اهل بیت و آیه مباهله'' اثر قوام الدین وشنوی''؛ گزارش لحظه به لحظه از ماجرای مباهله'' اثر محمدرضا انصاری؛ ''کتاب المباهله'' اثر [[محمد بن علی شلمغانی]]''؛ المباهله'' اثر عبدالله حسینی؛ ''حل الاعضا'' اثر علی بن علیرضا خویی؛ ''مباهله'' اثر نادر فضلی؛ ''بررسی تطبیقی مباهله پیامبر با مسیحیان نجران'' اثر کمال‌الدین غراب؛ ''مباهله در مدینه'' اثر [[لویی ماسینیون]]؛ ''از مباهله تا عاشورا'' و کتاب دیگری با نام ''مباهله رسول خدا با نصارای نجران''، اثر محمد امینی گلستانی؛ ''نصاری نجدان بین المجادله و المباهله'' اثر احمد علی عجیبة؛ ''آیة المباهله'' اثر رافد تمیمی؛ ''دعوت مردی که راست می‌گفت'' اثر ابراهیم حسن بیگی؛ ''اگر دست‌ها به آسمان بلند می‌شد'' اثر مهدی آیت اللهی؛ ''از نجران تا مدینه'' اثر محمدرضا انصاری؛ ''آیه مباهله'' اثر [[سید علی میلانی|علی حسینی میلانی]]؛ ''اسرار مباهله'' اثر محمد رضا انصاری؛ ''فضایل و اعمال مباهله'' اثر امین اوحدی؛ ''آیه مباهله'' اثر [[محمدتقی شریعتمداری]]''، الاقبال لصالح الاعمال'' اثر [[سید بن طاووس|سید ابن‌طاووس]]''، دو چشم آسمانی'' اثر مجید صیاحی؛ ''راهی که می‌ماند'' اثر مهدی شجاعی؛ ''روی دست آسمان'' اثری از مجموعه دارالصادق اصفهان؛ ''شخصیات قلفة فی الاسلام'' اثر عبدالرحمن بدوی؛ ''المباهله'' اثر عبدالله سبیتی؛ ''مباهله صادقین'' اثر محمد علوی؛ ''کدام سرنوشت خار جهنم یا گل بهشت'' اثر [[سید محمد ضیاءآبادی|محمد ضیاآبادی]]؛ ''تاریخ نجران یا آفتاب درخشان در مباهله نصارای نجران'' اثر محمد احمد آبادی اصفهانی<ref name=":8">{{یادکرد وب|عنوان=تارنما (سایت) اختصاصی موضوع مباهله|نشانی=https://www.mobahele.com/|وبگاه=www.mobahele.com|بازبینی=2021-07-07}}</ref><ref>{{منبعیادکرد بهتروب|عنوان=معرفی کتابشناسی مباهله پیامبر اسلام|نشانی=http://rasanews.ir/fa/news/576835|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۷/۰۶/۱۴ - ۲۲:۵۰|بازبینی=2021-10-08|کد زبان=fa|نام=خبرگزاری رسا {{!}} تازه ترین اخبار حوزه های|نام خانوادگی=علمیه}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=«مباهله» در آثار مکتوب|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/3916489|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۹/۰۵/۲۴ - ۱۳:۲۰|بازبینی=2021-10-08|کد زبان=fa|نام=iqna ir {{!}} خبرگزاری بین المللی|نام خانوادگی=قرآن}}</ref>