در سال ۱۳۲۴ ق./۱۹۰۶ م. فرمان [[مشروطیت]] توسط [[مظفرالدین شاه]] پذیرفته و صادر گردید که مورد استقبال آزادی خواهان بلوکات و نواحی ایالت فارس و بنادر جنوب قرار نیز واقع گردید. در دوره [[محمدعلی شاه]] که حکومت مرکزی با آزادی خواهی مردم به مبارزه پرداخت رهبری آزادی خواهان در بوشهر بر عهده [[سید مرتضی مجتهداهرمی|سید مرتضی اهرمی(علم الهدی)]] بود وی بدنبال فتوای علما از جمله استاد خود [[آخوند خراسانی]] و با توصیه و مشورت آیت‌الله [[سید عبدالحسین لاری]] و ملا علی تنگستانی و دیگر علما و تجار بوشهر و استمداد از حکام محلی از جمله [[خالوحسین بردخونی]]، رئیس عبدالحسین دشتی و [[رئیسعلی دلواری]] با همراهی قوای [[دشتی]]، [[دشتستان]] و [[تنگستان]] در سال (۱۳۲۷ ه.ق/ ۱۹۰۹ میلادی) اقدام به خارج کردن نیروهای طرفدار محمدعلی شاه از بندر بوشهر نمود و امورات آن را بدست گرفت. دولت انگلیس که مخالف آزادی خواهان بود نیز به بهانه دفاع از خارجی‌ها و جهت حفظ منافع خود در بوشهر نیروی نظامی پیاده کرد نه ماه شهر بوشهر در اختیار آزادی خواهان بود. دو ماه پس از موفقیت وی دولت مرکزی [[احمدخان دریابیگی]] را جهت سرکوب سید و آزادی خواهان به حکمرانی کل بنادر جنوب تعیین گردید که وی با تحریک پراکنده کردن نیروهای مشروطه خواه نمود و شهر دوباره به کنترل نیروهای محمدعلی شاه قرار گرفت. سید به کنسولگری انگلیس برده شد و بدنبال حساسیت مبارزان منطقه از جمله رئیسعلی دلواری جهت تسخیر [[بوشهر]] و آزادی سید، دریابیگی وی را بدستور محمدعلی شاه با کشتی به [[نجف]] تبعید نمود.<ref>تاریخ تحولات سیاسی - اجتماعی دشتی، حبیب الله سعیدی نیا، نشر موعود اسلام، بوشهر (۱۳۸۳)، ص123 - 127.</ref><ref>[http://www.aftab.ir/articles/politics/plitical_history/c1c1193222682_morteza_ahromi_p1.php تحلیلی بر عملکرد مشروطه خواهان بوشهر] سایت آفتاب</ref> بعلت این تبعید وی از مبارزات جنوب در جنگ جهانی اول بودر افتاد و تا سال ۱۳۰۸ خورشیدی در قید حیات بوده است.<ref>رئیسعلی دلواری (مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیسعلی دلواری)، چاپخانه علوی بوشهر (۱۳۷۳)، ص ۲۱۹.</ref>
== منتقدین و مخالفین ==
خط ۱۰:
جناب جلالت مآ ب دریابيگیدریابیگی حكمرانحکمران بنادر دام اقباله و اعضای انجمن ولایتی دامت تأیيداتهمتأییداتهم
بحمداللّه اردوی ملی باشكوهباشکوه و وقار وارد، اهالی شهر با نهایت نشاط و مسرّت پذیرایی و استقبال نمودند. پيشپیش قراول اردو هم به منظریه مامور شد و انشاءالله تعالی با موافقت و اتفاق حضرت سپهدار (محمد ولی‌خان تنكابنیتنکابنی) عازم تهران خواهيمخواهیم شد. البته جناب اجل عالی و عموم اعضای انجمن ولایتی در ترتيباتترتیبات و انتظامات بوشهر و تمام بنادر اهتمامات وافيهوافیه خواهيدخواهید فرمود که ذره‌ای اختلاف و بی‌نظمی واقع نشود و انشاءالله تاکنون از شر زحمات و خرابكاریهایخرابکاریهای سيدسید مرتضی آسوده شده‌اید و رفع فتنه و فساد او را فرموده، منتظرم اخبار ولایت و انتظامات آنجا خاطر این خادم ملت خواه را مسبوق و مسرور دارید (علی‌قلی بختياریبختیاری.)<ref>حبل المتین، سال هفدهم. شماره ۳، رجب ۱۳۲۷ ق، ص ۱۶</ref>
خط ۲۷:
آنگاه ادامه میدهد:
"دریابیگی هوشیارانه سید اهرمی را در فشار گذاشت.سید هم به خیال رسیدن کمک در خانهء خود متحصن و حصاری شد و به وسیلهء نامه از دلواریها و دشتستانیها خواستار کمک گردید.دریابیگی ناچار دستور داد خانهء او را به توپ بسته و او را از تحصن خارج و دستگیر سازند.پس از ویرانی خانه از صدمت توپ، مردم که اتلاف وجوه گمرک را مغایر حیثیت انقلابی خود میدانستند سید را در میان گرفته و شخصی به نام«سید غریب» با دار و دستهاش او را در کوچه و بازار گردانیدند.هنگامی که مأمورین«انجمن» برای نجات او آمدند و از دست مردم عصبانی که عدهء اوباش و اراذل هم قاطی آنها شده بودند نجاتش دادند، به جای اینکه اوامر زعماء را اطاعت و خود را در اختیار انجمن قرار دهد از دست نجاتدهندگان فرار کرد و به زیر بیرق کنسولگری انگلیس گریخت و آنجا«بست»نشست."<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/SearchResultArticle?txt=%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C%DA%AF%DB%8C&avd=0&AID=185366&num=5 نمایش صفحات نتایج<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
