'''''''''''''بخش خاروانا''' یکی از بخشهای تابعه [[شهرستان ورزقان]] در استان [[آذربایجان شرقی]] در شمال غربی ایران است .[[حمد الله مستوفی]] (750-680) در صفحه 132 کتاب [[نزهة القلوب]] منطقه [[دیزمار]] را ولایت یکپارچه میداند که این امر نشانگر این است که تقسیم بندی دیزمار به قسمت مرکزی، غربی و شرقی جنبه تاریخی ندارد.او درباره دیزمار مینویسد: "دیزمار ولایتی است در شمال [[تبریز]] کما بیش پنجاه پاره دیه بود و دوزال و کوردشت و قولان و هزار[=هراس که روستای تاریخی [[اوشتبین]] از اجتماع سه آبادی هراس، سیاوشان و جعفرآباد بوجود آمده است.] و [[خاروانا]] از معظمات آن . هوایش معتدل به گرمی و آبش از آن جبال بر می خیزد و فضلابش در ارس می ریزد حاصلش غله و پنبه و انگور و میوه به همه انواع می باشد و پیشتر از همه جا رسد و نوباوه تبریز از آنجا باشدحقوق دیوانش چهل هزار و هشتصد دینار است" . [لازم به ذکر است که در زمان صفویه عشایر پیرعلیلو، مقدم، بایبردلو، چلبیانلو، سادات شامی کوه کمر و ...در منطقه ارسباران و بویژه [[دیزمار]] ساکن شدند.موج دوم مهاجرت از آن سوی ارس در زمان فتحلیشاه قاجار روی داد که در آن زمان قاجار کرداحمد، عشایر پسیان، الیاسکانلو و ...در آبادیهایی ساکن شدند و دیزمار در گذشته نه چندان دور 196 آبادی بزرگ و کوچک داشت و خاروانا مرکز سیاسی-اداری و اوشتبین مرکز فرهنگی محال دیزمار ارسباران محسوب میشود.در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار ارسباران 41230 نفر و تعداد آبادیهای آن 112 پارچه گزارش شده است. این کتاب دیزمار را متشکل از دو قسمت شرقی یا خاوری به مرکزیت اوشتبین و غربی یا باختری به مرکزیت خاروانا معرفی میکند.علاوه بر آن اویلق، اندریان، ایری بالا، کوه کمر، کماربالا، سیه رود، خانه سر، جوشین، علیلر، مردانقم، مزرعه ٔ شادی، شرف آباد و ... را از آبادیهای معروف دیزمار ارسباران معرفی نموده است. اما آنچه مسلم است در زمان نگارش کتاب مزبور قریب به 100 روستای تاریخی دیزمار نظیر قینر، کهل، سار، ایوند، امند، ورکش، کلانکش، گنزنق، اولی کندی، مزرعه، زین آباد، موجمبار، لاری، اسپیران، اسپیران عتیق، گومانا و ... که در نزدیکی مرند بویژه تبریز قرار دارند جزو شهرستانهای مزبور به حساب آمده است که در حال حاضر پس از ارتقاء شبستر از بخش به شهرستان این روستاها بین شهرستانهای تبریز، شبستر و مرند تقسیم شده است . ] پس از تقسیم روستاهای بزرگ و تاریخی خاروانا ( دیزمار ارسباران ) از قبیل [[سیهرود]]،[[ایری سفلی]]، [[کیرینگان]]،[[ونستان]]،[[کوه کمر]]، گومانا([[گمناب]]) ،[[اسپیران]] ، [[سار]]، [[قینر]] ، [[خاتون آباد]] ، [[خواجه]] ، [[مردانقم]] و ...بین شهرستانهای [[مرند]] ، [[تبریز]]،[[شبستر]]،[[ورزقان]]،[[جلفا]] ،[[هریس]] و [[خداآفرین]] اسامی روستاهای فعلی [[دیزمار مرکزی]] (خاروانا) که اغلب خالی از سکنه بوده و یا جمعیت پاینی دارند به شرح زیر میباشد: آتشخسرو • ارزیل • استرقان • اندرگان • ایری علیا • جوانانگروه • حاجیلار • سهران • سیوان • طرزم • قشلاق حاجیلار • کوراکش • گلآخور • مشاهیر • میوهرود•آستمال • آوان • آوانسر • انویق • بیشک • جعفرآباد • جوشین • چشمگان • سرکش • سقای • علییار • گلچول • گلو • نگارستان • ینگجه• دستجرد • سونداخر • قرهقیه • قشلاق خورشا سفلی • قشلاق خورشا علیا • قشلاق رحیم • قشلاق مرزآباد • کبودگنبد • کلو • کوجان • گوراند • لیلاب • مرزآباد • ملکقضات • میلق • نچق • ورزقان''