تفسیر البرهان: تفاوت میان نسخه‌ها

# همه بر شرف و بلند مرتبگی شأن قرآن، واقفند و مى‏دانندمی‏دانند كه نجات در تمسك به آن است، بحث، تلاوت و تفكر در معانىمعانی آن، سبب حيات قلبها و علم و عمل بدان، سبب تخلص از سختى‏هاستسختی‏هاست.

# ديدم كه مفسرين و علماء، به آراء ديگرانی غير از اهل بيت عصمت عليهم السلام رو آورده‌اند، درحالي‌كه بايد در فهم اسرار و حقايق قرآن تا آشكار شدن تأويل و تفسير اهل بيت عليهم السلام توقف نمود به همين جهت براىبرای فهم نظرات تفسيرىتفسيری و بيان اهل بيت عليهم السلام در تأويل و اسرار كتاب الهى،الهی، اقدام به جمع آورىآوری روايات تفسيرىتفسيری وارده از آنها نمودم.

[[آقا بزرگ تهرانی]] در جلد 3 صفحه 93 [[الذريعة الی تصانیف الشیعة|الذريعة]] مى‏نويسدمی‏نويسد: {{گفتاورد|[[سيد هاشم بحرانى|علامه بحرانى]]، در تفسير البرهان بسيارى از احاديث رسيده از اهل بيت عليهم السلام در تفسير قرآن را جمع نموده است.}}

شيخ مهدی آصفىآصفی در مقدمه خود بر تفسير برهان مى‏نويسدمی‏نويسد: {{گفتاورد|برهان از بهترين تأليفات علماى شيعه در اين باب است، اين تفسير شامل روايات اهل بيت عليهم السلام در تفسير قرآن است و مصنف زحمت زيادى براى جمع و تنظيم اين احاديث از مصادر روايى متعدد، متحمل شده است، نظير تفسير نور الثقلين.<ref>تفسیر البرهان، مركز چاپ و نشر مؤسسه بعثت تهران، مقدمه</ref>}}

در واقع دو تفسير همعصرالبرهان و [[تفسیر نور الثقلين|نور الثقلين]] اقدام به جمع آوری و تنظيم روايات تفسيرىتفسيری اهل بيت نموده‌اند، كه قبل از آن، اين عمل انجام نگرفته بود.

شيخ مهدی آصفىآصفی در بخش «نقود و مؤاخذات» مى‏نويسدمی‏نويسد: {{گفتاورد|با وجود تلاش علمى فراوان در تفسير البرهان، اين كتاب بخشى از روايات ضعيفه در غلو و تحريف را دربر دارد. به نظر مى‏رسد كه، مصنف محترم اقدام به تصفيه و جداسازى احاديث ضعيف ننموده است، با اينكه اهتمام نموده، ولى اقدام او كافى نبوده است. ايشان از مصادرى كه متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده است، و نيز رواياتى نقل نموده كه، از حيث سند، ضعيف و از حيث متن، مضطرب مى‏باشند، بنابراين مى‏توان گفت: البرهان يك تلاش علمى مفيدى است، كه راه را براى محققين آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روايات و توانا در استخراج صحيح از سقيم، هموار كرده است.}}

وجود روايات ضعيف و مضطرب از اهميت كار سيد بحرانی نمى‏كاهد،نمی‏كاهد، همانگونه كه بحار الانوار مرحوم مجلسى،مجلسی، داراىدارای روايات ضعيف و مضطرب مى‏باشد،می‏باشد، امّا وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسىمجلسی و خدمتىخدمتی كه به كتابخانه تشيع نمود، نمى‏كاهدنمی‏كاهد. منتهى،منتهی، جمع آورىآوری و تنظيم، مرحله اول كار است، مرحله دوم، تنقيح و تصفيه آثار تفسيرىتفسيری مرويه از اهل بيت و جداسازىجداسازی صحيح از غير آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط كلىكلی شيوه تفسيرىتفسيری اهل بيت مى‏باشدمی‏باشد. بدون تكميل هر سه مرحله، نمى‏تواننمی‏توان از روايات تفسيرىتفسيری اهل بيت بهره فراوانىفراوانی برد. بنابراين براىبرای افراد غير متخصص در شناخت روايات، بسيار مشكل به نظر مى‏رسدمی‏رسد كه بتوانند با استناد به روايات ايندو مجموعه تفسير روائىروائی (البرهان و نور الثقلين)، قطع به نظر تفسيرىتفسيری ائمه پيدا كنند.

و اين شيوه‌ای است كه اكثر اخباريين برگزيده‌اند. او در تفسير خود به كتبىكتبی اعتماد كرده است كه از حيث استناد به معصوم متزلزل بوده، اعتبارىاعتباری به آنها نيست، و نيز از كتبىكتبی نقل نموده كه مملو از روايات جعلىجعلی مى‏باشند،می‏باشند، علاوه بر اينكه برخىبرخی روايات نقل شده داراىدارای ضعف اسناد و با مرسله مى‏باشندمی‏باشند. در إسناد روايات به معصومين طريقه احتياط را پيش نگرفته است، اضافه بر اينكه تمام آيات قرآن را در بر نمى‏گيردنمی‏گيرد. با اين وصف البرهان در نوع خود، مجموعه كم نظيرىنظيری است كه لابلاىلابلای آن، روايات هدايت بخش [[اهل بيت]] به محققين تيزبين و نقّاد، ارائه خواهد شد.

سيد محمد علی ايازىايازی مى‏نويسدمی‏نويسد: {{گفتاورد|مؤلف از جمله اخباريين است كه تفسير را فقط با روايات واصله از [[اهل بيت]] عليهم السلام جايز مى‏دانند، تفسير از طريق تدبر و اجتهاد و ذوق را منع، و تفسير به رواياتى غير از روايات منقول خودشان را نهى كرده‌اند.<ref>{{یادکرد

|نویسنده= سيد محمد علی ايازىايازی

نامبرده ضمن اشاره به اين‌كه غرض مؤلف در البرهان، فقط جمع آوری و تنظيم روايات بوده و نسبت به جرح و تعديل و تصحيح آنها، اقدامىاقدامی انجام نداده است، مى‏نويسدمی‏نويسد: {{گفتاورد|مقدمه اين تفسير متعلق به تفسير ديگرى به نام [[مرآة الانوار و مشكوة الاسرار]] تأليف ابوالحسن العاملى الاصفهانى بوده است كه از حيث ديدگاه با البرهان» تناسب دارد.<ref>همان</ref>}}

بحرانی در نقل روايات يكدست عمل نمى‏كند،نمی‏كند، در برخىبرخی موارد علاوه بر سند روايت به نام كتاب و مؤلف آن نيز اشاره مى‏كندمی‏كند و در بعضىبعضی به ذكر نام كتاب و مؤلف بسنده مى‏نمايدمی‏نمايد و در مواردىمواردی فقط نام مؤلف را مى‏آوردمی‏آورد. گفتنىگفتنی است كه در گوشه و كنار از راويان اهل سنت هم نقل حديث كرده است. روىروی هم رفته، البرهان از نگريستنى‏تريننگريستنی‏ترين تفسير نامه‌هاىنامه‌های روايىروايی شيعه به شمار مى‏رودمی‏رود.

بنابراين مصنف بسياری از روايات اهل بيت را كه در تفسير آيات آمده، رواياتىرواياتی كه در آن آيات به عنوان شاهد و مؤيد مطلبى،مطلبی، آورده شده، رواياتىرواياتی كه بدون در بر گرفتن نص قرآنى،قرآنی، با مضمون خود، دلالت بر تفسير آياتىآياتی بنمايد و رواياتىرواياتی كه مصداقىمصداقی از مصاديق آيه را بيان مى‏كندمی‏كند جمع آورىآوری نموده است.

این كتاب غير از [[چاپ سنگی|چاپهای سنگىسنگی]] قديم، در شكل جديد چند بار طبع گرديده است. از جمله چاپ حروفىحروفی در 5 جلد (يك جلد مقدمه و 4 جلد تفسير) توسط مؤسسه اسماعيليان قم؛ مؤسسه الوفا بيروت در 4 جلد؛ كتابفروشىكتابفروشی اسلاميه تهران در 5 جلد؛ مؤسسه الرسالة بيروت در سال 1403 ه. ق.

چاپ جديدی در پنج جلد به قطع رحلىرحلی توسط مركز چاپ و نشر مؤسسه بعثت تهران با تحقيق گروه بحثهاىبحثهای اسلامىاسلامی این مؤسسه و مقدمه شيخ محمد مهدىمهدی آصفى،آصفی، صورت گرفته است.

محمد مهدی آصفىآصفی در مقدمه خود به این مباحث اشاره دارد:

# روشهای تفسيرىتفسيری

=== نسخه‌های خطىخطی ===

# نسخه‌ای در كتابخانه وزيرىوزيری يزد به شماره( 5998)

# نسخه‌ای در [[كتابخانه مركزىمركزی دانشگاه تهران]] به شماره( 844)

# نسخه‌ای در [[كتابخانه عمومىعمومی آيت الله حكيم]]، عراق شماره( 690)

# نسخه‌ای در [[كتابخانه آستان قدس رضوىرضوی]] مشهد شماره 83- 91

# نسخه كتابخانه [[مدرسه عالی شهيد مطهرىمطهری]] تهران( 2057).