نصر دوم سامانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| caption = سکه نصر دوم سامانی که در [[پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور]] کشف شده‌است.

| succession = [[سامانیان#امیران سلسله سامانی|فرمانروای سامانی]]

| predecessor = [[احمد بن اسماعیل سامانی|احمد بن اسماعیل]]

| successor = [[نوح یکم سامانی|نوح یکم]]

| birth_date = ۹۰۶ میلادی{{سخ}}۲۸۵ خورشیدی{{سخ}}۲۹۳ قمری

| birth_place = [[بخارا]]

| full name = '''[[نام عربی#لقب|لقب]]''': امیر سعید{{سخ}}'''[[نام عربی#کنیه|کنیه]]''': ابوالحسن{{سخ}}'''[[نام عربی#اسم (نام)|نام شخصی]]''': نصر{{سخ}}'''[[نام عربی#نسب|نسب]]''': ابن احمد{{سخ}}'''[[نام عربی#نسبت|نسبت]]''': سامانی

| issue = [[نوح یکم سامانی|نوح یکم]]

}}

'''امیر نصر دوم سامانی'''

حکومت نصر بن احمد جز دوران اوج حکومت سامانی بود و بعد از سی سال حکومت در سال ۳۳۱ هجر قمری از دنیا رفت و با به حکومت رسیدن [[نوح یکم سامانی|نوح بن نصر]] فرزندش حکومت سامانی رو به انحطاط رفت.

== پیش‌زمینه ==

=== جغرافیای تاریخی فرارود ===

مسلمانان در اواسط قرن اول هجری قمری به فرارود گام نهادند، آنها نام [[ماوراءالنهر]] را که معادل عربی فرارود بود برای آن سرزمین برگزیدند همچنین مسلمانان نام وهروت (به رود) رابه جیحون و رود گل زریون (چاچ) را به سیحون تغییر دادند.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۳۲}}</ref>

در ارتباط با مرزهای جغرافیایی ماوراءالنهر در کتاب ''حدودالعالم'' اینگونه آمده‌است که: «ناحیه ای است که حدود مشرق وی حدود تبت است و جنوب وی خراسان است و حدود خراسان و مغرب وی غوز است و حدود خلخ و شمالش هم حدود خلخ است».<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۳۳}}</ref>

 

اعراب نام‌های شهرها و مناطق ماوراءالنهر را همچنان مانند گذشته باقی گذاشتند اما نام بعضی مناطق و شهرها را برای راحتی تلفظ خود تغییر دادند به عنوان مثال سمرکند را سمرقند و چغانیان را صغانیان خوانند.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۳۳}}</ref>

و دلیل این نام گذاری را این گونه توضیح داده‌است:

«اگر پرسند که چرا مانند دیگر مردم هر سوی را سرزمینی جداگانه نشناساندی مگر نبینی خود مردم گویند خراسان و ماوراءالنهر؟ درپاسخ گفته شود ولی همین مردم نیز از مرزهای قومس تا طراز را خراسان می‌نامند».<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۳۳}}</ref>

 

در زمان حکومت خاندان اموی مردم ماوراءالنهر بر ضد حاکمان عرب تبار مبارزاتی استقلال جویانه انجام دادند برای مثال قیامی تحت رهبری «دیواشنی» در فرغانه در سال ۱۰۳ هجری قمری را می‌توان نام برد. و همین‌طور درسال ۱۱۰ هجری قمری در سمرقند قیامی شکل گرفت و در انتها در سال ۱۲۳ هجری قمری سغدیان با امویان پیمان صلح بستند.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۳۸}}</ref>

در زمان خلیفه هارون الرشید حاکم خراسان به اسم علی بن عیسی بن ماهان زمینه شورش [[رافع بن لیث]] را در ماوراءالنهر فراهم کرد، رافع از نبیرگان نصر بن سیار آخرین حکمران خراسان در زمان امویان بود از سوی علی بن ماهان به مدت کمتر از یک سال به حکومت سمرقند رسید، رافع از این حکم سرباز زد و علیه عباسیان قیام کرد، شورش رافع و سرکشی‌های علی بن عیسی خلیفه عباسی را نگران ساخته بود او سپاهی را به فرماندهی هرثمه به خراسان فرستاد، هرثمه موفق شد علی بن عیسی را گوش به فرمان خلیفه کند اما نتوانست شورش رافع بن لیث را سرکوب کند. بعد از ااین اتفاق [[هارون الرشید]] به پسرش عبدالله ([[مأمون]]) به سوی خراسان حرکت کرد در همین زمان عبدالله که پدرش را در سفر همراهی می‌کرد نامه ای به فرزندان اسد فرستاد و دستور داد که آنها هرثمه را در نبرد با رافع همراهی کنند اما فرزندان اسد به میانجگری پرداختند و رافع در برابر خلیفه تسلیم شد.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۵۱}}</ref>

 

 

اختلافات و درگیری‌هایی که امیر نصر با برادرش داشت از جمله وقایع مهم دوران حکومت امیر نصر محسوب می‌شود. با سقوط طاهریان و نبود قدرت، شورش و درگیری در بخارا اتفاق افتاد و منجر به قتل افراد زیاد و تصاحب اموال شد.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۵۳}}</ref> این جریانات باعث شدابوعبدالله بن ابی حفض، از فقیهان بزرگ بخارا باارسال نامه از امیر نصر درخواست کمک کند. امیر نصر پیرو درخواست ابوعبدالله، برادرش اسماعیل در سال ۲۶۰ برای حکمرانی به بخارا فرستاد. اسماعیل با ورود به کرمینه در نزدیکی بخارا برای ورود به شهر مردد شد ولی با استقبال ابوعبدالله شک او از بین رفت<ref>{{پک|فروزانی|1393|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=53}}</ref> بعد از این که امیر اسماعیل وارد بخارا شد اولین اقدامی که انجتم داد دستگیری حسین بن محمد الخوارجی بود. البته قابل توجه است که امیر اسماعیل زمانی که کرمینه اقامت داشت از طریق سفیران خود با حسین بن محمد خوارجی که بر شهر بخارا مسلط بود گفتوهایی انجام داد. طبق توافقی که انجام دادند اسماعیل حاکم بخارا باشد و حسین بن محمد خوارجی نایب یا قائم مقام او باشد.

 

== تبار و پیشینه ==

در مورد موقعیت جغرافیای «سامان» در میان صاحب نظران اختلافی نیست تردید محققان در مورد جایگاه جغرافیای محل حکومت سامان خداه دربارهٔ دو منطقه حوالی بلخ و اطراف سمرقند می‌دانند جوزجانی نیز سامان را ناحیه ای سغد قدیم می‌داند و [[حمدالله مستوفی]] هم اجداد سامان خداه را از حکام ماوراءالنهر در قبل از اسلام می‌داند با این نظریات شاید باید سامان را در ناحیه [[سغد]] بدانیم.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۴۹}}</ref>

در منابع تاریخی سامان خداه را از لقب هاای بهرام چوبین که در زمان هرمزد چهارم زندگی می‌کردند می‌دانند و این رابطه را موجب اعتبار برای سامانیان می‌دانند از نوشته [[نرشخی]] چنان می‌توان برداشت کرد که سامان خداه در اواخر قرن اول هجری قمری در بلخ حکومت می‌کرد و به احتمال قوی از سوی حکام مسلمان بر این مقام بود، سامان خداه با شورش در یلخ مواجه شد و نزد اسد بن عبدالله القسری حاکم خراسان پناه گرفت و با کمک او حکومت [[بلخ]] را باز پس گرفت و به احتمال زیاد به وسیله اسد بن عبدالله به اسلام روی آورد و به این شیوه موقعیت اجتماعی خود را حفظ کرد.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۵۰}}</ref><ref>{{پک|ناجی|۱۳۸۶|ک=فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان|ص=۲۶}}</ref><ref>{{پک|فرای|۱۳۶۳|ک=تاریخ ایران کمبریج از اسلام تا سلاجقه|ص=۱۱۹}}</ref>

== حیات سیاسی ==

=== شورش اسحاق بن احمد ===

 

=== شورش حسین بن علی مرورودی ===

 

=== شورش احمد بن سهل ===

 

=== امیر نصر و علویان طبرستان ===

در سال ۳۰۸ ق فرمانروای علوی [[طبرستان]] به نام [[داعی صغیر]] (حسن بن قاسم) سپاه خود را به فرماندهی لیلی بن نعمان برای تصرف کردن خراسان روانه آنجا کرد، سپاه لیلی بعد از فتح نیشابور در طوس با لشکر سامانی به رهبری حمویة بن ععلی رو به رو شد در این نبرد سپاهیان حمویة شکست خوردند و مجبور به عقب‌نشینی به سوی مرو شد لیلی و سپاه او به تعقیب از سپاه حمویة واردشهر شدند و به محاصر سپاه حمویة درآمدند سرانجام لیلی بن نعمان دستگیر و به قتل رسید.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۸۲}}</ref>

 

 

بعد از خروج امیر نصر از طبرستان رابطه داعی و سردارش به اسم [[ماکان پسر کاکی|ماکان کاکی]] که در پیروزی‌های داعی نقش زیادی داشت تیر و تار شد در زمانی که داعی به نشانه اعتراض به گیلان رفته بود اسفار سردار سابق علویان برای تصرق آمل لشکرکشی کرد و در انتها در یک جنگ سه روزه اسفار از ماکان شکست خورد و به بکر بن السیع که سپسالار نصر سامانی بود پناه برد و از سوی دیگر داعی از تقاضاهای ماکان به آمل بازگشت و کمی بعد داعی و ماکان به سوی ری لشکر کشبدند و آن را تصرف کردند.

=== امیر نصر و آل زیار ===

بعداز ازبین رفتن سلسه علویان طبرستان ماکان و اسفار با هم کشمکش‌های داشتند و رابطه اسفار با مردآویج نیز تیره تار شد سرانجام اسفار که توسط سپاه مردآویج تحت تعقیب بود در طالقان دستگیر و کشته شد بعد از قتل اسفار در سال ۳۱۷ ق مردآویج در طبرستان قدرت را به دست گرفت و کم‌کم حوزه نفوذ خود را افزایش داد، ماکان از خراسان نزد مردآویج آمد و طبق قراردادی حکومت گرگان را در اختیار گرفت اما رابطه این دو نیز به تیرگی رفت و مردآویج کمی بعد ماکان را از طبرستان و گرگان بیرون کرد.

 

ماکان بعد از شکست در مقابل مردآویج نزد امیر نصر سامانی رفت و از او یاری گرفت با اینکه امیر نصر به ماکان کمک کرد اما ماکان مقابل مردآویج کاری از پیش نبرد و کمی بعد سامانیان گرگان را صرف کردند و حکومت گرگان را به ابوبکر محمد بن مظفر (چغانی) واگذار کردند در سال ۳۲۱ق مردآویج برای بازپس‌گیری گرگان از سوی ری به آنجا لشکرکشی کرد و در آن زمان ابوبکر چغانی که توانی برای مقابله با مردآویج در خود نمی‌دید به سوی نیشابور عقب‌نشینی کرد امیر نصر وقتی اخبار را شنید در راس سپاه به سوی گرگان لشکرکشی کرد اما قبل از اینکه بین دو سپاه جنگی رخ دهد مردآویج راه سازش را در پیش گرفت و به توصیه وزیر خود ابوالفضل بلعمی گرگان را به سامانیان واگذار کرد و همچنین متعهد شد سالانه به دولت سامانی خراج بپردازد، یعد از قتل مردآویج در سال ۳۲۳ق برادرش به اسم وشمگیر به قدرت رسید او ابتدا ماکان را که بر گرگان حکومت می‌کرد بیرون کرد ولی در سال ۳۲۵ق او را در خدمت سامانیان بود به نزد خود خواند و حکومت گرگان را به او داد در سال ۳۲۷ق از طرف امیر نصر ابوبکر چغانی به دلیل بیماری از سپهسالاری خراسان عزل شد و فرزند او ابوعلی چغانی سپهسالار سامانی شد. سال بعد ابوعلی چغانی با دستور امیر نصر برای سرکوب کردن ماکان که سامانیان را ترک کرده بود و از افراد وشمگیر زیاری شده بود به گرگان لشکر کشید زمانی که ابوعلی چغانی گرگان را محاصره کرد ماکان از وشمگیر طلب کمک کرد و او سپاهی به فرماندهی شیرج بن نعمان را برای کمک به ماکان فرستاد. ابوعلی چغانی در اوایل سال ۳۲۹ق گرگان را تصرف کرد و برای تعقیب ماکان به سمت ری راهی شد، ابوعلی در نزدیکی ری با سپاه وشمگیر و ماکان رویاروی شد در انتها وشمگیر متواری شد و ماکان کشته شد. ابوعلی چغانی بعد از آن فتوحات خود را ادامه داد و شهرهای زنجان، ابهر، قزوین، قم، کرج (کرج ابی دلف نزدیک اراک)، همدان، نهاوند، دینور را تصرف کرد و مرز حکومت سامانیان را تا حدود «حلوان» گسترش داد. در سال ۳۳۰ق [[وشمگیر]] توانست ساری را از تصرف [[حسن بن فیروزان]] (عموی ماکان کاکی) دربیاورد، ابوعلی چغانی برای کمک به حسن فیروزان از ری به سمت ساری لشکر کشید و آنجا را به مدت چندین ماه محاصره کرد در انتها وشمگیر تقاضای صلح کرد او از اطاعت از امیر نصر را پذیرفت و فرزندش به اسم سالار را به عنوان گروگان به ابوعلی چغانی سپرد، اطاعت آل زیار از سامانیان بخاطر کفایت ابوعلی چغانی بود.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۸۵}}</ref>

 

== دستاوردها ==

 

در موضوع نثر هم ر دوران نصر پیشرفتی بود و آن ترجمه کتاب ''کلیه و دمنه'' و ''کتاب سندبادنامه'' که از کتاب‌های داستانی حکمت آموز هندی و پیش از اسلام به زبان پلوی بود و به دستور نصر به دست خواجه عمید ابوالفوارس قناوزی از پهلوی به فارسی ترجمه شد در زمان نصر وزیرش بلعمی ''کتاب تاریخ الرسل و الملوک'' تألیف محمد بن جریر طبری را از عربی به فارسی ترجمه کرد در همان زمان کتاب ''تفسیر طبری'' با نام ''جامع البیان'' به دست جمعی از روحانیان به فارسی ترجمه شد.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۱۸۴}}</ref><ref>{{پک|ناجی|۱۳۸۶|ک=فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان|ص=۶۹۷}}</ref>

|-

! تصویر

! تشریح سکه

! منبع

|align="center" rowspan="3"| [[پرونده:NasrIISamanidCoinHistoryofIran.jpg|150px]]

| دینار

|-

|-

|-

|}

* جنگ بین علویان و سامانیان که به شکست سامانیان انجامید = ۳۱۰ هجری قمری

* فتح گرگان توسط علویان = ۳۱۰ هجری قمری

* از بین رفتن علویان توسط سامانیان = ۳۱۶ هجری قمری

* شورش برادران ابونصر با کمک ابوبکر خباز = ۳۱۷ هجری قمری

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=هروی |نام=جواد |کتاب=تاریخ سامانیان عصر طلایی ایران بعد از اسلام | ناشر=امیرکبیر |سال= ۱۳۹۳|مکان=تهران |شابک=}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= ناجی|نام= محمدرضا|کتاب= فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان| ناشر= امیرکبیر|سال= ۱۳۶۸|مکان= تهران|شابک=}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=خضری |نام=احمدرضا |کتاب=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه | ناشر=سمت |سال=۱۳۹۴ |مکان=تهران |شابک=}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= اشپولر|نام=برتولد |کتاب=تاریخ اسلام کمبریج | ناشر=امیرکبیر |سال= ۱۳۷۷|مکان=تهران |شابک=}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=عبدالحسین |نام= زرین کوب|کتاب= تاریخ ایران در اوایل عهد اسلامی| ناشر= امیرکبیر|سال= ۱۳۹۲|مکان= تهران|شابک=}}