تربیت (روزنامه): تفاوت میان نسخه‌ها

روزنامه تربيتتربیت را به‌طريقىبه‌طریقی بسياربسیار جذاب و با مطالبىمطالبی شيواشیوا منتشر مى‌ساختمی‌ساخت. به علت درج مقالات سودمند و مفید پیوسته مورد توجه اندیشمندان بوده و به خصوص از لحاظ نشر فارسی و زیبایی خط جای خاصی را در میان روزنامه‌های فارسی زبان به خود اختصاص داده استداده‌است.<ref>[http://www.malekmuseum.org/fa/library/press-tarbiat.php موسسه کتاب‌خانه و موزه ملی ملک]</ref>. به‌عنوان مثال با حمایت مالی [[حاج زین‌العابدین تقی‌اف]]، از رجال و ثروت‌مندان دوره قاجار، یک صفحه به صفحات آن افزوده می‌شود(، بی‌آنکه قیمتش افزوده شود.)<ref>فروغی در این خصوص می‌نویسد:«تقریباً از دو سال قبل تاکنون مکرر گفته‌ام که بعد از انتشار روزنامه تربیت در اقطار جهان و ملاحظه اوراق بی سامان، حاجی زین‌‌العابدینزین‌العابدین تقی‌یف که طبعاً در طالب کار خیر است و به هر جا و هر چیز نظر دارد نگارش و مسطورات بنده اقل را به حال عموم مردم ممالک اسلامی خاصه ایران سودمند دانسته بر آن شد که کمکی به اداره تربیت نماید و یک ورق بر این جریده بیفزاید و این حاجتی بود که من از خدا به دعا می طلبیدم می‌طلبیدم... شگفت آنکه این کار از آن طرف اظهار شد و به یک نوشته و چند سطر مختصر صورت گرفت بی طول و تفصیل و جرّ ثقیل و از اول سال ششم تربیت مضاعف شد بدون تضعیف قیمت و سنگین‌شدن بار مشتریان و اشکال کار خریداران. بنابرین اوراق ما رونق و جلوه تازه یافت. یعنی از یک طرف قلت بها بر صفای آن افزود و از طرف دیگر کثرت صفحات دست و پای بسته مرا باز کرد.»</ref> ايناین روزنامه، نفيس،نفیس، خوش‌خط و با کاغذ مرغوب بود. حتی نخستین شماره روزنامه تربیت (در هفدهم دسامبر 1896۱۸۹۶ میلادی و در 4۴ صفحه) به قطع بزرگ به خط نستعلیق و کاغذ مرغوب منتشر شده استشده‌است.<ref>[http://www.malekmuseum.org/fa/library/press-tarbiat.php موسسه کتاب‌خانه و موزه ملی ملک]</ref>

در سرمقاله هایسرمقاله‌های تربیت بارها در بارة اهمیت علوم ومعارف در پیشرفت و ترقی ملل و اقوام سخن گفته شده و تأکید گردیده استگردیده‌است که تربیت جریده‌ای علمی و ادبی و سیاسی است و هدف از نگارش آن بسط معرفت و بصیرت و رهایی از نادانی است.<ref> تربیت، ش 224،۲۲۴، 21۲۱ ذیحجّة 1318،۱۳۱۸، ص 1۱</ref> همچنین این روزنامه، ساده‌کردن مطالب را برای بهره‌مندی عموم از وظایف خود شمرده است<ref> تربیت، ش 87،۸۷، 3۳ ذیحجّة 1315،۱۳۱۵، ص 1۱</ref>.

در شماره‌های سال آخر روزنامه (اول ربیع الاول 1324۱۳۲۴ ق.. ـ 29۲۹ محرّم 1325۱۳۲۵ ق.)، که هم‌زمان با [[انقلاب مشروطه]] و اعلان [[مشروطیت]] و افتتاح [[مجلس شورای ملی]] منتشر می‌شد، اخبار و اطلاعات مهمی دربارة حوادث آن ایام و مقالاتی با عنوان‌های «تحقیق در تاریخ دولت مشروطه و...»، «فواید مجلس شورای ملی»، «سلطنت مشروطه و استبدادیه» و «وظایف مجلس و حدود و حقوق آن» آمده استآمده‌است. از این جهت، تربیت سهم مهمی در آگاه‌کردن ایرانیان و آماده‌کردن آنان برای انقلاب مشروطیت داشت<ref>محمد صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج. 2،۲، اصفهان 1363ـ1364،۱۳۶۳ـ۱۳۶۴، ص. 119۱۱۹.</ref>

[[محمدحسین فروغی]] ( پدر) و [[محمدعلی فروغی]] (پسر) هر دو در اداره این روزنامه همکاری داشتند. در این نشریه، اکثر مقالات اجتماعی، فلسفی و سیاسی را [[محمدعلی فروغی]]می‌نوشت و مدیریت داخلی روزنامه هم با او بود و گاهی هم پدرش محمدحسین فروغی آنها را تصحیح و راهنمایی‌های لازم را به او می‌نمود. آراء تربیتی و ترویج افکار متجددانه در روزنامه تربیت بوسیله او، اثر محسوسی در جمع [[روشنفکری|روشنفکرانه]] زمان خود داشت. این افکار تجددخواهانه که ـبه عقیدهٔ برخی ـ گاه به شکل افراطی در ستایش از مغرب زمین و علم گرایی در آنجا به خصوص فرانسه به عنوان مهد تمدن تجلی می‌یافت، در آثاری که محمدعلی فروغی پسر محمدحسین خان که به عنوان مترجم با روزنامه همکاری می‌نمود، دنبال می‌شد.<ref>گنجینه اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخی و مطالعات آرشیوی سازمان اسناد و کتاب‌خانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران، ش، ۶۱ بهار ۱۳۸۵ (مقالهٔ «محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) در رویارویی با محمد مصدق (مصدق السلطنه)» به قلم «حوریه سعیدی»)</ref>

محمد محیط طباطبائی، تربیت را شیواترین و منظم‌ترین روزنامة دورة [[مظفرالدین شاه|مظفر]]ی می‌داند. <ref>محمد محیط طباطبائی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران 1366،۱۳۶۶، ص 89۸۹</ref>

== تاریخچه ==

[[محمدحسین فروغی]] ملقب به ذکاءالملک (اول)، صاحب امتیاز و مدیر آن بود. وقتی که ناصرالدین شاه در روز جمعه ۱۷ ذیقعده ۱۳۱۳ هجری قمری به ضرب گلوله [[میرزا رضا کرمانی]] از پای درآمد، محمدحسین فروغی به فرزندش محمدعلی خان فروغی گفت که: «همین که نوبت سلطنت [[مظفرالدین شاه]] رسید، من که دست از طبیعت خود نمی‌توانستم بردارم، اولین روزنامه غیردولتی را در همین شهر طهران تاسیس کرده و مندرجات آن را مشتمل بر مطالبی قرار دادم که کم کم چشم و گوش مردم به منافع و مصالح خودشان باز شود. این روزنامه را تربیت نام گذاشتم.»<ref name="Yaghma142">مجله یغما.ش142 ش۱۴۲(1339ه۱۳۳۹ه. ش)ص 65.66۶۵٫۶۶</ref> وی پس از جلوس [[مظفرالدین شاه]] اوضاع را برای انتشار روزنامة غیردولتی تا حدودی مناسب دید و امتیاز روزنامه را از وزارت انطباعات گرفت.<ref>نگاه کنید به «سیر روزنامة تربیت و حالت حالیّه آن»، تربیت، ش 424،۴۲۴، چهارم ذیقعدة 1324،۱۳۲۴، ص 5۵</ref>

تربیت از منظم‌ترین روزنامه‌های دوران خود بود. <ref>محمد محیط طباطبائی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران 1366،۱۳۶۶، ص 89۸۹</ref> روزنامه تربيتتربیت در روز پنج‌شنبه يازدهمیازدهم رجب ۱۳۱۴هـ. ق. با ۱۷ دسامبر ۱۸۹۶ ميلادىمیلادی در چاپ‌خانه سنگىسنگی دولتىدولتی (مطعبه دولتىدولتی دارالخلافه تهران) منتشر گرديدگردید. روزنامه گاه در چهار صفحه و گاه در هشت صفحه منتشر مى‌گرديدمی‌گردید.{{مدرک}}

[[محمدحسین فروغی]] پیش از سال نهم، سال پایانی تربیت، درصدد تعطیلی روزنامه برآمده بود ولی چون عده‌ای رنجیدند، منصرف شد و سال نهم را آغاز کرد که خود آن را «دورة دوم تربیت» خوانده استخوانده‌است. وی تربیت را در 1325،۱۳۲۵، به دلیل نداشتن شرایط مناسب برای ادامة انتشار، تعطیل کرد<ref>نگاه کنید به تربیت، ش 434،۴۳۴، محرّم 1325،۱۳۲۵، ص 1ـ3۱ـ۳</ref> و در همان سال نیز درگذشت<ref>تربیت : نخستین نشریة روزانه و غیردولتی ایران، ج. 1۱ (ش 1ـ211۱ـ۲۱۱)، تهران : کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، 1376،۱۳۷۶، مقدمة قاسمی ص 23ـ۲۳ـ 28۲۸</ref>

== روزنامه آزاد ==

تربیت اولین روزنامه‌ای بود که خود را آزاد خطاب کرد و با انتشار نخستین شمارة آن «روزنامه نگاری غیردولتی در درون مرزهای ایران متولد شد»<ref> کهن ،کهن، ج 1،۱، ص 180ـ181۱۸۰ـ۱۸۱</ref>. انتشار 9۹ سالة روزنامة فروغی در پاسخ به کسانی که روزنامة تربیت را اسماً آزاد اما رسماً وابسته می‌دانستند، گفته که تربیت از بدو کار روزنامه ایروزنامه‌ای آزاد بوده استبوده‌است. <ref>نگاه کنید به «سیر روزنامة تربیت و حالت حالیّه آن»، تربیت، ش 424،۴۲۴، چهارم ذیقعدة 1324،۱۳۲۴، صص 5۵ ـ6ـ۶</ref> در عین حال، نمی‌توان گفت روزنامه نگاران و از جمله فروغی، آزادی کامل داشتند، زیرا در همان دوره مدیران جراید مکلف بودند روزنامه را قبل از انتشار به وزیر انطباعات یا جانشین او بدهند و روزنامه هایروزنامه‌های آزاد که دولت یا حکام وقت در انتشار آنها دخالتی نداشتند، در مضیقه و فشار بودند و بارها در زمان صدارت میرزاعلی اصغرخان امین السلطان و عبدالمجید میرزاعین الدوله توقیف شدند.<ref>محمد صدرهاشمی ،صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج. 1،۱، اصفهان 1363ـ1364،۱۳۶۳ـ۱۳۶۴، صص. 9،۹، 11ـ14۱۱ـ۱۴.</ref> محمدعلی فروغی دربارهٔ پدرش چنین روایت می‌کند: «... من هم آن وقت به درجه‌ای رسیده بودم که در کار روزنامه با من گفتگو می‌کرد. یک روز پرسید مقاله‌ای که امروز برای روزنامه نوشته‌ام خواندی؟ عرض کردم :بلی. پرسید: دانستی چه تمهید مقدمه‌ای می‌کنم؟ من در جواب تأمل کردم. فرمود: مقدمه می‌چینم برای این که به یک زبانی حالی کنم که کشور قانون لازم دارد. مقصودم این است که این حرف را به صراحت نمی‌توانست بزند و برای گفتن آن لطایف الحیل می‌بایستی بکار برد...»<ref name="Yaghma142">مجله یغما، ش 142۱۴۲ (1339ه۱۳۳۹ه. ش)، ص 65۶۵-66۶۶</ref>

روزنامة صوراسرافیل در مقاله‌ای به مناسبت درگذشت فروغی، احتمالاً به قلم علی اکبر دهخدا، روزنامة تربیت را اولین روزنامة آزادی به شمار آورده که در اوایل سلطنت [[مظفرالدین شاه]] در پایتخت منتشر می‌شده استمی‌شده‌است و هنر بزرگ فروغی را این دانسته که مسائلی که در دورة استبداد کسی جرأت گفتن آنها را نداشته، چنان می‌گفته که ایرادی به آن وارد نمی‌شده استنمی‌شده‌است و اطلاعات منتشره در تربیت و روزنامه‌خوان‌کردن مردم ایران را از خدمات آن شمرده استشمرده‌است.<ref>محمد صدرهاشمی ،صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج. 1،۱، اصفهان 1363ـ1364،۱۳۶۳ـ۱۳۶۴، صص. 9،۹، 11ـ14۱۱ـ۱۴.</ref> [[میرزا جهانگیرخان شیرازی]] ([[صوراسرافیل]]) در زمینه مهارت ارائه مطالب سیاسی محمدحسین فروغی و بیان عقاید آزادمنشانه او چنین می‌گوید: «تربیت، اول روزنامه آزادی است که در داخله ایران خصوصاً در پایتخت به چاپ رسیده‌است. خدماتی که این روزنامه به وطن ما کرده‌است علاوه بر معلومات و فوایدی که منتشر نموده یکی این است که مردم ایران از هرچه روزنامه بود آزرده خاطر بودند. تربیت به واسطه شیرینی بیان و مزایای چند که دارا بود مردم را روزنامه‌خوان کرد. دیگر اینکه اهل هوش می‌دانند که تمام مطالب گفتنی را ذکاءالملک در تربیت گفته و هنر بزرگ او همین است که چیزهایی را که در زمان استبداد کسی یارای گفتن نداشت به قدرت قلم و پرده و حجاب انشاء و ادب چنان می‌گفت که اسباب ایراد نمی‌شد و مع‌ذلک زحمت و مرارت و صدماتی که در زیاده از ده سال روزنامه‌نویسی کشید و آزار و اذیت‌هایی که از دوست و دشمن دید در چند سال آخر عمر که وقت استراحت و فراغت بود به تصور کسانی که خارج از کار بودند درنمی آید.»<ref>[[روزنامه صوراسرافیل]]، ش، ۱۵ چهارشنبه ۲۹ رمضان ۱۳۲۵</ref>

== نوشته‌هایی از تربیت ==

در يکىیکی از پاورقى‌هاىپاورقی‌های ايناین روزنامه شرح حال مخترع چاپ (گوتنبرگ آلمانيآلمانی) به نگارش درآمده استدرآمده‌است:

{{نقل قول|زيادهزیاده از چهارصد سال است که چرخ‌هاىچرخ‌های چاپ حروف در اقطار اروپا و ينگىینگی دنيادنیا و غيرهاغیرها به سرعت هوش مخترع با همت آن گوتنبرگ فراموش نشدنىنشدنی در کمال پاکيزگىپاکیزگی کار مى‌کندمی‌کند و ما از فيضفیض عظيمعظیم آن محروم هستيمهستیم. روىروی ذغال‌هاىذغال‌های جنگل سياهسیاه که نمى‌گذارندنمی‌گذارند برادران با اقدام ما يکیک دستگاه چرخ و حروف بياورندبیاورند و به کار اندازند و ما را از ذلت چاپ سنگ و نقايصنقایص آن خلاص کنند، در صورتى‌کهصورتی‌که هيچهیچ حرفه‌اىحرفه‌ای به ايناین فايدهفایده و منفعت نيستنیست. }}

== منابع ==