|
"'''حَدَایِقُ السِّحر فِی دَقَایِق ِالشِّعر" '''، یکیکتابی ازاست تألیفاتدر ِفن [[بدیع]]، ارزندهٔتألیف "[[رشیدالدین وطواط|رشیدالدین محمّدعمری کاتب بلخی]]" معروف به "'''وطواط"''' (متوفّی به سال 573۵۷۳ هجری). می‌باشدوی انگیزه تألیف کتاب خود را مطالعه [[ترجمان‌البلاغه]] رادویانی ذکر کرده و گفته که آن کتاب از راه تکلّف تنظیم شده و با خطاهایی همراه بوده است، و با این حال، در کتاب خود شواهد بسیاری از آن آورده و فصول و ابواب آن را نیز در نظر داشته و احیانآ سرمشق کار خویش قرار داده است. حدائق‌السّحر، با توجه به تصحیحزمان تألیف و اهتمامدربرداشتن استاد "تعداد درخور توجهی از [[صنعت بدیعی|صنعت‌های بدیعی]]، یکی از منابع مهم فن [[بدیع]] در زبان فارسی و متضمن اطلاعات گران‌بها در باره شاعرانی نظیر [[قطران تبریزی]]، [[عنصری]]، [[فرخی سیستانی]] و [[مسعود سعد سلمان]] است. چاپ انتقادی حدائق‌السحر به اهتمام [[عباس اقبال آشتیانی]]" و به انضمام ِ مقدّمه و حواشی و سه فهرست ،در بهسال چاپ۱۳۰۸ در تهران منتشر رسیده‌استشد.
<ref>[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5861] دانشنامهٔ جهان اسلام</ref>
== از مقدمهٔ کتاب ==
این کتاب یکی از جمله شاهکارهای نثر فارسی و از مهمترین کتب ادبیّه ایست که تاکنون به این زبان نوشته شده‌است.
اهمیت ِ این کتاب ِ صغیرالحجم ِ کثیرالفائده از چندین جهت است :
1۱- از لحاظ قدمت ِ آن : چراکه تاریخ تألیف ِ این کتاب ، در اواسط قرن ششم هجری و تقریبا مقارن با زمان نوشتن کتابهای [[چهار مقاله]](اثر "«[[نظامی عروضی]] و "»[[مقامات حمیدی]]"«(اثر "»[[قاضی حمیدالدین بلخی]]") می‌باشد که هر دو در حدود سالهای 551۵۵۱ و 552۵۵۲ هجری ، به رشتهٔ تحریر درآمده‌اند.
چون کتبی که برای ما ، از این دوره‌ها و دوره‌های پیش از آن به جا مانده قلیل و انگشت شمار می‌باشد ، پس هرچه از کتابهای نثر فارسی مربوط به قبل از قرنهای ششم و هفتم که به دست بیاید ، به منزلهٔ سرمایه‌های ادبی گرانبهایی از زبان ِ شیوای فارسی خواهد بود.
2۲- از لحاظ مقام و اهمیّت مؤلّف کتاب : "«رشید وطواط"» ، یعنی مؤلّف این کتاب یکی از منشیان بلیغ و سخنور ِ فارسی و عربی بوده و از شاعرانی است که در هر دو زبان استادانه شعر سروده‌است. وی در عهد ِ خود ، از امرای ِ کلام و از ادبای ِ بزرگ و عالی مقام به شمار می‌آمده‌است.
3۳- از لحاظ اولین بودن ِ این کتاب در نوع خود : این کتاب اولین کتاب ِ فارسی در موضوع "«صنایع شعری"» است که نسخهٔ آن بدست ما رسیده و قبل از آن کتابهای دیگری که در همین فنّ (صنایع شعری)، نگاشته شده بوده‌اند، همه در طوفان ِ حوادث از میان رفته‌اند و اثری از هیچکدام ِ آنها برجای نمانده‌است.
از جملهٔ این کتابهای نابود شده ، کتاب "«تَرجِمانُ البلاغة"» اثر : "«فرّخی"» و کتاب "«کَنزُالغَرائب"» ، تألیف "«منشوری"» ، که توسط ِ "«خورشیدی"» شرح شده‌است ، و همچنین تألیفات ِ"«[[بهرامی سرخسی|ابوالحسن بهرامی سرخسی]]"» می‌باشند که از وجود ِ همهٔ آنها ، بوسیلهٔ همین کتاب ِ "«حدائقُ الشعر"» اطلاع پیدا کرده‌ایم.
4۴- از لحاظ گشودن ِ بابی جدید در ادبیّات فارسی : این کتاب به مناسبت ِ کوچکی حجم ، اهمیّت موضوعات طرح شده در آن ، شهرت مؤلّف و... ، خیلی زود مورد توجّه سخنوران و ادیبان ِ فارسی زبان قرار گرفته و مؤلفین و مصنّفین ِ متعددی به تقلید و تفسیر ِ آن پرداخته‌اند. به طوریکه می‌توان گفت که انتشار ِ آن باب ِ مخصوصی را در ادبیات ِ فارسی باز کرده‌است.
5۵- از لحاظ فوائد ِ ادبی و اطلاعات ِ تاریخی موجود در کتاب : این تألیف ِ نفیس ، علاوه بر این که کتابی بسیار مهم در "«فنّ بدیع"» محسوب می‌شود و حاوی تعداد زیادی از صنایع شعری است که شناخت و به کارگیری این اندازه از صنایع شعری ، سخن را آرایشی نیکو می‌بخشد ، دارای این ویژگی نیز هست که فوائد ادبی گوناگون و اطلاعات تاریخی گرانبهایی در آن گنجانیده شده‌است.
در ضمن در این کتاب اشعاری از بعضی شاعران هست که از این اشعار، جز در همین کتاب ، در هیچ منبع دیگری یاد نشده‌است.
مجموعهٔ این قبیل ویژگیها سبب شده که این کتاب ، کمک ِ بسیاری برای تاریخ ادبیات فارسی فراهم آورد و ما را با برخی شاعران قرنهای نخست هجری، و اشعار آنان آشنا سازد. بویژه که خود "«رشید وطواط"» که از نقّادان ِ بزرگ ِ سخن و کاملا ً عارف به قواعد فصاحت و بلاغت بوده ، در باب ِ برخی از این گویندگان و طرز ِ شعر ِ آنان ،اظهار نظر نیز کرده‌است که این اظهار نظر دارای نهایت اهمیت بوده و بر ما حجّت است.
امّا تا قبل از اینکه استاد علّامه "عبّاس اقبال آشتیانی" اقدام به تصحیح و تحشییهٔ این کتاب ارزشمند نمایند ، چهار چاپ از آن موجود بود که هیچیک آنطورکه باید و شاید قابل استفاده نبود و در هریک از آنها غلطها و تحریفات فراوان وجود داشت. ▼تا اینکه استاد "اقبال آشتیانی" ، ضمن سفری به اروپا و با راهنمائی استاد علّامهٔ بزرگ "میرزا [[محمد خان قزوینی،]] متوجّه وجود نسخه‌ای بسیار قدیمی وخطّی از این کتاب ، در "کتابخانهٔ ملّی پاریس" شد و ضمن ِ مقایسه و مقابلهٔ این نسخه و سایر نسخ ِ موجود ، نسبت به تصحیح و تحشیهٔ آن اقدام نموده و آن را با یاری "سیدعبدالرحیم خلخالی" و سرمایهٔ شخصی ِ او به چاپ رسانید. ▼
▲امّا تا قبل از اینکه استاد علّامه "«عبّاس اقبال آشتیانی "» اقدام به تصحیح و تحشییهٔتحشیهٔ این کتاب ارزشمند نمایند ، چهار چاپ از آن موجود بود که هیچیک آنطورکه باید و شاید قابل استفاده نبود و در هریک از آنها غلطها و تحریفات فراوان وجود داشت.
بعد از انقلاب اسلامی و در تاریخ 30 آبان ماه 1362 خورشیدی ، "زهرا اقبال آشتیانی" ، وارث ِ دانشمند ِ فقید "عبّاس اقبال آشتیانی" ، امتیاز چاپ و نشر این کتاب را ، با قراردادی کتبی به "کتابخانهٔ طهوری" و "کتابخانهٔ سنائی" سپرد و این مؤسسات انتشاراتی ، در بهمن ماه همان سال ، نسبت به چاپ و نشر این کتاب اقدام نمودند.
▲تا اینکه استاد "«اقبال آشتیانی "» ، ضمن سفری به اروپا و با راهنمائی استاد علّامهٔ بزرگ "میرزا «[[ محمد قزوینی|میرزا محمد خان قزوینی،قزوینی]] متوجّه وجود نسخه‌ای بسیار قدیمی وخطّی از این کتاب ، در "»کتابخانهٔ ملّی پاریس "« شد و ضمن ِ مقایسه و مقابلهٔ این نسخه و سایر نسخ ِ موجود ، نسبت به تصحیح و تحشیهٔ آن اقدام نموده و آن را با یاری "»سیدعبدالرحیم خلخالی" و سرمایهٔ شخصی ِ او به چاپ رسانید.
استاد علامه "«عباس اقبال آشتیانی"» ، در نخستین صفحه از کتاب "«حدایق ُ السحر، فی دقایق الشعر"» ، این کتاب را به پیشگاه استاد فاضل و ارجمند ِ خود ، "حضرت آقای میرزا [[عبدالعظیم قریب|عبدالعظیم خان قریب گرکانی]] ، که سرمایهٔ گرانبهای عمر خویش را وقف ِ احیای زبان و ادبیات فارسی کرده و از این راه خدمات ِ فراموش نشدنی به اساس ِ قومیّت ایرانی نموده‌اند ، تقدیم نموده‌است.
== '''منبع''' ==
{{پانویس}}
* مقدمه و صفحات نخست نسخهٔ چاپی کتاب (تاریخ انتشار : بهمن 1362۱۳۶۲ ، ناشران : کتابخانهٔ طهوری و کتابخانهٔ سنائی)
[[رده:آثار رشیدالدین وطواط]]
| 