تولید ناخالص داخلی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Countries by GDP (Nominal) in 2014.svg|بندانگشتی|upright=1.7|نقشهٔ اقتصادهای جهان بر پایهٔ اندازهٔ '''تولید ناخالص داخلی''' (nominalاسمی) به [[دلار آمریکا،آمریکا]]، ''[[بانک جهانی]]'',، ۲۰۱۴<ref name="CIA">{{cite web|url=http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf|title=GDP (Official Exchange Rate)|publisher=[[بانک جهانی]]|accessdate=August 24, 2015}}</ref>]]

'''تولید ناخالص داخلی''' (Gross Domestic Product - GDP) مهم‌ترین متغیری است که در تجزیه و تحلیل‌ها و ارزیابی‌های [[اقتصاد کلان]] از آن استفاده می‌شود<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=59}}</ref> و در ایران برابر با: کل ارزش ریالی محصولات نهایی تولیدشده توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در دورهٔ زمانی معین (سالانه یا فصلی) است.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=تولید ناخالص داخلی |نشانی=https://www.cbi.ir/simplelist/4507.aspx |وبگاه=بانک مرکزی}}</ref> درواقع، تولید ناخالص داخلی یک [[متغیر روانه]] است که عدد آن برای ایران نشان‌دهندهٔ مقدار ریالی جریان کالا و خدمات، در یک دورهٔ زمانی مشخص (عموماً یک سال) است.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=رابرت جی. بارو |عنوان=اقتصاد کلان |ناشر=نور علم |صفحات=42}}</ref> تحلیل تولید ناخالص داخلی مطالب فراوانی را دربارهٔ اینکه چگونه استاندارد زندگی در یک اقتصاد تغییر می‌کند آشکار می‌سازد؛<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=رابرت جی. بارو |عنوان=اقتصاد کلان |ناشر=نور علم |صفحات=49}}</ref> از این رو رایج‌ترین شاخصی است که برای اندازه‌گیری رفاه یک جامعه و مقایسه آن با سایر جوامع توسط اقتصاددانان به کار گرفته می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی علم اقتصاد |ناشر=نشر نی |صفحات=389}}</ref>

# '''تمامی''' کالاها و خدمات: <br />GDP می‌تواند انواع کالاهای مشهود (مانند خوراکی‌ها، پوشاک، خودرو) و کالاهای نامشهود یا خدمات (مانند آرایشگاه، خشک‌شویی، معاینه پزشک) را دربر گیرد. نه به این معنا که تمامی کالاهای موجود در اقتصاد در محاسبه GDP وارد می‌شوند. بلکه '''هر نوع''' کالا و خدمتی به شرط داشتن چند ویژگی خاص می‌تواند در محاسبه GDP وارد شود. برای مثال، کالاهایی که به شکل غیرقانونی تولید و مبادله می‌شوند (مانند مواد مخدر)، کالاهای دست دوم، اوراق بهاداری که در بازارهای مالی خرید و فروش می‌شوند، فعالیت خانم‌های خانه‌دار و… هیچ‌کدام در محاسبه GDP وارد نمی‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی علم اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=380-479}}</ref> اینکه یک کالا، بایدچه ویژگی‌هایی داشته باشد تا آنرا در GDP وارد کنیم در بندهای آتی تشریح می‌شود. <br /><br/>

# تمامی کالاها و خدمات '''نهایی''': <br />در اقتصاد کالاها و خدمات به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: یکی کالاها و خدمات واسطه‌ای و دیگری کالاها و خدمات نهایی. کالای واسطه‌ای کالایی است که در فرایند تولید قرار می‌گرد و تبدیل به کالا یا خدمت نهایی می‌شود. کالاها و خدمات نهایی، دیگر در فرایند تولید قرار نمی‌گیرند و مستقیماً برای استفاده به دست خریدار می‌رسند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=محسن نظری |عنوان=اقتصاد کلان (رشته مدیریت) |ناشر=نگاه دانش |صفحات=13}}</ref> در محاسبه GDP تنها کالاها و خدمات نهایی وارد می‌شوند و کالا و خدمات واسطه‌ای محاسبه نمی‌گردند. برای مثال کتاب که یک کالای نهایی است در محاسبه GDP وارد می‌شود؛ اما ارزش کاغذی که برای ساخت این کتاب از آن استفاده شده در GDP نمی‌آید. دلیل این کار روشن است زیرا ارزش کالای واسطه در ارزش کالای نهایی وجود دارد. جمع ارزش کاغذ با ارزش کتاب باعث دوباره‌شماری می‌شود. <br />یک استثنای مهم: اگر کالایی تولید شود و به جای آنکه مورد استفاده قرار گیرد، جهت استفاده یا فروش در آینده، ذخیره و به موجودی انبار اضافه شود. آن را کالایی نهایی در نظر گرفته و به عنوان سرمایه‌گذاری در محاسبه GDP وارد می‌کنیم. به عبارت دیگر، افزایش موجودی انبار باعث افزایش GDP و کاهش موجودی انبار باعث کاهش GDP می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی علم اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=379}}</ref> <br /><br/>

# '''ارزش بازاری''' تمامی کالاها و خدمات نهایی: <br />همان‌طور که گفته شد در GDP کالاها و خدمات بسیار گوناگونی با ارزش‌های متفاوت در یک شاخص واحد باهم جمع می‌شوند. برای اینکه بتوانیم ارزش کالاهای گوناگون را نسبت به هم بسنجیم و همچنین آنهارا باهم جمع کنیم. باید ارزش بازاری آنها را در نظر بگیریم. منظور از ارزش بازاری همان قیمتی است که کالاها و خدمات با آن مبادله می‌شوند؛ بنابراین GDP شامل کالاها و خدمات نهایی می‌شود که در بازارهای رسمی مبادله می‌شوند. در نتیجه، مواردی از قبیل کالاها و خدمات غیرقانونی (مانند مواد مخدر) یا کالاها و خدماتی که توسط خانوارها تولید و مصرف می‌شوند؛ از آنجا که در بازارهای رسمی مبادله نمی‌شود در GDP نیز محاسبه نخواهند شد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی علم اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=379-381-378}}</ref> برای این اصل ضرب‌المثل مشهوری را بکار می‌برند: "اگر آقای اسمیت با آشپز خود ازدواج کند، GDP کاهش می‌یابد!!".<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=محسن نظری |عنوان=اقتصاد کلان (رشته مدیریت) |ناشر=نگاه دانش |صفحات=40}}</ref> البته برای این اصل استثناهایی هم وجود دارد؛ یعنی کالاها و خدماتی هستند که در بازار خرید و فروش نمی‌شوند و در نتیجه فاقد ارزش بازاری (قیمت مبادله ایی) هستند اما باید آنهارا در GDP حساب کنیم. مانند معادل اجاره بها برای افرادی که در خانه‌های شخصی خود زندگی می‌کنند یا خدماتی که دولت به شهروندان ارائه می‌کند (مانند خدمات پلیس، آتش‌نشانی نمایندگان مجلس و…)<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=27-28-29}}</ref> یا خود مصرفی کشاورزان یا کارمزد احتسابی بانک‌ها.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=محسن نظری |عنوان=اقتصاد کلان (رشته مدیریت) |ناشر=نگاه دانش |صفحات=13}}</ref> برای محاسبه این کالاها در GDP باید برآورد یا معادل ارزش آنها (ارزش ضمنی یا هم سنگ آنها) را در نظر بگیریم. برای مثال کسانی که خانه ایی را اجاره می‌کنند، درواقع، خدمات آن خانه را از مالکش خریداری کرده‌اند. حال اگر فردی ساکن در خانه شخصی خود باشد، فرض می‌کنیم که خانه اش را به خودش اجاره داده و در نتیجه معادل اجاره بهای خانه به GDP اضافه می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=27-28-29}}</ref><br/><br/>

# ارزش بازاری تمامی کالاها و خدمات نهایی که '''در یک دوره زمانی خاص تولید شده‌اند''': <br />در GDP تنها ارزش کالاهایی محاسبه می‌شود که در یک دورهٔ زمانی خاص تولید شده باشند؛ که این دوره زمانی عموماً یک سال یا یک فصل است. به عبارت دیگر در محاسبه GDP دورهٔ فعلی، به‌هیچ‌وجه تولیدات دوره‌های پیشین وارد نمی‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=380-382}}</ref>برای مثال می‌توان به خرید و فروش کالاهای دست دوم و همچنین خرید فروش اوراق بها دار در بازارهای مالی اشاره کرد که در آنها تنها مالکیت انتقال می‌یابد و کالا یا خدمتی تولید نمی‌شود و بنابراین در محاسبه GDP وارد نمی‌شوند. البته مبلغی که طی این مبادلات به بنگاه‌های معاملاتی پرداخت می‌شود در GDP می‌آید چراکه این بنگاه‌ها با خدمات خود برای مشتریان خلق ارزش کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=محسن نظری |عنوان=اقتصاد کلان (رشته مدیریت) |ناشر=نگاه دانش |صفحات=40}}</ref><br/><br/>

# ارزش بازاری تمامی کالاها و خدمات نهایی که در یک دورهٔ زمانی خاص '''در داخل مرزهای یک کشور''' تولید شده‌اند: <br />GDP ارزش تولیدات را در داخل مرزهای جغرافیایی خاص اندازه‌گیری می‌کند. برای مثال تولیدات یک شهروند ایرانی که در آلمان به شکل موقت مشغول به کار است، تأثیری در GDP ایران ندارد؛ اما در GDP آلمان محاسبه می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=گریگوری منکیو |عنوان=مبانی اقتصاد کلان |ناشر=نشر نی |صفحات=380-382}}</ref>