معنی عدد "اكتان" چیست ؟ می دانید كه تقریبا اكثر خودروها از موتورهاىموتورهای 4 زمانه بنزینی استفاده مى كنند . یكی از این 4 مرحله همان مرحله تراكم است. یعنی زمانی كه سیلندر پر از هوا و سوخت را توسط پیستون تحت فشار قرار داده و حجم آن كاهش مى یابد قبل از اینكه سیستم جرقه زنی اقدام جرقه زدن توسط شمع نماید. مقدار این تراكم "نسبت تراكم" خوانده مى شود. موتور ها ممكن است نسبت تراكمی بین 8 تا 10 داشته باشند. دسته بندى (رتبه بندى ) اكتان بنزین به ما مى گوید كه سوخت مورد نظر چه مقدار مى تواند متراكم شود قبل از اینكه خود به خود منفجر شود. زمانی كه مخلوط سوخت و هما قبل از جرقه زنى شمع به علت تراكم منفجر مى شود . در این حالت اصطلاحا مى گویند كه حالت "ضربه " پیش آمده و مخلوط سوخت و هوا قبل از جرقه زنی منفجر شده . كه این ضربه مى تواند صدماتی به موتور بزند ( از جمله به گژنپین , پیستون , شاتون و.. ) .بنابراین چیزی نیست كه دوست داشته باشید رخ بدهد.سوخت های با اكتان پایین (مانند بنزین معمولی با اكتان 87) مى توانند كمترین مقدار تراكم قبل از انفجار خود به خودی را داشته باشند . نسبت تراكم موتور شما توسط درجه بندی اكتان سوختی كه شما بایستی به خودرو خود بزنید مشخص می شود. یكی از راه های افزایش "اسب بخار " موتور , افزایش نسبت تراكم است . بنابراین "موتور با كارایی بالا " یك نسبت تراكم بالا دارد و نیز نیاز به سوخت با اكتان بالا نیز دارد . از مزیت های نسبت تراكم بالا این این است كه اسب بخار بیشترى بدست مى دهد بدون اینكه اندازه موتور تغییری كند یا وزنش زیاد شود . و از معایب آن نیز این است كه استفاده از سوخت با اكتان بالا هزینه بالایی نیز دارد . اسم "اكتان" از حقیقت زیر ناشی مى شود : وقتی شما نفت خام را در پالایشگاه (تصفیه خانه) می شكنید. د ر حقیقت شما زنجیرهای كربنی با طول های متفاوت بدست مى آورید. این طول های زنجیری متفاوت می توانند از همدیگر جدا شوند و یا در سوخت های دیگر مخلوط شوند . برای مثال شما ممكن است نام " متان " و "پروپان" و "بوتان" را شنیده باشید. هر سه اینها از هیدرو كربن ها هستند . متان فقط یك اتم كربن دارد . پروپان نیز سه اتم زنجیری كربن دارد و بوتان 4 اتم و پنتان 5 اتم و هگزان 6 اتم و هپتان 7 اتم و سرانجام اكتان 8 اتم كربن دارد. هپتان از نظر نسبت تراكم ضعیف است و فقط به مقدار كمی متراكم مى شود و بعد از آن نیز خود به خود منفجر مى شود . ولی اكتان از این نظر بسیار خوب است . شما می توانید . شما می توانید آن را بسیار متراكم كنید و اتفاقی نمی افتد.بنزین با اكتان 87 بنزینی است كه 87 درصد اكتان و 13 درصد هپتان دارد. اكتان نیز در یك سطح از نسبت تراكم خود به خود منفجر می شود و فقط بایستى در موتورهایی به كار رود كه نسبت تراكم آنها از این سطح بالاتر نباشد . در طول جنگ اول جهانی كشف شده بود كه مى توان یك ماده شیمیایی به نام تترا اتیل سرب به بنزین اضافه كرد و رتبه اكتان آن را به صورت قابل توجهی افزایش داد.و این باعث افزایش استفاده از سرب در بنزین مى شود . متاسفانه تبعات افزودن سرب به بنزین به قرار زیر است:
• سرب مانعی در مقابل مبدل كاتالیست ایجاد می كند و آن را ظرف چند دقیق خراب می كند .
• زمین پوشیده از لایه های نازك سرب مىمی شود و سرب نیز یك ماده شیمیایی بسیار سمی است كه برای انسانها خطرناك است.
زمانی كه استفاده از سرب در بنزین ممنوع شد. بنزین گرانتر شد چون پالایشگاه دیگر نمی توانست با افزودن سرب درجه اكتان آن را بالا ببرد.
هواپیماها اما هنوز اجازه دارند كه بنزین با سرب بزنند كه این نوع از بنزین به Avgas معروف است و عدد اكتان 100 یا بالاتر عموما در موتورهای با عملكرد بالای هواپیما استفاده مىمی شود . در مورد Avgas 100 رتبه كارایی بنزین است و نه درصدی از عدد اكتان آن . در حقیقت افزودن تترا اتیل سرب سطح تراكم بنزین را بال می برد و نه عدد اكتان را.
مهندسان هم اكنون در تلاشند تا موتورهای هواپیما را بهبود بخشند تا بتواند ز بنزین بدون سرب استفاده كند .موتورهای جت هم اكنون نفت سفید مىمی سوزانند.
