ویکی‌پدیا

جمهوری آذربایجان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
←‏نفوذ آذربایجان ایران: کلمهٔ آذربایجان در قرارداد ترکمانچای یا گلستان نیامده‌است
برچسب: برگردانده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: واگردانی دستی
خط ۱:
{{Infobox country|conventional_long_name=جمهوری آذربایجان|population_density_rank=۹۹اُم|GDP_nominal_year=۲۰۱۹|GDP_nominal=۴۵٫۲۸۴ میلیارد دلار<ref name="World Economic Outlook"/>|GDP_PPP_per_capita_rank=|GDP_PPP_per_capita=۱۸٬۷۹۳ دلار<ref name="World Economic Outlook"/>|GDP_PPP_rank=|GDP_PPP_year=۲۰۱۹|GDP_PPP=۱۸۹٬۰۵۰ میلیارد دلار&nbsp;<ref name="World Economic Outlook">{{cite web|title=Report for Selected Countries and Subjects|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=53&pr.y=6&sy=2019&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=912&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|website=imf.org|publisher=International Monetary Fund|date= April 2019|access-date=16 August 2019}}</ref>|population_density_sq_mi=۲۹۳ <!-- Do not remove [[WP:MOSNUM]] -->|GDP_nominal_per_capita=۴٬۴۹۸ دلار<ref name="World Economic Outlook"/>|population_density_km2=۱۱۵|population_estimate_rank=۹۹اُم|population_estimate_year=۲۰۲۱|population_estimate=۱۰٬۱۳۰٬۱۰۰<ref>{{cite web |url=https://oxu.az/society/495259 |website=oxu.az |title= Azərbaycan əhalisinin sayı artıb - RƏSMİ
|access-date=July 8, 2021}}</ref>|percent_water=۱٫۶|area_sq_mi=۳۳۴۳۶ <!-- Do not remove [[WP:MOSNUM]] -->|area_rank=۱۱۲اُم|GDP_nominal_rank=|GDP_nominal_per_capita_rank=|established_date6=۱۲ نوامبر ۱۹۹۵|currency_code=AZN|leader_title4=[[رئیس مجلس]]|today=|cctld=[[.az]]|calling_code=۹۹۴+|drives_on=راست|utc_offset=۴+|time_zone=[[ساعت رسمی جمهوری آذربایجان|ساعت آذربایجان (AZT)]]|currency=[[منات آذربایجان|منات]] (₼)|Gini=۳۳٫۷ <!--number only-->|HDI_rank=۸۸اُم|HDI_ref=<ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}</ref>|HDI_change=increase<!-- increase/decrease/steady -->|HDI_year=۲۰۱۹<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year -->|HDI=۰٫۷۵۶ <!-- number only -->|Gini_ref=<ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison/ |title=Gini Index coefficient |publisher=CIA World Factbook |access-date=16 July 2021}}</ref>|Gini_change=increase <!--increase/decrease/steady-->|Gini_year=۲۰۰۸|area_km2=۸۶٬۶۰۰|established_event6={{nowrap|تصویب [[قانون اساسی جمهوری آذربایجان|قانون اساسی]]}}|common_name=آذربایجان|image_map2=Azerbaijan - Location Map (2013) - AZE - UNOCHA.svg|languages_type=سایر زبان‌ها|ethnic_groups={{Unbulleted list |۹۱٫۶٪۹۱.۶%
[[آذربایجانی]] |۲٫۰٪ [[مردم تالش|تالشی]]|۲٫۰٪
[[لزگی]] ۱٫۴٪
[[ارمنی‌های جمهوری آذربایجان|ارمنی]]|۱٫۳٪
[[روس]]|item3_style=padding-top:0.2em;line-height:1.2em|۲٫۴٪۲.۴% [[#Ethnic groups|سایر نژادها]]}}|ethnic_groups_year=۲۰۰۹<ref name="auto">[https://web.archive.org/web/20131110034957/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/az/AP_/AZ_1.shtml The State Statistical Committee of the Azerbaijan Republic, The ethnic composition of the population according to the 2009 census.] azstat.org</ref>|official_languages=[[ترکی آذربایجانی]]<ref>{{cite web |title=The Constitution of the Republic of Azerbaijan |url=http://ask.org.az/wp-content/uploads/2019/10/Konstitusiya_ENG.pdf |website=President of the Republic of Azerbaijan |publisher=The Official Website of the President of the Republic of Azerbaijan |access-date=31 August 2020}}</ref>|coordinates={{coord|40|23|43|N|49|52|56|E|type:city}}|largest_city=[[باکو]]|capital=[[باکو]]|map_caption=جمهوری آذربایجان (سبز تیره){{سخ}}[[جمهوری آرتساخ|جمهوری خودخوانده آرتساخ]] (سبز روشن)|religion={{unbulleted list| ۹۶٫۹٪۹۶.۹%
[[اسلام در جمهوری آذربایجان|اسلام]]|۳٫۰٪ [[مسیحیت در جمهوری آذربایجان|مسیحیت]]|۰٫۱٪ سایر ادیان<ref>{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/azerbaijan/ |title=Central Intelligence Agency|author=<!--Staff writer(s); no by-line. --> |date= 13 February 2020|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=23 February 2020}}</ref>}}|image_map=Azerbaijan with Nagorno Karabakh region.svg|national_anthem=[[سرود ملی جمهوری آذربایجان|سرود ملی آذربایجان]] [[پرونده:Azerbaijan national anthem (vocal version).ogg]]|symbol_type=[[نشان ملی جمهوری آذربایجان|نشان ملی]]|image_coat=Emblem of Azerbaijan.svg|alt_flag=|image_flag=Flag of Azerbaijan.svg|native_name=Azərbaycan Respublikası|languages=[[زبان‌های جمهوری آذربایجان|فهرست کامل زبان‌ها]]|demonym=[[مردم آذری|آذری‌ها]]|established_date5=۲ مارس ۱۹۹۲|established_date1=۲۸ مه ۱۹۱۸|established_event5=پذیرش [[قطعنامه ۷۴۲ شورای امنیت]] [[سازمان ملل]]|established_date4=۲۱ دسامبر ۱۹۹۱|established_event4=عضویت در [[کشورهای مستقل همسود]]|established_date3={{plainlist|
* ۳۰ اوت ۱۹۹۱ (اعلان)
خط ۱۴:
 
این سرزمین تا حدود دویست سال پیش جزو کشور [[دودمان قاجار|ایران]] بود ولی در [[جنگ‌های ایران و روسیه]]، طی قراردادهای [[قرارداد گلستان|گلستان]] و [[عهدنامه ترکمانچای|ترکمانچای]] به روسیه ملحق شد. آذربایجان دارای [[میراث فرهنگی]] تاریخی کهن است.<ref>E. Cornell, Svante (2006). The Politicization of Islam in Azerbaijan. Silk Road Paper. pp. 124, 222, 229, 269–270.</ref> با فروپاشی [[امپراتوری روسیه]]، [[جمهوری خلق آذربایجان|جمهوری دمکراتیک آذربایجان]] در ۲۸ مه ۱۹۱۸ تأسیس شد و از [[جمهوری فدرال دموکراتیک قفقاز جنوبی]]، اعلام استقلال کرد. نام آذربایجان، با توجه به نام ناحیهٔ [[آذربایجان|آذربایجان ایران]] انتخاب و با اهداف سیاسی، بر این جمهوری، نهاده شد.<ref name="Routledge">{{cite book|last1=Yilmaz|first1=Harun|title=National Identities in Soviet Historiography: The Rise of Nations Under Stalin|date=2015|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-59664-6|page=21|quote=On May 27, the Democratic Republic of Azerbaijan (DRA) was declared with Ottoman military support. The rulers of the DRA refused to identify themselves as [Transcaucasian] Tatar, which they rightfully considered to be a Russian colonial definition. (...) Neighboring Iran did not welcome the DRA's adoption of the name of "Azerbaijan" for the country because it could also refer to Iranian Azerbaijan and implied a territorial claim.}}</ref><ref name="Sochineniya, vol II/1">{{cite book|last1=Barthold|first1=Vasily|title=Sochineniya, vol II/1|date=1963|location=Moscow|page=706|quote=(...) whenever it is necessary to choose a name that will encompass all regions of the Republic of Azerbaijan, name [[Arran (Caucasus)|Arran]] can be chosen. But the term Azerbaijan was chosen because when the Azerbaijan republic was created, it was assumed that this and the [[Iranian Azerbaijan|Persian Azerbaijan]] would be one entity because the population of both has a big similarity. On this basis, the word Azerbaijan was chosen. Of course right now when the word Azerbaijan is used, it has two meanings as Persian Azerbaijan and as a republic, its confusing and a question arises as to which Azerbaijan is talked about.}}</ref><ref name="I.B.Tauris2">{{cite book|last1=Atabaki|first1=Touraj|title=Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran|date=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-86064-554-9|page=25}}</ref><ref name="I.B. Tauris2">{{cite book|last1=Dekmejian|first1=R. Hrair|url=https://books.google.com/books?id=4_jdnke35AgC|title=Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region|last2=Simonian|first2=Hovann H.|date=2003|publisher=I.B. Tauris|isbn=978-1-86064-922-6|page=60|quote=Until 1918, when the Musavat regime decided to name the newly independent state Azerbaijan, this designation had been used exclusively to identify the [[Iranian Azerbaijan|Iranian province of Azerbaijan]].}}</ref><ref name="Amsterdam University Press2">{{cite book|last1=Rezvani|first1=Babak|title=Ethno-territorial conflict and coexistence in the Caucasus, Central Asia and Fereydan: academisch proefschrift|date=2014|publisher=Amsterdam University Press|isbn=978-9048519286|location=Amsterdam|page=356|quote=The region to the north of the river Araxes was not called Azerbaijan prior to 1918, unlike the region in northwestern Iran that has been called since so long ago.}}</ref> در سال ۱۹۲۰ با حملهٔ [[ارتش سرخ]] به باکو، این جمهوری با عنوان [[جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان]]، به [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی|اتحاد جماهیر شوروی]] ضمیمه شد.<ref>http://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ&dq=Russia+and+Iran+in+the+great+game:+travelogues+and+orientalism</ref><ref name="Swietochowski Borderland">{{cite book|last=Swietochowski|first=Tadeusz|author-link=Tadeusz Swietochowski|year=1995|title=Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|pages=69, 133|publisher=[[Columbia University Press]]|url=https://books.google.com/books?id=FfRYRwAACAAJ|isbn=978-0-231-07068-3}}</ref><ref>{{cite book|last=Pipes|first=Richard|author-link=Richard Pipes|year=1997|location=Cambridge, Massachusetts|title=The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923|pages=218–220, 229|edition=2nd|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-30951-7}}</ref> اندکی پیش از [[فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی]]، کشور فعلی جمهوری آذربایجان، در روز ۳۰ اوت ۱۹۹۱ اعلام [[استقلال]] کرد.<ref>{{cite book|last=King|first=David C.|title=Azerbaijan|date=2006|publisher=Marshall Cavendish|page=[https://archive.org/details/azerbaijan00king/page/27 27]|isbn=978-0-7614-2011-8|url=https://archive.org/details/azerbaijan00king/page/27}}</ref><ref>{{Cite web|title=Азербайджан. Восстановлена государственная независимость|url=https://yeltsin.ru/day-by-day/1991/08/31/40769/|url-status=live|access-date=2021-09-24|website=Ельцин Центр|language=ru}}</ref><ref>{{cite book|last=King|first=David C.|title=Azerbaijan|date=2006|publisher=Marshall Cavendish|page=[https://archive.org/details/azerbaijan00king/page/27 27]|isbn=978-0-7614-2011-8|url=https://archive.org/details/azerbaijan00king/page/27}}</ref>
 
البته در برخی منابع معتبر، [[اران]]<ref name="Natanzi/><ref name="borhan"/><ref name="Ravandi"/><ref name="Shirvani"/><ref name="Tehrani"/><ref name="Mamalek"/><ref>ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب، جلد ۱، ترجمه ابوالقاسیم پاینده، تهران: علمی فرهنگی، ۱۳۷۰، ص ۲۲۷.</ref><ref name="DehkhodaAran"/> (ارّان<ref name="Mohajeran"/>، آران<ref name="Moqaddam"/>)، [[بردع]]<ref name="Rajabnia">[https://server1.rouzegar.com/books/tarikh/tazkor-almolook.pdf تذکرةالملوک: سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکرةالملوک]، به کوشش دکتر سید محمد دبیرسیاقی، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۸، صص ۷۰، ۷۸-۷۲، ۱۸۸-۱۹۶.</ref><ref name="MFA">اکرم حسین‌پور، منیژه تراب‌زاده، فهیمه وزیری، فریبا شهیدی‌فر، ماهیت تحولات در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۷۳: ص ۵۱.</ref><ref name="borhan"/> (بردعه<ref name="Etemad"/>، برذعه<ref name="Mamalek"/><ref name="Monzavi"/>: مرکز [[اران]])، [[شروان]]<ref name="Rashidi"/> (شیروان<ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="shoja"/><ref name="Ravandi"/><ref name="bayan"/><ref name="Farman"/>، شیروانات<ref name="Rostam"/><ref name="Naseri"/>)، [[شماخی]]<ref name="bayan"/><ref name="Rostam"/> (شوماخی<ref name="shoja"/>: مرکز شروان)، [[قره‌باغ|قراباغ]]<ref name="Zabor"/><ref name="Rostam"/><ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="bayan"/><ref name="Ashraf"/><ref name="Shirvani"/><ref name="Naseri"/><ref name="Farman"/> (قره‌باغ)، [[شوشی]]<ref name="Safa"/><ref name="Rostam"/><ref name="Khavari"/> (شوشا<ref name="Khavari"/>، شوش<ref name="Khavari"/>، شوشه<ref name="Shirvani"/>: مرکز [[قره‌باغ]])، [[باکو]]<ref name="Rajabnia"/><ref name="MFA"/> (بادکوبه<ref name="Rostam"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="Etemad"/><ref name="Jahannama"/>، باکوبه<ref name="Naseri"/>)، [[گنجه]]<ref name="Safa"/><ref name="Montazam"/><ref name="Rostam"/><ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="Malayeri"/><ref name="borhan"/><ref name="bayan"/><ref name="Shirvani"/><ref name="Hakimi"/><ref name="Shirazi"/><ref name="Jahannama"/><ref name="Naseri"/><ref>شمس‌الدین سامی، قاموس الاعلام، استانبول: مهران مطبعه‌سی، ۱۸۹۱، ص ۴۵۸۹.</ref><ref>ابن خردادبه، المسالک و الممالک، ص ۹۷.</ref><ref name="Farman"/><ref name="Khavari"/><ref name="pourjavadi"/> (کزک<ref name="Malayeri"/>)، [[نخجوان]]<ref name="Hamdollah"/><ref name="Naderi"/><ref name="Zobda"/><ref name="Rostam"/><ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="shoja"/><ref name="bayan"/><ref name="Mamalek"/><ref name="Farman"/><ref name="Khavari"/><ref name="Moqaddam"/> (نخچوان<ref name="Naderi"/><ref name="Zobda"/>، نشوی<ref name="Naderi"/><ref name="Mamalek"/><ref name="Estakhri"/>)، [[شکی]]<ref name="Rostam"/><ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="Ravandi"/><ref name="Jahannama"/><ref name="Naseri"/>، [[تالش]]<ref name="Rostam"/><ref name="MFA"/><ref name="Khanate">{{یادکرد وب|عنوان=
Азербайджанские государства. Зенджанское ханство (1747—1810)|نویسنده=Рафаэль Хакимов|ناشر=Реальное время|نشانی=https://realnoevremya.ru/articles/145113-rafael-hakimov-zavoevaniya-azerbaydzhanskih-hanstv-rossiey|تاریخ بازدید=۱۷ نوامبر ۲۰۲۱}}</ref> (طالش<ref name="Rajabnia"/>)، [[سالیان]]<ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/><ref name="Naseri"/>، [[آغ‌داش (شهر)|آغداش]]<ref name="MFA"/>، [[مغان]]<ref name="Faghih"/> (موقان<ref name="Moghaddasi">المقدسی (اصل عربی): «فأما الران فإنها تکون نحو الثلث من الإقلیم فی مثل جزیرة بین البحیرة ونهر الرس ونهر الملک یشمقها طولاً، قصبتها برذعة ومن مدنها: تفلیس، القلعة، خنان، شمکور، جنزة، یردیج، الشما خیة، شروان، باکوه، الشا بران، باب‌الأبواب، الأبخان، قبلة، شکی، ملازکرد، تبلا. وأما أرمینیة فإنها کورة جلیلة رسمها أرمینی بن کنظر بن یافث بن نوح ومنها ترتفع الستور والزلالی الرفیعة کثیرة الخصائص قصبتها دبیل ومن مدنها: بدلیس، خلاط، أرجیش، برکری، خوی، سلماس، أرمیة، داخرقان، مراغة، أهر، مرند، سنجان، قالیقلا، قندریة، قلعة یونس، نورین. وأما آذربیجان فإنها کورة اختطها اذرباذ بن بیوراسف بن الأسود بن سام بن نوح علیه السلام قصبتها وهی مصر الإقلیم أردبیل بها جبل مساحته مائة وأربعون فرسخاً کله قری ومزارع یقال أن به سبعین لساناً کثرة خیرات أردبیل منه. أکثر بیوتهم تحت‌الأرض ومن مدنها: رسبة، تبریز، جابروان، خونج، المیا نج، السراة، بروی، ورثان، موقان، میمذ، برزند. فإن زعم زاعم أن بدلیس من إقلیم أقور واستدل بأنها کانت فی ولایات بنی حمدان أجیب بأنه لما ادعاها أهل الإقلیمین جعلناها من هذا لانا وجدنا لها نظیراً فی الاسم وهی تفلیس، وأما الولایات فلیست حجة فی هذا الباب الا تری أن سیف الدولة کانت له قنسرین والرقة ولم یقل أحد أن الرقة من الشام»
منبع:
الکتاب: أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم
المؤلف: المقدسی البشاری
مصدر الکتاب: الوراق
برگرفته از: http://islamport.com/d/3/bld/1/2/13.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408105911/http://islamport.com/d/3/bld/1/2/13.html |date=۸ آوریل ۲۰۱۶}}</ref><ref name="Estakhri">ابواسحق ابراهیم، اصطخری، المسالک و الممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران علی و فرهنگی، ۱۳۶۸، صص ۱۵۵، و نیز و. ک به: ابوالفدا تقویم البدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹،>هر یک از این سه اقلیم، اقلیم بزرگی است که به سبب تداخل در یکدیگر، ارباب فن هر سه را در ذکر و تصویر به یکجا آورده‌اند<ص ۴۴۲.</ref><ref name="Faghih"/>، مغانات<ref name="Rajabnia"/>)، [[قوبا]] (قبه<ref name="Rajabnia"/><ref name="MFA"/><ref name="Rostam"/>، قبه‌قلهان<ref name="Rajabnia"/>)، [[آستارا (جمهوری آذربایجان)|آستارا]]<ref name="MFA"/><ref name="Rajabnia"/>، [[بیلقان]]<ref name="Faghih"/>، [[اردوباد]]<ref name="Hamdollah">حمدالله مستوفی، نزهت القلوب، به تصحیح گای لسترنج، تهران دنیای کتاب، ۱۳۶۳، صص ۷۵ الی ۸۹.</ref><ref name="Monshi"/>، [[شهرستان سدرک|سدرک]] (صدرک<ref name="Rajabnia"/>)، مناطق [[لزگی‌ها|لزگی‌نشین]] (لگزی<ref name="Rostam"/>) و [[کورا (رود)|رود کورا]] (کر<ref name="Naseri"/>) در جمهوری آذربایجان فعلی، جزء یا تابع آذربایجان ایران شمرده شده‌اند. درواقع بخش‌هایی از همان مناطقی که به موجب عهدنامه‌های [[عهدنامه گلستان|گلستان (۱۸۱۳)]] و [[عهدنامه ترکمانچای|ترکمانچای (۱۸۲۸)]] از ایران جدا شدند (موسوم به «هفده شهر آذربایجان»<ref name="Afzal"/> یا قفقاز).
 
به طور کلی تا سدهٔ سوم هجری، اران (شمال ارس) منطقه‌ای جدا از آذربایجان محسوب می‌شد. پس از سرکوب قیام [[بابک خرمدین]] و حاکمیت کامل [[خلافت عباسی]] بر شمال و جنوب ارس، اران به لحاظ اداری تابع آذربایجان شد.<ref>محمد بن حوقل، سفرنامه ابن حوقل (ایران در صوره‌الارض)، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۶، ص ۸۱.</ref> علی‌رغم وابستگی اداری اران و بعضاً ارمنیه در دورهٔ اسلامی به آذربایجان، رودخانهٔ ارس تا پیش از ظهور [[دودمان سلجوق|سلجوقیان]]، همچنان حد شمالی آذربایجان محسوب می‌شد. اما پس از مهاجرت و چیرگی سلجوقیان بر منطقه، شمال و جنوب ارس به لحاظ زبانی، دینی، فرهنگی و تا حدی سیاسی به صورت واحد درآمدند.<ref name="falat">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.iranbonyad.ir/index.php/tarikh/dore-eslami/921-hodod-soghor-azarbaijan-dore-eslami|عنوان=حدود و ثغور آذربایجان در دورۀ اسلامی|ناشر=بنیاد فلات ایران|تاریخ بازبینی=۴ نوامبر ۲۰۲۱}}</ref> از این زمان به بعد بود که به نوشتهٔ [[واسیلی بارتلد|بارتولد]]: «اران بلاواسطه به آذربایجان ملحق گردید»؛<ref>واسیلی بارتولد، گزیده مقالات تحقیقی، ترجمه و گردآوری: کریم کشاورز، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۸، ص ۶۷.</ref> تا جایی که نام اران تحت‌الشعاع نام آذربایجان قرار گرفت و به ندرت در نوشته‌ها در کنار قراباغ و شیروان استفاده گردید (مثلاً رواج «قراباغ آذربایجان» به جای «قراباغ اران»).<ref name="Rashidi"/><ref name="Zabor"/><ref>کمال‌الدین عبدالرزاق سمرقندی، مطلع السعدین و مجمع البحرین، به اهتمام: عبدالحسین نوائی، تهران: کتابخانه طهوری، ۱۳۵۳، صص ۱۰۱-۳۳.</ref> در همین راستا، برخی منابع دورهٔ [[زندیان]]<ref name="Giti"/> به جریان رود [[ارس]] از «وسط آذربایجان» و برخی منابع دورهٔ [[قاجاریان]] به جدایی «هفده شهر آذربایجان» از ایران<ref name="Afzal"/> اشاره کرده‌اند.
 
جمهوری آذربایجان، دارای یک [[حکومت متمرکز]] بوده و [[نظام سیاسی]] آن، [[جمهوری]] [[نظام نیمه‌ریاستی|نیمه‌ریاستی]] است.<ref>{{Cite journal|last=LaPorte|first=Jody|date=2016|title=Semi-presidentialism in Azerbaijan|url=https://www.worldcat.org/title/semi-presidentialism-in-azerbaijan/oclc/6039791976|language=English|oclc=6039791976}}</ref> [[حزب آذربایجان نوین]] از سال ۱۹۹۳ همواره قدرت را در دست داشته‌است. این [[حزب]]، متهم به انحصار قدرت، [[اقتدارگرایی]] و نقض [[حقوق بشر در جمهوری آذربایجان|حقوق بشر در آذربایجان]] از طریق سرکوب [[آزادی سیاسی|آزادی‌های سیاسی]] و [[آزادی مدنی|مدنی]] و ایجاد محدودیت در خبررسانی است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Azerbaijan {{!}} Country Page {{!}} World {{!}} Human Rights Watch|نشانی=https://www.hrw.org/europecentral-asia/azerbaijan|وبگاه=www.hrw.org|بازبینی=2021-10-06|کد زبان=en}}</ref> با وجود این‌که ۹۷ درصد از شهروندان آذربایجانی، [[مسلمان]] هستند،<ref name=":3">{{Cite book|title=Azerbaijan Since Independence|first=Svante E.|last=Cornell|publisher=M.E. Sharpe|year=2010|pages=165, 284|quote=Indicative of general regional trends and a natural reemergence of previously oppressed religious identity, an increasingly popular ideological basis for the pursuit of political objectives has been Islam.... The government, for its part, has shown an official commitment to Islam by building mosques and respecting Islamic values... Unofficial Islamic groups sought to use aspects of Islam to mobilize the population and establish the foundations for a future political struggle.... Unlike Turkey, Azerbaijan does not have the powerful ideological legacy of secularism... the conflict with Armenia has bred frustration that is increasingly being answered by a combined Islamic and nationalist sentiment, especially among younger people... All major political forces are committed to secularism and are based, if anything, on a nationalist agenda.}}</ref> اما حکومت این کشور، بر اساس [[قانون اساسی جمهوری آذربایجان|قانون اساسی آذربایجان]]، یک حکومت [[سکولاریسم|سکولار]] است و هیچ [[دین رسمی]] نیز برای این کشور، تعریف نشده‌است.<ref name=":3"/>
سطر ۳۸ ⟵ ۲۸:
[[پرونده:Asia 1200ad.jpg|بندانگشتی|300px|{{right|نقشه [[آسیا]] و آذربایجان در حدود ۱۲۰۰ میلادی}}]]
 
[[پرونده:Ottoman iran azerbaijan.jpg|بندانگشتی|راست|اعتراض رسمی ایران به [[امپراتوری عثمانی]] در خصوص انتخاب نام «آذربایجان» از سوی حزب مساوات برای آران]]
این منطقه در گذشته به نام [[اران]] معروف بوده‌است. در روستای «بویوک دَکَن» واقع در بخش [[شکی|نوخای]] قفقاز، نوشته‌ای به خط و [[یونانی باستان|زبان یونانی باستان]] به دست آمده که تاریخ آن را سده ۲ میلادی دانسته‌اند و در آن از «[[آلبانیای قفقاز|لبانیا]]» یاد شده‌است. در نوشته‌های مورخان باستان از جمله [[پلیبیوس]] و [[استرابون]] نیز نام «[[آلبانیای قفقاز|آلبانیا]]» آمده‌است. به نظر بعضی محققان، آلبانیا در منابع [[زبان پارتی|پارتی‌زبان]] به صورت «اردان» آمده‌است. در منابع عهد اسلامی این نام را [[اران]] و «[[الران]]» نوشته‌اند. این نام به احتمال قوی با نام پارتی «اردان» مرتبط است. پس از لشکرکشی‌های [[تیمور]] و تاخت‌وتاز ترکمانان [[آق‌قویونلو]] و [[قراقویونلو]]، نام [[اران]] به تدریج از کتاب‌ها برداشته شد<ref name="dreza"/> در گذشته بیش‌تر مورخان و جغرافی‌نگاران، اران و [[دربند (روسیه)|دربند]] را بیرون از محدودهٔ ایالت [[آذربایجان]] دانسته‌اند. اما برخی اوقات این منطقه در زیر سلطه آذربایجان بود و برخی نیز آن را داخل محدودهٔ آذربایجان دانسته‌اند.<ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=حدود و ثغور آذربایجان در دورهٔ اسلامی|نشانی=http://www.iranbonyad.ir/index.php/tarikh/dore-eslami/921-hodod-soghor-azarbaijan-dore-eslami|وبگاه=www.iranbonyad.ir|بازبینی=2020-04-07}}</ref> [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در قرن ۱۰ میلادی در کتاب خود موسوم به «[[مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر|مروج الذهب]]» در یک جا از اران به عنوان یکی از شهرها و مناطق آذربایجان نام برده (الاران من بلاد آذربایجان). این در حالی است که او در چند جای دیگر این اثر، تمایز میان ایالات اران و آذربایجان قائل می‌شود.<ref name=":2"/> [[عزالدین بن اثیر|ابن اثیر]] مورخ دنیای اسلام نیز در کتاب حجیم خود موسوم به «[[الکامل فی التاریخ]]» [[شروان]] و اران را بخشی از آذربایجان دانسته‌است.<ref name=":2"/>{{جعبه نقل قول
|عنوان=تحریف تاریخ در شوروی
سطر ۵۶ ⟵ ۴۶:
 
در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ میلادی دولت مساواتیان با حمله ارتش سرخ به باکو ساقط شد و سپس آن منطقه را «[[جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان]]» به عنوان بخشی از اتحاد شوروی نامیدند.<ref name="dreza">رضا، عنایت الله، «آذربایجان شوروی»، [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]، جلد ۱، چاپ اول: تهران، ۱۳۶۷ ش، ص۲۳۷–۲۴۳</ref>
 
=== نفوذ آذربایجان ایران ===
{{مقاله اصلی|آذربایجان}}
[[پرونده:Gulistan_treaty.jpg|بندانگشتی|مناطقی که به موجب عهدنامه‌های [[عهدنامه گلستان|گلستان (۱۸۱۳)]] و [[عهدنامه ترکمانچای|ترکمانچای (۱۸۲۸)]] از ایران جدا شدند؛ موسوم به هفده شهر قفقاز.]]
به گفتهٔ [[عنایت‌الله رضا]]، [[اران]] بعد از دورهٔ حملهٔ [[مغول]] گاه تحت فرمان [[شروانشاهان]] و گاه تحت نفوذ فرمانروایان آذربایجان بود.<ref>رضا، عنایت الله، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۷، «اران»، چاپ اول: ۱۳۷۵، تهران، صص ۴۲۱ تا ۴۲۴</ref> این در حالی است که [[ریچارد فرای]] می‌گوید [[اران]] بعد از هجوم مغول، همواره تحت فرمان حکمرانان آذربایجان بوده‌است.<ref>R. N. FRYE, [[دانشنامه اسلام|Encyclopedia of islam]] , volume 1 , "ARRAN" , {{ISBN|90-04-08114-3|en}}, page 660-661</ref> [[احمد کسروی]] در این باره می‌نویسد: «در قرن‌های نخستین اسلام که تازیکان در همه‌جای ایران رشته فرمانروایی را در دست داشتند اران بیشتر تابع آذربایجان بود و کسی که به عنوان والی برای هر دو از شام یا بغداد فرستاده می‌شد، در آذربایجان می‌نشست، گاهی ارمنستان نیز تابع آنجا بود... از این‌جاست که از این سه سرزمین یکجا و باهم یاد می‌شد».<ref>احمد کسروی، شهریاران گمنام، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۳، صص ۲۵۹-۲۵۸</ref>
 
== جغرافیا ==
سطر ۱۲۷ ⟵ ۱۱۲:
=== شهرهای مهم ===
{{بیشتر|فهرست شهرهای جمهوری آذربایجان}}
{{شهرهای بزرگ جمهوری آذربایجان}}
 
== تاریخ ==
سطر ۱۹۶ ⟵ ۱۸۲:
در نتیجه جنگ قره‌باغ بیش از ۳۵ هزار نفر کشته شدند و بیش از ۸۰۰ هزار نفر در نواحی مورد مناقشه، آواره و مجبور به جلای وطن شدند. برای برقراری صلح دائمی و فراگیر در منطقه کوشش‌های متعددی به عمل آمد و طرح‌های صلح مختلفی ارائه گردیده‌است ولی هیچ‌یک به نتیجه عینی و مورد انتظار نرسید و وضعیت حاکم بر منطقه همچنان نه جنگ و نه صلح است.<ref>علی عباس اف و هاریتون چاخاتریان، مناقشه قره‌باغ؛ آرمان‌ها و واقعیت‌ها، مترجم و نشر:موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر ایران، چاپ نخست ۱۳۸۳</ref>
 
در جریان جنگ [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] رئیس جمهور وقت ایران در اکتبر ۱۹۹۳.م / آبان [[۱۳۷۲ (خورشیدی)|۱۳۷۲]] به باکو سفر کرد و طی سه روز (۴، ۵ و ۷ آبان) دیدارهای خصوصی و مکرری با [[حیدر علی‌اف]] داشت. در این سفر رئیس جمهور وقت آذربایجان از [[ایران]] درخواست ورود عملی به جنگ را کرد. هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود به این موضوع پرداخته و می نویسد: «... تقریبا همه‌جا در حرکت‌ها و بازدیدها، رئیس‌جمهور [حیدر علی‌اف] همراه من بود، یکی از حرف‌های مهم و تکراری‌اش این بود که ایران از این فرصت جنگ با [[مردم ارمنی|ارامنه]] استفاده کند و حضور خودش را در آذربایجان بالا ببرد و گاهی تعبیر می‌کرد که این‌جا از آنِ ایران بوده و حالا هم بیایید دفاع کنید و اداره کنید. در [[نخجوان]] هم که بود، شبیه این حرف‌ها را می‌زد و تحلیل می‌کرد که اگر شما آذربایجان را تحت قدرت خود بگیرید، حاکمیت [[روسیه]] در کل [[قفقاز]] متزلزل می‌شود ...». هاشمی در خاطرات ۸ آبان [۱۳۷۲] می‌نویسد: «بعد از نماز مغرب، شورای عالی امنیت ملی جلسه داشت. درباره درخواستدرخواست‌ کمک نظامی از سوی جمهوری آذربایجان مذاکره شد. در مورد کمک‌های آموزشی، تسلیحاتی و سیاسی موافقت شد اما درمورد همکاری عملی در دفاع مخالفت شد». <ref>https://www.isna.ir/news/1400071811618/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D9%82-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C
</ref>
<ref>هاشمی رفسنجانی، اکبر، صلابت سازندگی، کارنامه و خاطرات ۱۳۷۲، به کوشش زهرا سیدروحانی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۹۵</ref>
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/جمهوری_آذربایجان»