مستوفی: تفاوت میان نسخه‌ها

این عنوان در دوره [[عباسیان]] بطور عمومی مورد استفاده قرار گرفت. در دوره غزنویان مستوفی الممالک به وزیر کشور پاسخگو بود و حساب درآمدها و مخارج دیوان وزیر را رسیدگی‌می‌کرد. در دوره سلجوقیان و هنگام صدارت [[خواجه نظام الملک طوسی]]، مستوفی دومین سمت مهم بود و تنها پس از وزیر اعظم قرار داشت. دیوان مستوفی در این زمان معادل دیوان زمام (دیوان کنترل مالی) بود. هر چند در این دوره اصطلاح دیوان الزمام برای [[دیوان استیفا]] نیز بکار می‌رفته است که اطلاعات مستقیمی در مورد نحوه کار این نهاد در زمان سلجوقیان موجود نیست. لمبتون می‌نویسد که این دیوان به زیر شاخه هایی مانند «دیوان معامله و قسمت» تقسیم می‌شد که از جمله کارهای آن رسیدگی به قراردادهای جمع‌اوری مالیات و شبکه مستوفیان استانها که «عامل» نیز نامیده می‌شدند و جمع آوری مالیات ها، پرداخت حقوق و مستمری هامستمری‌ها بود. مستوفی که در مرکز دارلحکومت مستقر بود دارای تبحر در مدیریت اداری و مالی بود و این شخص معمولامعمولاً قدرت نفوذ زیادی در اداره امور مملکت داشت. مثلا در زمان سلطان سلجوقی [[برکیارق]]، مجد الملک القمی البلاسانی قدرت پشت پرده واقعی در زمان صدارت وزیر ضعیف آن زمان، فخر الملک ابن نظام الملک بود.در موارد متعددی در این دوران مستوقی خود پا بر منصب صدارت اعظمی می‌نهاد و به عنوان وزیر شاهان سلجوقی انتخاب می‌شد.<ref name=EoI>R. LEVY-[C.E. BOSWORTH]) Encycipedia of Islam, Page 753-4</ref>

در زمان [[خلفای فاطمی]] مصر، مستوفی می‌توانست، سرپرست یک دیوان مانند دیوان جیش باشد یا می توانست عهده دار سمتی پایین تر اما باز هم پراهمیت مانند کنترل کننده مالی در دستگاهی مانند اخطاعات یا تیول ارتش باشد. مستوفی هایمستوفی‌های کارمندانی در دستگاه دولت بودند که ممکن بود بر نقشه برداری زمین‌ها نظارت کنند یا میزان محصول و نظایر آن را در انبارهای مانند انبار دولتی غله تخمین بزنند و محاسبه بکنند. <ref name=EoI/>

در دوره مغول این عنوان به سرپرستان مالی استان‌ها اطلاق می‌شد. [[حمدالله مستوفی]] و جد بزرگ بزرگ وی مثالی از این مستوفی هامستوفی‌ها بوده‌اند. در زمان تیموریان، صفویه و قاجار، مستوفی الممالک نقشی مانند وزیر کشور ایفا می‌نمود و وظیفه رسیدگی به حساب خزانه ملی را به عهده داشت و مستوفی هایمستوفی‌های معمولی از کسانی بودند که سمت‌های پایین تری در دربار را در دست داشتند. <ref name=EoI/> در دوره صفویه سمتی تحت عنوان مستوفی خاصه وحود داشت که به امور حسابداری املاک سلطنتی می‌پرداخت. در اواخر دوره قاجار لقبی بود که به یک شخصی خاص تعلق می‌گرفت که ممکن بود آن شخص وزیر امور داخلی مملکت (سال ۱۸۹۰ میلادی) و یا نخست وزیر (سال ۱۹۱۰ میلادی) باشد.<ref name=EoI/>

'''مستوفی''' کسی است که حساب درآمد هادرآمدها و هزینه هاهزینه‌ها را در یک ایالت (استان) نگاه می داشته است. شغل مستوفی موروثی بود و از پدر به پسر می رسید. در دوره قاجار [[لقب]] برخی از کسانی بود که به کار «استیفا» یا دریافت [[مالیات]] و امور دارایی کشور یا [[ولایت|ولایات]] و [[ایالت|ایالات]] می‌پرداختند.

هر یک از آنها معمولامعمولاً حقوقی داشت که در ایام کار و بیکاری از دولت می گرفت و چنانچه متصدی کاری هم بود رسوم معمول و متداول آن را از ارباب رجوع

ج) '''حاشیه نویسی فرمان''': نظر به اینکه هیچ حقوق یا اضافه حقوقی داده نمی شد مگر اینکه قبلا محل آن تعیین شده باشد و محل حقوق جدید یا اضافه حقوق معمولامعمولاً ثلث متوفیات بود به اینطریق که هر کس فوت می نمود اگر وارثی داشت یک ثلث از حقوق او والاتمام آن در اختیار دولت قرار می گرفت که بهر کس میخواست میداد. لذا مستوفی هر محل میبایست حقوق متوفا را که در کتابچه او به خرج آمده بود در حاشه فرمان تصدیق کند و در ازای این کار معادل یک چهارم حقوقی که به وراث متوفا و یا یه دیگران داده می شد به عنوان حق الزحمه و فقط برای یک مرتبه بخواهد.

== دریافت هادریافت‌ها و موارد ممکن سواستفاده از مقام ==

</ref> بعضی مستوفیان با دشوار کردن اداره دارایی‌های کشور کوشش می‌کردند که کسی از کارشان سر در نیاورد و هر کاری در پیشرفت اداره امور مالی کردند تنها برای پوشاندن و مخفی کردن تقلب‌ها و حساب سازی‌ها بود. هم چنین در شخصی کردن کارها که کسی دیگر از اسناد چیزی نفهمد به این ترتیب برکناری یا تعویض خود را غیر ممکن می‌ساختند. دیگر اینکه از ورود غیره به شبکه مستوفیان با شدت عمل جلوگیری می‌شد. مستو فیان اول، تنها فرزندان و یا نزدیکان درجه اول آنان پروانه کارآموزی نزد آنان و آگاهی از محل اسناد و مدارک مربوطه را داشتند. این مستوفیان دفترها را با خط سیاق می‌نوشتند که مردم با سواد نیز چیزی از آن نمی‌فهمیدند. دیگر اینکه مستوفیان اول همه اوراق و اسناد دولتی را از آن خود می‌دانستند و در منزل خود نگاه داری می‌کردند. روش تنظیم اسناد به ترتببی بود که اگر هم کسی سیاق آموخته بود باز هم از آن سر در نمی‌آورد. مستوفیان همکار نمی‌توانستند تقلب‌های همکار خود را پیدا کنند.<ref>مهدی شمشیری: زندگی نامه محمد مصدق از تولد تا پایان تحصیلات و اخذ تابعیت سویس. چاپخانه پارس تگزاس ۲۰۰۲ ، ص ۳۳ - ۳۴</ref> اخذ رشوه یا دریافت پولهایی خارج عرف در زمان‌هایی که خرید و فروش هایفروش‌های بزرگ دولتی و یا پولهای گزاف پیش از به انجام رسانیدن کاراز دیگر موارد ممکن سو استفاده بود.<ref>مهدی شمشیری: زندگی نامه محمد مصدق – از تولد تا پایان تحصیلات و اخذ تابعیت سویس، چاپ خانه پارس ، تگزاس ۲۰۰۱ ، ص ۳۹ - ۴۲</ref>