شهرستان تربت جام: تفاوت میان نسخه‌ها

* مسجد نو تربت جام: این مسجد در جانب شرقی مزار واقع است و با یک مقصوره چلیپا شکل و شبستان‌های ستون دار طرفین آن و یک حیاط کوچک مستطیل شکل مشخص می‌شود. رواق شرقیشرقی، ،بابا مسجد عتیق پیوند خورده‌است و برای این کارکار، ،الزاماًالزاماً بخشی از آن و احتمالاً بناهای مغولی شمال مجموعه تخریب شده‌است . دری که جایگزین محراب گنبد شده ،شده، راهی را برای ورود به مسجد جدید فراهم ساخته‌است . دیوارهای تکیه حیاط ،حیاط، تاق‌های رواق‌ها و شبستان‌های طرفین گنبد مقصوره و تزیینات زیر گنبد ،گنبد، نسبتاً جدید هستند. تنها بخش اصلی مسجد به نظر می‌رسد که گنبد مقصوره باشد. این بنا احتمالاً توسط جلال الدین فیروز شاه ،شاه، در سال ۸۴۶ هـ.ق. ساخته شده‌است.

* آب انبار لنگر تربت جام: این انوارانوار، ،واقعواقع در روستای لنگر و ۲۴ کیلومتری غرب تربت جام ،جام، قرار گرفته و ظاهراً هم‌زمان با بنای آرامگاه در دوره تیموری ساخته شده‌است . آب انبار لنگر بنای آجری بزرگی به عرض ۱۸ و طول ۲۴ و عمق آبگیر ۶ متر است . ارتفاع پوشش گنبدی آن انبار از کف زمین نیز به ۹ متر می‌رسد. این منبع حدود ۱۳۲ متر مساحت دارد و تقریباً ۲۰۰۰ متر مکعب آب را در خود جای می‌دهد. در جانب شمالی و جنوبی بنا دو غرفه آجری ساخته شده که در یکی از آنها پلکان آجری برای دسترس به آب قرار دارد . پله‌ها در عمق منبع و داخل آب ادامه پیدا می‌کند تا هر قدر سطح آب پایین رود ،رود، بتوان به آن دست یافت . غرفه دیگری که کوچک‌تر و تقریباً قرینه غرفه پلکان دار استاست، ،برایبرای استحکام پشت بند پوشش بنا ،بنا، ساخته شده‌است. احتمال دارد این بنا از ساخته‌های امیرعلی شیرنوایی ،شیرنوایی، وزیر دانشمند و خیر سلطان حسین بایقرا باشد.

* قلعه گبری تربت جام: این قلعه بر فراز کوهی در ۱ کیولمتری روستای قلعه گبری ،گبری، در جنوب غربی پل خاتون قرار دارد . این دژ بایستی از دژهای اسماعیلیه باشد . قلعه شامل تأسیسات زیست دراز مدت، مانند حوض ساروجی یا سنگی و ...نیست و تنها نیاز فوری و روزمره ساکنانش را برآورده می‌کرده‌است

* قلعه گوش لاغر تربت جام:در بیرون روستای گوش لاغر ،لاغر، بر سر راه مشهد - صالح آباد و در ۱۱ کیلومتری شمال غرب آن ،آن، بر روی یک تپه سنگی قرار دارد. از این قلعه یک محوطه مستطیل شکل ۱۵۰ * ۱۰۰ با یک برج خراب به بلندی حدود ۵ متر دیده می‌شود. سفال‌های لعابدار ،لعابدار، با نقش‌های کنده زیر لعاب، که در این قلعه دیده شده، دیرینگی قلعه را به سده‌های نخستین اسلامی می‌رساند، یعنی به حدود ۱۰۰۰ سال پیش و سده‌های سوم و چهارم هجری قمری.

* قلعه زورآباد تربت جام: قلعه زورآباد در کنار صالح آباد قرار دارد. این دژ از خشت و گل ساخته شده‌است . حصار شرقی ویران شده، ولی حصار غربی پابرجاست، در هر گوشه حصار ،حصار، برجی دو سه طبقه ساخته شده‌است.

* تپه صدرآباد تربت جام: در کناره جنوب کشف رود ،رود، در ۳ کیلومتری غرب پل خاتون قرار دارد. در کاوش‌های غر مجاز ،مجاز، آجرهای سرخ رنگ ۵ * ۲۵ * ۲۵ سانتیمتر در آن پیدا شده‌است . در این تپه سفال‌های بدون لعاب با نقش برجسته قالب‌زده و دارای نقش‌های نیم استوانه‌ای و باندهای عمودی برجسته هستند ،هستند، که تزیینات روی ظرف‌های نقره ساسانی را به یاد می‌اورند . این تأثیر از هنر دوران ساسانی مربوط به سده‌های نخستین اسلامی است.

* تپه جهانگیرآباد تربت جام: در ۷ کیلومتری جنوب شرقی پل خاتون و دو کیلومتری غرب گرماب قرار دارد. این تپه برای کشاورزی هموار شده ،شده، ولی در نقاط بلند آن، قطعه سفال‌هایی دیده می‌شود که شبیه سفال‌های تپه صدرآباد و مربوط به سده‌های نخستین اسلامی است.

* تپه طلایی تربت جام: در سه کیلومتری گوش لاغر ،لاغر، در کنار روستای شورستان قرار دارد. سفال‌های تپه طلایی شورستان، بیش‌تر بدون لعاب و دارای نقش‌های قالب زده و مهری هستند که این گونه سفال‌ها مربوط به سده‌های سوم تا اوایل هفتم هـ.ق. است. در غرب تپه، که خاک‌برداری شده، دیواری از خشت و گل به چشم می‌خورد و در همان محل تکه‌های آجر نیز دیده می‌شود. در میان انبوه سفال‌هاسفال‌ها، ،یکیک سفال نخودی رنگ دست ساز مربوط به پیش از تاریخ نیز به دست آمده که اگر از جای دیگر به آن جا منتقل نشده باشد، دیرینگی تپه طلایی را به پیش از تاریخ هم می‌رساند. بیش از پنجاه گونه نقش گوناگون قالبی روی سفال، چندین قطعه ظرف سفالی و یک قطعه توپی کوره سفال‌گری، یک عدد هر سالم زیبا و سفال لعاب‌دار در تپه طلایی پیدا شده‌که همگی گویای یک استقرار مدنی دراز مدت از پیش از اسلام تا سده ۷ هـ.ق. ، در آن محل است.

* تپه قشه توت تربت جام: در ۱۰ کیلومتری صالح آباد و ۷۷ کیلومتری شمال شرقی شهر تربت جامجام، ،بربر سر راه آن دو شهر قرار دارد. برش‌هایی که در اثر خاک‌برداری در بخش جنوبی محوطه ایجاد شده، تا ژرفای زیاد، لایه‌های خاکستر و خاک سوخته به همراه سفال و استخوان را نمایان کرده‌است. سفال‌های قشه توت از نظر گوناگونی در فرم ،فرم، نقش‌های بسیار و دیرینگی به دو دسته بزرگ پیش از تاریخ و تاریخی بخش می‌شوند. در میان انبوه سفال‌های نقش دار تپه جنوبی، قطعه‌ای از کف یک ظرف کوچک مرمری سفید و یک صافی کوچک سفالی و نیمی از یک دوک گلی نیز به‌دست آمده‌است. با بررسی محوطه‌های پیش از تاریخ شمال شرق و شرق ایران روشن می‌شود که سفال‌های تپه قشه توت، از نظر نقش و فرم، با سفال‌های تپه‌های آنو ،آنو، در نزدیکی عشق آباد ترکمنستان ،ترکمنستان، محمد آباد مازندران، شهر سوخته سیستان، کویته پاکستان ،نمازگاهپاکستان، ،نمازگاه، آق تپه در ترکمنستان قابل مقایسه‌است که در مجموع نزدیک هستند با سفال‌های طبقه دوم سیلک و از دوران کالکولیتیک. اما در جزییات،تأثیرجزییات، تأثیر پذیری بسیاری از اشیاء به دست آمده در شهر سوخته سیستان ،سیستان، قابل دیدن است. از جمله قطعه‌ای از ظرف کوچک مرمری‌که نمونه آن به فراوانی در میان آثار به دست آمده از شهر سوخته سیستان دیده می‌شود

* آرامگاه میر غیاث الدین تربت جام: روستای بزد در ۱۷ کیلومتری جنوب غربی تربت جام قرار دارد. در داخل قبرستان این روستا ،روستا، بنایی است که به مقبره «میر غیاث الدین» معروف است و قبری در فضای باز و بیرونی ایوان آن جای دارد . نقشه بنا ،بنا، مربع شکل و به ابعاد ۵/۱۳ * ۵/۱۳ متر است . به نظر می‌رسد که این بنا در دوره صفوی ساخته شده و در دوره‌های بعدی تزییناتی بر آن افزوده شده باشد. این بنا احتمالاً به عنوان مسجد و نمازخانه کاربری داشته‌است.

* آرامگاه خواجه عزیزالله تربت جام: این مقبره در یک کیلومتری جنوب شرقی مجموعه شیخ جام و در میان گورستانی قرار دارد که در نزدیکی آن ،آن، بقایای یک ایوان باستانی واقع است . نقشه این بنا به صورت مستطیل است که ابعاد خارجی آن ، ۱۰/۱۳ * ۱۷ متر و ابعاد داخلی‌اش ۵/۱۳ * ۵/۱۴ متر است . در نمای اصلی این بنا ،بنا، ایوانی با تاق آهنگ به عرض ۳۰/۵ و ارتفاع ۹۰/۷ متر وجود دارد. در اضلاع چهارگانه بنابنا، ،شاهشاه نشین‌ها و در زوایای آن، غرفه‌هایی از بطن دیوار درآورده‌اند. این بنا فاقد هر نوع تزیین است ؛است؛ تنها تزیینات آن ،آن، منحصر به نحوه ارائه و نمایش تویزه‌ها (یزدی بندی) و سه کنج‌ها است . داخل بنا روکشی گچی داشته‌است . راه ارتباط این بنا با ایوان مجاور آن ،آن، از طریق درگاه‌هایی بوده که در ضلع جنوب غربی و داخل ایوان تعبیه شده بود و امروزه به جز درگاه داخل ایوانایوان، ،بقیهبقیه آن مسدود شده‌است. شخص مدفون در این بنا ، «خواجه زیدن الدین عزیز الله بن قطب الدین محمد زاهد بن صفی الدین محمود بن ابوالمعالی بن رضی الدین احمد بن قطب الدین محمد بن رضی الدین احمد متولی بن شهاب الدین اسماعیل بن قطب الدین محمد بن شمس الدین مطهر بن شیخ الاسلام احمد نامقی جامی» است که سلوک وی به طریقه «نقشبدنیه» و معاصر «سلطان حسین بایقرا» بوده‌است و در بیست و هفتم ربیع الثانی سال ۹۰۲ هـ.ق. درگذشته‌است . تاریخ ساخت بنا نیز به نظر می‌رسد مربوط به نیمه اول قرن دهم هجری باشد.

* مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام تربت جام: زیارتگاه احمد بن ابوالحسن شیخ احمد جامی (۴۴۱-۵۳۶ هـ.ق.) در شهرستان تربت جام ،جام، در میان جاده مشهد به هرات قرار دارد و مشتمل بر ده بنای تاریخی است که در اطراف یک حیاط وسیع مجتمع شده‌است . قبر خود شیخ ،شیخ، بدون هیچ گونه بنایی ،بنایی، به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمی قرار دارد.

* زیارتگاه شیخ احمد: یکی از مراکز زیارتی شرق ایران است که در قرن نهم هجری به اوج شکوفایی خود رسید. مجموعه ،مجموعه، مشتمل بر ساختمان‌هایی است که در اضلاع غربی و شمالی حیاطی مستطیل شکل و بزرگ گرد آمده‌است و در قلب مجموعه ،مجموعه، گنبد خانه با ایوانی در جلوی آن قرار دارد. در طرفین ایوان ،ایوان، دو بنا به نام‌های مسجد کرمانی و گنبد سفید یا مسجد رواق ،رواق، قرار دارند. در جبهه غربی [[گنبدخانه]] ، سراچه؛ در سمت مشرق آن مسجد عتیق، و در جبهه جنوبی ،جنوبی، مسجد جامع جدید واقع شده‌است که شبستان گنبددار آن با گنبد خانه مزار ،مزار، بر روی یک محور که از در ورودی مجموعه شروع می‌شود. قرار دارند . در جبهه غربی صحن بزرگ مقابل ایوان مزار ،مزار، بنایی موسوم به گنبد سبز که قسمتی از مدرسه جلال الدین فیروز شاه است ،است، قرار دارد. در جلوی مجموعه نیز سر در ورودی و در مقابل آن ،آن، آب انباری واقع شده‌است . علاوه بر این‌هااین‌ها، ،بناهاییبناهایی شامل دو خانقاه از امیر تیمور در جبهه شرقی مزار ،مزار، و مدرسه‌ای از علاءالدین محمد فریوندی - وزیر خراسان در زمان ابوسعید و طغاتیمورخان - و نیز مدرسه دیگری در جبهه مقابل مدرسه فیروز شاه و متصل به مسجد جامع عتیق که توسط شخصی به نام «امیر شاه ملک» ساخته شده‌است ،شده‌است، وجود دارد.

* مرقد شیخ احمد جامی نامقی تربت جام: پس از آن که شیخ احمد نامقی - عارف مشهور - در سال ۵۳۶ هـ.ق. درگذشت ،درگذشت، او را در جلوی دروازه معدآباد به خاک سپردند. قبر شیخ که امروزه در جلوی ایوان قرار گرفته ،گرفته، با اجر و گچ به طول ۲۰/۵ و عرض حدود ۲ و ارتفاع حدود ۱ متر ساخته شده‌است و در کنار آن ،آن، درخت پسته کوهی کهنسالی قرار دارد که زایران تربت شیخ ،شیخ، اعتقاد خاصی بدان دارند . دو سنگ قبر افراشته سفید رنگ بر بالای سر و پایین پای مرقد وی نشانده‌اند که بر روی آن‌ها کتیبه‌هایی به خط کوفی و نستعلیق نوشته شده‌است و حواشی و قسمت‌های مختلف آن با گل و برگ و طرح مارپیچی و مقرنس زینت یافته‌است . بر گرداگرد مزار شیخ ،شیخ، معجری سفید رنگ به طول ۸ متر و ارتفاع ۵۰ سانتی‌متر کشیده‌اند و به فافصله هر یک متر آن ،آن، ستون سنگی سیاه رنگی قرار داده‌اند که تعداد آن‌ها ۱۸ عدد است و بر روی برخی از آن‌ها که در جبهه رو به روی صحن قرار دارند ،دارند، کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق دیده می‌شود.

* آرامگاه خواجه حسام تربت جام: در ۱۸ کیلومتری شمال شرقی صالح آباد، رشته کوه کناری هریرود پهلو گشوده و دره و گذرگاهی ساخته‌است و برابر آن آبادی بزرگی پدید آمده و قراول‌خانه‌ای دایر بوده‌است و چون در سده ۸ هـ.ق. خواجه حسام الدین، حسن بن علی بن محمد شافعی ابیوردی، از شاگردان ملا سعد تفتازانی در آن جا به خاک سپرده شده، از آن پس نام خواجه حسام را یافته‌است . آرامگاه خواجه حسام به گونه چهار طاقی بزرگ، از آجر ساخته شده و رکن الدولهالدوله، ،والیوالی خراسان ،خراسان، که در سال ۱۲۹۹ هـ.ق. ، از این محل دیدن کرده‌است، نوشته‌است این چهار طاقی رو به خرابی است.