سامانیان سلسله‌اینسب منتسبخود را به مردیدهقانی دهقان با عنوانبه‌نامِ «[[سامان‌خدا|سامان خداهسامان‌خُدا]]» می‌باشند-که زردشتی بود- می‌رساندند.<ref>{{پک|خضری|۱۳۹۴|ک=تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا آل بویه|ص=۱۳۶}}</ref><ref>{{پک|موسوی بجنوردی|۱۳۹۳|ک=تاریخ جامع ایران از سقوط سامانیان تا حکومت‌های محلی شرق ایران|ص=۴۵۰}}</ref> که زرتشت مذهب بود.<ref>{{پک|آشتیانی|۱۳۴۶|ک=تاریخ مفصل ایران|ص=۲۱۹}}</ref><ref>{{پک|اشپولر|۱۳۷۷|ک=تاریخ اسلام کمبریج|ص=۲۰۵}}</ref> بعضی مورخان سامان را جد سامانیان می‌دانند و برخی دیگر سامان را منطقه‌ای می‌دانند که جد سامانیان در آنجا حکومت می‌کرد و در این باره جوزجانی بروشنی می‌گوید: «جد سامانیان را سامان نام بود بر قول بعضی نام، چیزی دیگر بود ال که سامان ناحیه‌ای از نواحی سغد قدیم است جد ایشان رئیس آن موضع بود و او را سامان خداه خواندند.»سامان خداهسامان‌خُدا لقبی است مانند بخارا خداه[[بخارخدایان|بخارا‌خدا]] و چغانچغان‌خدا خداه واست. در زبان پهلوی کلمهکلمهٔ ختایXwâtây (خدایخدا) به معنیبه‌معنی شاه یا فرمانروا است. دردربارهٔ موردخاستگاه موقعیتدقیق جغرافیای «سامان» دراو میان صاحب‌نظران اختلافیاختلاف‌نظر نیست.وجود تردیددارد؛ محققانبرخی درخاستگاه مورداو جایگاهرا جغرافیای محل حکومت سامان خداه دربارهٔ دو منطقهمنطقه‌ای حوالی بلخ و برخی اطراف سمرقند استمی‌دانند. جوزجانی نیز سامان را ناحیه‌ای در سغد قدیم می‌داند و [[حمدالله مستوفی]] هم اجداد سامان خداهسامان‌خداه را از حکام ماوراءالنهر در قبل از اسلام می‌داند.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۴۹}}</ref>
در منابع تاریخی سامانلقب خداهسامان‌خُدا را از لقب‌های [[بهرام چوبین]]، کهفرماندهٔ در زمان هرمزد چهارم زندگی می‌کردندساسانی، می‌دانند و معتقدند این رابطهارتباط رابه موجبسامانیان اعتبار برایبخشیده سامانیان می‌داننداست. از نوشتهنوشتهٔ [[نرشخی]] می‌توان چنان می‌توان برداشت کرد که سامان خداهسامان‌خُدا در اواخر قرن اول هجری قمریقمری، در بلخ حکومت می‌کرد و به احتمالبه‌احتمال قوی از سوی حکام مسلمانمسلمان، بردر اینبلخ مقامحکومت بود،می‌کرد. سامان خداهسامان‌خُدا با شورش در یلخبلخ مواجه شد وشد، نزد اسد بن عبدالله القسریالقسری، حاکم خراسانخراسان، پناه گرفت و با کمک او حکومت [[بلخ]] را باز پس گرفت. و به احتمالبه‌احتمال زیاد بهسامان‌خُدا وسیلهبه‌وسیلهٔ اسد بن عبدالله بهمسلمان اسلام روی آوردشد و بهاز این شیوهطریق موقعیت اجتماعی خود را حفظ کرد.<ref>{{پک|فروزانی|۱۳۹۳|ک=تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان|ص=۵۰}}</ref><ref>{{پک|ناجی|۱۳۸۶|ک=فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان|ص=۲۶}}</ref><ref>{{پک|فرای|۱۳۶۳|ک=تاریخ ایران کمبریج از اسلام تا سلاجقه|ص=۱۱۹}}</ref>
