کژمنشی: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[اقتصاد]] و [[اقتصاد اطلاعات]] کژمنشی ([[Moral hazard]]) به عمل یکی از عامل های اقتصادی - کارگزار - اطلاق میشود، زمانی که این عمل از دید طرف دیگر - کارفرما - پنهان میباشداست و این عمل با عملی که برای کارفرما بهینه است تفاوت دارد.

بر اساس تحقیقات [[دمب]](Dembe) و [[بودن]](Boden) (15)، استفاده از واژه کژمنشی به قرن 17 بر می گردد و در اواخر قرن 19 به طور گسترده در مؤسسات [[بیمه]] [[انگلستان]] استفاده می شده است. در ابتدا استفاده از این واژه به طور ضمنی بر کلاه برداری و رفتارهای غیراخلاقی فرد بیمه شده دلالت داشته است.

اطلاعات نامتقارن در واقع حالت خاصی از [[اطلاعات ناکامل]] است که در اکثر مسائل اقتصادی شایع است. اطلاعات نامتقارن به این معنی است که یک نفر از طرفین معامله اطلاعاتی در اختیار دارد و طرف دیگر مبادله آن اطلاعات را در اختیار ندارد و کسب اطلاع از آن پرهزینه است.<br />

در ادبیات اقتصاد مسأله [[ اطلاعات نامتفارن |عدم تقارن اطلاعات]] معمولاً در دو گروه عمده تقسیم بندی می شود. دسته اول مسائلی است که در آن یک طرف مبادله از اطلاعات طرف دیگر بی خبر است درحالیکه آن اطلاعات می توانست بر تصمیم وی اثر بگذارد. این دسته با عنوان [[اطلاعات پنهان]] شناخته می شود. به عنوان مثال وقتی یک خریدار به یک فروشگاه مراجعه می کند و فروشنده محصول را تولید [[آلمان]] معرفی می کند در صورتی که فروشنده می داند محصول تولید [[چین]] و از نوع کم کیفیت است. دسته دوم مربوط به حالاتی است که یک طرف مبادله اعمالی را انجام می دهد که بر طرف دیگر پوشیده است اما بر [[رفاه]] طرف دوم نیز تأثیرگذار است. از این دسته به عنوان [[عمل پنهان]] نام برده می شود. کژمنشی و [[کژگزینی]] دو مسأله شایع در اقتصاد اطلاعات هستند که اولی مربوط به عمل پنهان و دومی مربوط به اطلاعات پنهان است.

===[[مسئله کارفرما- کارگزار]]===

مساله کژمنشی معمولا توسط مدل کارفرما- کارگزار توضیح داده می شود. کژمنشی در داخل هر بنگاهی وجود دارد؛ زیرا کارفرما نمی تواند همه تصمیم های کارگزار را کنترل کند. مسأله کارفرما- کارگزار مربوط به حالتی است که تصمیم یا عمل کارگزار علاوه بر اینکه بر [[مطلوبیت]] خودش تاثیر می گذارد، بر مطلوبیت کارفرما نیز تاثیر دارد. همچنین کارفرما فقط خروجی کار کارگزار را مشاهده می کند که این خروجی، سیگنالی ناقص از عمل کارگزار است؛ به این معنا که خروجی بنگاه (میزان تولید و یا میزان [[سود]]) هم تابع میزان کار و تلاش کارگزار است و هم تابع عوامل تصادفی. در این حالت میزان تلاش کارگزار [[بهینه پارتو]] نیست. به دلیل اینکه عمل کارگزار قابل مشاهده نیست، کارفرما نمی تواند کارگزار را مجبور کند که میزان تلاشی که بهینه پارتو است را ارائه دهد. برای رسیدن به تلاشی که بهینه پارتو است، کارفرما فقط می تواند مطلوبیت کارگزار را به تنها متغیر قابل مشاهده (که میزان خروجی بنگاه است) مرتبط کند. بدیهی است که مورد فوق فقط در صورتی امکان پذیر است که کارفرما حقوق کارگزار را به میزان خروجی مرتبط سازد.

هرمسئله کژمنشی را میتوان تحت مسئله کارفرما- کارگزار بررسی کرد. در مسئله کارفرما- کارگزار چالش اصلی مشاهده پذیر نبودن تلاش کارگزار است.این نکته را باید مورد توجه قرار داد که واژه تلاش ممکن است کمی گمراه کننده باشد؛ از این جهت که این مطلب را در ذهن تداعی می کند که مساله کژمنشی فقط شامل مواردی می¬شود که کارگران پس از استخدام شدن، از زیر کار شانه خالی می¬ کنند. واژه تلاش که در این مساله استفاده می شود برای اشاره به این مطلب است که این متغیر یک متغیر غیر قابل مشاهده است و بنابراین کارفرما نمی¬ تواند میزان حقوق کارگزار را مستقیما به میزان تلاش کارگزار مرتبط کند؛ بلکه کارفرما برای این¬ که بتواند کارگزار را به میزان تلاش بیشتری تشویق کند باید میزان حقوق کارگزار را به میزان تولید و یا دیگر متغیرهای قابل مشاهده مرتبط سازد.

حالتی را در نظر بگیرید که گروه های همکار، اهداف متفاوتی دارند. یک مثال خوب در این زمینه رابطه میان سهام داران و مدیران یک شرکت است. مدیران ممکن است اهدافی داشته باشند که لزوما با اهداف سهامدارانسهام داران یکسان نباشد. سهامداران به دنبال افزایش ارزش [[سهام]] بنگاه در کوتاه مدت هستند در حالیکه مدیران به دنبال سود بلند مدت بنگاه هستند. درصورت وجود اهداف متفاوت بین سهام دار و مدیر، عمل مدیر می تواند در راستای هدف سهام دارنباشددار نباشد و عمل مدیر برای سهام دار قابل اثبات نباشد؛ چرا که مدیر میتواندمی تواند زیان سهام دار را به عامل تصادفی نسبت دهد.

در بیمه¬ های دارایی نیز مساله کژمنشی وجود دارد؛ به این صورت که بیمه¬ گر نمی¬ تواند مشاهده کند که بیمه¬ شده چقدر در مقابل دزدی، آتش سوزی و... احتیاط می¬ کند؛ در حالی که میزان احتیاط او بر روی سود بیمه¬ گر تاثیر دارد.

===در [[خدمات]]===

در فعالیت¬ های خدماتی نیز مساله کژمنشی حضور دارد. در این فعالیت- ها، کیفیت خدمات به میزان تلاش ارائه کننده خدمت وابسته است. رابطه میان مالک خودرو و تعمیرکار و یا رابطه بین بیمار و پزشک از این موارد است. برای مثال، میزان تلاش پزشک در تشخیص و رفع بیماری برای بیمار غیر قابل مشاهده است و میزان تلاش پزشک بر روی مطلوبیت بیمار تاثیر خواهد گذاشت.

بنابراین برای رفع مسئله کژمنشی باید نوعی [[سیستم انگیزشی]] طراحی شود تا کارگزار انگیزه لازم را برای تلاش بیشتر داشته باشد. ایجاد انگیزه، برای کارفرما هزینه دارد و از طرف دیگر اگر میزان انگیزه ایجاد شده از طرف کارفرما از یک حدی کمتر باشد، کارگزار میزان تلاش بهینه را انجام نخواهد داد. بنابراین آنچه که اهمیت دارد، تعیین یک چارچوب قرارداد بهینه است،است؛ به این معنا که با تحمیل حداقل هزینه به کارفرما، انگیزه لازم برای کارگزار جهت انجام تلاش بهینه ایجاد شود.

[[سیستم انگیزشی| نظام انگیزشی]] باید به گونه ای باشد که میزان مطلوبیت انتظاری کارگزار در صورتی که تلاش بهینه ر انتخاب کند ، نباید از مطلوبیت آستانه ای او کمتر باشد:<br />

====[[ریسک]]====

در مسئله کژمنشی معمولا کارفرما [[ریسک خنثی]] در نظر گرفته میشود؛ در حالی که کارگزار [[ریسک گریز]] و یا ریسک خنثی است.

از افراد تاثیر گذار در این حوزه میتوان به هولمشتروم(B. Holmstrom)، مسکین[[ماسکین]](E. Maskin)، [[هارت]](O.D. Hart)، [[گرین]](J. Green)، [[میلگروم]](P. Milgrom)، [[رگرسون]](W. Rogerson) و [[مایرسون]](R. Myerson) اشاره کرد که بخش زیادی از ادبیات کژمنشی حاصل تلاش این افراد است.