اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ایران در جنگ جهانی دوم را به اشغال ایران در جنگ جهانی دوم منتقل کرد: ربات: انتقال تاریخچه |
جز ربات: واگردانی به نسخه درست |
||
خط ۱:
{{جعبه جنگ
|جنگ=اشغال ایران در جنگ جهانی دوم
|قسمتی‌از=جنگ جهانی دوم
|تصویر=
|زیرنویس=<small>حضور نیروهای بریتانیایی در طول اشغال ایران</small>
|زمان=[[۳ شهریور]] [[۱۳۲۰]] تا [[۲۶ شهریور]] [[۱۳۲۰]] {{سخ}}([[۲۵ اوت]] [[۱۹۴۱ (میلادی)|۱۹۴۱]] تا [[۱۷ سپتامبر]] [[۱۹۴۱ (میلادی)|۱۹۴۱]])
|مکان=[[ایران]]
|علت=[[جنگ جهانی دوم]]
|قلمرو=
|نتیجه=پیروزی [[متفقین]]
|جنگنده۱=[[پرونده:Flag of the United Kingdom.svg|25 px]] [[بریتانیا|پادشاهی متحده بریتانیا]]{{سخ}}
[[پرونده:Flag of the Soviet Union 1923.svg|25 px]] [[شوروی]]
|جنگنده۲=[[پرونده:State Flag of Iran (1924).svg|25 px]] [[ایران]]
|فرمانده۱=
|فرمانده۲=
|قوای۱=
|قوای۲=
|خسارات۱='''بریتانیا''': ۲۰ کشته و ۵۰ مجروح و حداقل یک تانک {{سخ}}'''شوروی''':۴۰ کشته و سقوط ۳ هواپیما
|خسارات۲='''ایران''': حدود ۸۰۰ کشته نظامی و ۲۰۰ کشته غیرنظامی، غرق ۲ ناو کوچک، خسارت دیدن ۴ ناو کوچک، و سقوط ۶ هواپیما
|خسارات۳=
|یادداشت=نیروهای شوروی شمال و نیروهای بریتانیا جنوب ایران را اشغال کردند
}}
[[پرونده:Abadanairfield.jpg|thumb|left|هواپیماهای آمریکا در فرودگاه آبادان آماده تحویل به خلبانان شوروی برای انتقال به روسیه طی یک برنامه [[اجاره به شرط تملیک]]]]
پس از آغاز [[جنگ جهانی دوم]] در ۹ شهریور ۱۳۱۸ ([[۱ سپتامبر]] [[۱۹۳۹ (میلادی)|۱۹۳۹]])، ایران بی‌طرفی خود را اعلام کرد، اما به دلیل گستردگی مرز ایران با [[اتحاد جماهیر شوروی]] و درگیری با [[آلمان]] این بی‌طرفی ناپایدار بود. ارتش [[متفقین]] به بهانهٔ حضور [[جاسوس]]ان آلمانی در ایران به اشغال کشور مبادرت ورزید.
در روز [[۳ شهریور]] [[۱۳۲۰]] نیروهای [[شوروی]] از [[شمال]] و [[شرق]] و نیروهای [[بریتانیا]]یی از [[جنوب]] و [[غرب]]، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند و به سمت تهران آمدند. [[ارتش ایران]] به سرعت متلاشی شد. [[رضاشاه]] ناچار به استعفا شد. [[متفقین]] با انتقال سلطنت به پسر و [[ولیعهد]] او -[[محمدرضا پهلوی|محمدرضا]]- موافقت کردند.
پس از اشغال، [[راه‌آهن سراسری ایران]] برای انتقال کمک‌های نظامی به پشت جبهه شوروی، بر اساس [[قانون وام و اجاره]] مورد استفاده قرار گرفت.
ایران که در آغاز جنگ بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود نهایتاً در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. هدف اصلی ایران از اعلان جنگ پیوستن به اعلامیه [[سازمان ملل متحد|ملل متحد]] و شرکت در کنفرانس‌های صلح پس از جنگ بود.
پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا ایران را ترک کرد ولی نیروهای نظامی ارتش آمریکا و ارتش شوروی، همچنان در ایران باقی ماندند، که به تشکیل دو حکومت خودمختار و کوتاه‌مدت [[جمهوری مهاباد]] در [[کردستان]] و حکومت [[فرقه دموکرات]] در [[آذربایجان]] انجامید.
حمله ارتش بریتانیا و ارتش آمریکا و ارتش سرخ شوروی به ایران در کشاکش [[جنگ جهانی دوم]]، حاصل سومین تبانی تاریخی این کشورها، به زیان [[حاکمیت ملی]] و [[تمامیت ارضی]] ایران بود: در مورد نخست، در [[سده ۱۹ (میلادی)|قرن نوزدهم]] و در پایان [[جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار]]، تبانی روسیه با بریتانیا علیه [[ناپلئون]] در [[اروپا]]، سبب حمایت بریتانیا از بسته شدن پیمان‌های [[عهدنامه گلستان|گلستان]] و [[عهدنامه ترکمنچای|ترکمنچای]] و تحمیل آن بر ایران شد. در مورد دوم، اوایل [[سده ۲۰ (میلادی)|قرن بیستم میلادی]] نیز، پیمان‌های [[قرارداد سن پترزبورگ، ۱۹۰۷ میلادی|۱۹۰۷]] و ۱۹۱۵ سبب تقسیم ایران به حوزهٔ نفوذ دو کشور بریتانیا و روسیه، و زمینه‌ساز حضور نظامی آنان در ایران شد. سومین بار هم در جنگ دوم جهانی بود که بهانه حضور کارشناسان آلمانی در ایران، اشغال ایران را در پی داشت.
==پیش‌زمینه==
[[آلمان]] در ۹ شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹) به [[لهستان]] حمله برد و در ۳ سپتامبر [[انگلیس]] و [[فرانسه]] به [[آلمان نازی|آلمان]] اعلام جنگ کردند. لهستان در کمتر از یک ماه از ارتش آلمان شکست خورد و زمینه برای حمله به مناطق دیگر توسط آلمان فراهم شد. درآغاز آلمان و [[متحدین|متحدانش]] در تمامی جبهه‌های غرب و شرق [[اروپا]] و [[خاورمیانه]] و شرق [[آسیا]] پیروزی‌های گسترده‌ای به دست آوردند اما پس از حملهٔ موفقیت‌آمیز (زمستان ۱۳۲۰ - زمستان ۱۹۴۲ میلادی) شوروی علیه نیروهای آلمان در [[نبرد استالینگراد]] صحنهٔ نبرد به سود [[شوروی]] تغییر کرد.
[[ارتش سرخ]] موفق گردید که ۶۰۷ لشکر از ۷۸۳ لشکر هیتلری را در تمام جبهه‌های جنگ نابود نماید. پس از پیروزی های شوروی و شکستن ستون فقرات ارتش آلمان هیتلری در خاک شوروی حرکت [[ارتش سرخ]] رو به غرب اروپا شروع شد و ارتش آلمان هیتلری در همه کشورهای شرق اروپا را نیز نابود کرد. بدین ترتیب آمریکا چاره ایی نداشت و باید مستقیما وارد جنگ در اروپا می شد، با ورود آمریکا در ('''تابستان ۱۹۴۴''') به جنگ در اروپا صحنهٔ نبرد رفته‌رفته به سود [[متفقین]] تغییر کرد و چشم اندازی برای پایان جنگ در اروپا دیده می شد.
دولت ایران در ۱۰ شهریور ۱۳۱۸ یک روز پس از شروع جنگ اعلام بی طرفی کرد. و در ۱۱ شهریور نخست‌وزیر[[محمود جم]] در بیانیه‌ای رسمی نوشت:
{{نقل قول|در این موقع که متاسفانه نایره جنگ در اروپا مشتعل گردیده است دولت شاهنشاهی ایران به موجب این بیانیه تصمیم خود را به اطلاع عموم میرساند که در این کارزار بی طرف مانده و بی‌طرفی خود را محفوظ می‌دارد}}
سفیر وقت آلمان [[اروین اتل]] در نامه ای به [[وزارت امور خارجه ایران]] از اعلام بی طرفی [[ایران]] ابراز خوشحالی کرده و می نویسد:
{{نقل قول|درپی نامه مورخ ۶ سپتامبر ۱۹۳۹ محترماً به اطلاع آن جانب می رسانم که دولت آلمان از اعلام بی طرفی ایران با کمال خرسندی اطلاع حاصل نموده با عرض تشکر خواهشمند است مراتب قدردانی وی را به پیشگاه مقدس [[رضا شاه|اعلیحضرت همایون شاهنشاهی]] تقدیم نمایید}}
سفیر وقت انگلستان در ایران هم در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران مراتب انتقال پیام بی طرفی ایران به کشورش را این چنین توضیح می دهد:
{{نقل قول|آقای وزیر محترماً وصول نامه جنابعالی شماره ۱۴۲۵۷/۲۵۹۴۵ مورخه [[۱۳ شهریور]] را که بدان وسیله تصمیم دولت شاهنشاهی را دایر بر وصول بی طرفی آن دولت در جنگی که در [[اروپا]] رخ داده به دوستدار اطلاع داده بودند به اطلاع میرسانم.دوستدار تصمیم مزبور را به دولت متبوعه خود ابلاغ نموده ام. موقع را مغتنم شمرده احترامان فائقه خود را تجدید مینمایم}}
== بهانه متفقین برای حمله به ایران ==
از طرح ریزی حمله نیروهای [[شوروی|روس]] و [[انگلیس]] به [[ایران]] زمان دقیقی در دست نیست به هر حال این واقعه در سحرگاه ۳ شهریور ۱۳۲۰ (۲۵ اوت ۱۹۴۱ م) رخ داد. ساعت چهار بامداد سوم شهریور سفیر اتحاد جماهیر شوروی و وزیر مختار انگلیس در [[تهران]] به دیدار [[علی منصور]] نخست وزیر وقت رفتند وطی یادداشت‌هایی مشابه به دولت ایران اعلام کردند که به دلیل بی‌توجهی دولت ایران به درخواست‌های فوری این دو کشور در کمال تأسف ارتش دو دولت وارد خاک ایران شده‌است.
ارتش شوروی در سه جهت و سه ستون وارد خاک ایران شد. ستون اول از محور [[جلفا]] در جهت [[تبریز]] حرکت کرده و ستون دوم از راه [[آستارا]] به سوی [[بندر پهلوی]] (انزلی) و [[رشت]] پیشروی کرده و ستون سوم به ناحیهٔ مرزی شمال شرقی [[خراسان]] هجوم برد. در این تهاجم مراکز مهمی مانند تبریز و [[مشهد]] و شهرهای ساحلی دریای خزر تحت اشغال ارتش شوروی درآمدند.ارتش انگلیس هم از دو جهت به سمت ایران پیشروی کرد. یک ستون از راه [[خانقین]] وارد ایران شد واز طریق [[کرمانشاه]] و [[همدان]] خود را به [[قزوین]] رساند. ستون دوم از خاک [[عراق]] به ناحیه جنوب غربی [[خوزستان]] هجوم آورد. سرانجام در روز ۹ شهریور ارتش‌های شوروی و انگلیس در [[قزوین]] به یک دیگر ملحق شدند.
در این عملیات نیروهای دریایی وهوایی نیز شرکت داشتند.روز سوم شهریور نیروی دریایی شوروی در [[دریای خزر]] بندر انزلی را به گلوله بست و همچنین نیروی هوایی شوروی چندین شهر ایران مانند تبریز، انزلی، همدان، قزوین، مشهد و روز ۷ شهریور [[لاهیجان]] را روز ۹ شهریور حومه تهران را بمباران کرد. قوای بریتانیا در [[آبادان]] عبارت بود از لشگر هشتم پیاده نظام هندی به فرماندهی ژنرال هاروی در منطقه خانقین تیپ نهم زرهی و یک هنگ ارابه جنگی هندی و چهار گردان انگلیسی و یک هنگ توپخانه انگلیسی که همگی تحت فرماندهی ژنرال اسلیم بودند. اولین هدف نیروهای مهاجم انگلیس اشغال مناطق [[نفت]]خیز و دومین هدف پیشروی در خاک [[ایران]] و به دست گرفتن خطوط ارتباطی [[ایران]] بود. عملیات دریایی [[انگلیس]] بیشتر در [[بندر شاهپور]] صورت گرفت و هشت فروند کشتیهای متوقف در بندر به دست قوای [[انگلیسی]] افتاد. نیروی هوایی انگلیس هم چند هدف نظامی را در [[اهواز]] بمباران کرد.
==گاهشمار درگیریهای نظامی==
=== روز ۳ شهریور (آغاز درگیری) ===
سپیده‌دم روز [[۳ شهریور|سوم شهریور]] [[۱۳۲۰]]، نیروهای اتحاد جماهیر شوروی از [[شمال]] و [[شرق]] و نیروهای [[بریتانیای کبیر]] از [[جنوب]] و [[غرب]]، [[کشور]] ایران را مورد حمله زمینی، هوایی و دریایی قرار دادند. در همان لحظات اولیه حمله، [[اسمیرنوف]] [[سفیر کبیر]] شوروی و [[ریدر بولارد|سر ریدر بولارد]] [[وزیر مختار]] بریتانیا در منزل [[رجبعلی منصور]] –نخست وزیر وقت– حضور یافته و طی یادداشتی حمله قوای خود را به ایران ابلاغ کردند. بی‌درنگ، رجبعلی منصور به همراه [[جواد عامری]]، [[کفیل وزارت امور خارجه]]، به [[کاخ سعدآباد]] رفت و [[رضاشاه]] را مطلع ساخت و سپس راهی [[مجلس شورای ملی]] شد و گزارش حمله نظامی شوروی و بریتانیا را به اطلاع نمایندگان مجلس رساند. بی‌درنگ [[جلسه هیئت وزیران]] در کاخ سعدآباد با حضور رضاشاه تشکیل شد و موضوع حمله به ایران و نقض بی‌طرفی مورد بحث و مذاکره قرار گرفت و راه حل‌هایی برای جلوگیری از بحران آغاز شد.<ref name="etemad">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر=|چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= |شابک= |نویسنده=[[باقر عاقلی|عاقلی، باقر]] |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |زبان=fa |مقاله= درباره زمانه و کارنامه سیاسی محمدعلی فروغی؛ صدوسی‌سالگی تجدد محافظه‌کارانه |ژورنال= |نشریه= [[روزنامه اعتماد]] |تاریخ= ۳۰-۰۱-۱۳۸۶|دوره=|شماره=ش ۱۳۷۱|شاپا= }} [http://www.etemaad.ir/Released/86-01-30/240.htm بازیابی‌شده در بهمن ماه ۱۳۸۷].</ref>
نمایندگان شوروی و بریتانیا، علت این مداخله را وجود تعداد زیادی کارشناس [[آلمان|آلمانی]] در ایران ذکر کردند. دخالت نظامی شوروی و بریتانیا در ایران متعاقب دو [[اولتیماتوم]] مشترک شوروی و بریتانیا در [[۲۸ تیر]] و [[۲۵ مرداد]] [[۱۳۲۰]] راجع به حضور کارشناسان آلمانی به وقوع پیوست. این حمله همچنین به فاصله سه هفته قبل از [[تبعید]] رضاشاه به خارج از کشور رخ داد. شهرهای بی‌دفاع شمال و جنوب ایران در جریان حمله هماهنگ و مشترک شوروی و بریتانیا، شدیداً بمباران شدند و [[نیروی دریایی ایران]] در [[خلیج فارس]] و [[دریای خزر]]، بر اثر حمله شدید نیروهای مهاجم، ظرف چند ساعت به کلی نابود شد. در حمله شدید بریتانیا به [[خلیج فارس]]، [[دریادار]] [[غلامعلی بایندر]] فرمانده نیروی دریایی و [[ناخدا نقدی]] رئیس [[ستاد نیروی هوایی]] و شمار فراوانی از [[افسر (ارتش)|افسران]] در همان روز اول حمله کشته شدند؛ عمدهٔ کشتیهای ایران آتش گرفتند یا غرق شدند؛ شمار کشتگان نظامی ایران در آن حمله، بیش از پانصد تن می‌باشد. [[ستاد جنگ]] [[اعلامیه]]ای صادر کرد و در آن خبر از مورد [[حمله هوایی]] قرارگرفتن شهرهای [[تبریز]]، [[اردبیل]]، رضاییه ([[اورمیه]])، [[خوی]]، [[اهر]]، [[میاندوآب]]، [[ماکو]]، [[بناب]]، [[مهاباد]]، [[رشت]]، [[حسن کیاده]]، [[میانه]]، [[اهواز]] و بندر پهلوی ([[بندر انزلی]]) داد. این اعلامیه، تلفات غیرنظامیان را، سنگین ولی تلفات نظامیان را، اندک گزارش داد.<ref name="etemad"/>
عصر روز سوم شهریور و درحالی که پیشروی قوای بریتانیا و شوروی در شمال وجنوب خاک ایران ادامه داشت، [[رجبعلی منصور]] با مشاهده بحرانی بودن اوضاع تصمیم به استعفا گرفت. دریافت خبرهای مربوط به متلاشی شدن لشکرهای تبریز، رضائیه، گیلان، اردبیل، [[مشهد]] و [[کرمانشاه]] سبب شد تا رضاشاه لشکرهای مجهز دو پادگان مرکزی را در اطراف [[تهران]] به حالت دفاعی مستقر سازد. در همین روز رضاشاه طی تلگرافی به [[روزولت]] -[[رئیس جمهور آمریکا]]- از وی خواست مانع پیشروی بریتانیا و شوروی در داخل ایران شود، اما دولت [[آمریکا]] با صراحت این درخواست را رد کرد و تأکید نمود که ایالات متحده، هدف بریتانیا را هدف خود می‌شمارد.
غروب [[۳ شهریور|سوم شهریور]]، رضاشاه که متعاقب دریافت پاسخ دولت آمریکا، امیدی به توقف حملات بریتانیا و شوروی نداشت و از جبهه‌های جنگ دوم جهانی نیز اخبار خوشایندی دریافت نمی‌کرد، سربازان احتیاط ۴ دوره -متولدین [[۱۲۹۴]] تا [[۱۲۹۷]]- را به خدمت فراخواند. او در شامگاه همان روز، خبرهای مربوط به پیشروی قوای شوروی و بریتانیا را به سوی [[تهران]] دریافت کرد.
=== روز ۴ شهریور ===
روز [[۴ شهریور|چهارم شهریور]] بمباران شهرهای بی‌دفاع و [[سربازخانه]]ها ادامه پیدا کرد؛ شهرهای [[قزوین]]، [[رشت]] و [[تبریز]] مورد حمله هوایی قرار گرفت. بر اثر حمله و بمباران شدید، لشکرهای تبریز، رضاییه، رشت، [[مشهد]]، [[اردبیل]] و [[گرگان]]، به طور کامل از هم پاشیدند. مردم [[تهران]] و بیشتر شهرهای مورد حمله هوایی، شهرها را تخلیه کردند و به اطراف پناه بردند.<ref name="etemad"/>
=== روز ۵ شهریور ===
روز [[۵ شهریور]] در [[جلسه هیئت دولت|جلسه فوق العاده هیئت دولت]] که در حضور رضاشاه تشکیل شده بود، [[رجبعلی منصور]] پس از ارائهٔ گزارشی از اقدامات دو روزه خود، نومیدانه از مقام [[رئیس‌الوزرا]]ئی [[استعفا]] داد؛ رضاشاه هم ضمن پذیرش درخواست وی، در همان جلسه، [[مجید آهی]] وزیر دادگستری را مأمور تشکیل کابینه کرد، اما وی نیز از پذیرفتن این سمت پوزش خواست و پیشنهاد داد شخص دیگری برگزیده شود؛ سرانجام [[محمدعلی فروغی]] را برای [[نخست‌وزیری]] پیشنهاد کرد. رضاشاه ابتدا با سالمند خواندن<ref>فروغی در آن هنگام، هفتمین دههٔ زندگیش را به سر می‌برد ولی دچار [[بیماری قلبی]] بود.</ref> فروغی با این پیشنهاد مخالفت ورزید و نظر به [[وثوق‌الدوله]] داشت، ولی به هر کیفیت که بود فروغی مورد پذیرش شاه واقع شد و [[نصرالله انتظام]] [[رئیس تشریفات دربار]] مأمور آوردن فروغی شد. او به منزل محمدعلی فروغی رفت و او را با خود به سعدآباد آورد. به محض ورود فروغی، شاه اظهار کرد فروغی زیاد هم پیر نیست؛ در همان لحظات، حکم نخست وزیری فروغی صادر شد. فروغی گفت که در کادر وزیران تغییری نخواهد داد، ولی بنا به خواست شاه، [[علی سهیلی]] را به [[وزارت امور خارجه]] و جواد عامری را به [[وزارت کشور]] گماشت. رضاشاه در این جلسه استعفای خود را با حاضران در میان گذاشت که با مخالفت وزیران روبرو شد.<ref name="etemad"/> در همین جلسه تصمیم به [[ترک مخاصمه]] گرفته شد. شاه بیرون از اتاق جلسه به [[ولیعهد]] گفت فروغی گرچه پیر است ولی در چنین موقعی برای خدمت بسیار مناسب است.<ref name="iranglobal">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر=|چاپ=|شهر=|کوشش=|ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= [mailto:afradi@gmx.de افرادی، احمد]|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=|زبان=fa |مقاله= [http://www.iranglobal.info/I-G.php?mid=3&autorid=245 فروغی در گذر تاریخ] (بخش چهارم)|ژورنال= |نشریه=[http://www.iranglobal.info ایران‌گلوبال]|تاریخ= ۱۸-۰۶-۲۰۰۷|دوره=|شماره=|شاپا=}} [http://www.iranglobal.info/I-G.php?mid=2-2687 بازیابی‌شده در نیمهٔ تیر ۱۳۸۸].</ref>
=== روز ۶ شهریور ===
صبح روز [[۶ شهریور|ششم شهریور]]، فروغی با وزیران خود در [[مجلس شورای ملی]] حاضر شد و برنامه خود را در نطقی کوتاه اعلام و وزیران کابینه را معرفی کرد و نمایندگان را در جریان تصمیم دولت مبنی بر ترک مقاومت قرار داد. وی با بیان اینکه دولت باید بی‌درنگ به مذاکره با کشورهای حمله‌کننده به ایران بنشیند، از نمایندگان مجلس درخواست [[رای اعتماد]] کرد؛ مجلس به اتفاق آرا به کابینه فروغی رای اعتماد داد.<ref name="etemad"/><ref name="iranglobal"/> نطق محمدعلی فروغی پشت تریبون مجلس شورای ملی در آن روز، که با استواری و چیره‌دستی خاص او ادا شد، یکی از جاودانه‌ترین و اثربخش‌ترین سخنان یک سیاست‌مدار بانفوذ ایرانی [[سده ۲۰ (میلادی)|قرن بیستم]] شناخته می‌شود. فروغی مردم به‌هراس‌افتاده از حملهٔ شوروی و بریتانیا را به آرامش و خویشتن‌داری فراخواند و وعده داد که «این روزها نیز بگذرد و کشور به سیاق سابق خود طی مسیر کند». در این نطق به ویژه این عبارت بسیار ماندگار شده‌است و پیوسته از قول او توسط بسیاری از افراد نقل می‌شود: «می آیند و می‌روند؛ حوایجی دارند و به ما کاری ندارند.» <ref name=" etemad۲">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر=|چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= |شابک= |نویسنده= یوسفی، مجید |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |زبان=fa |مقاله= نگاهی به کارنامه فرهنگی محمدعلی فروغی، در مدرسه علوم سیاسی |ژورنال= |نشریه= [[روزنامه اعتماد]] |تاریخ= ۳۰-۰۱-۱۳۸۶|دوره=|شماره=ش ۱۳۷۱|شاپا= }} [http://www.etemaad.ir/Released/86-01-30/240.htm بازیابی‌شده در بهمن ماه ۱۳۸۷].</ref>
فروغی پس از حضور در مجلس، در منزل خود با [[سفیر]]ان بریتانیا و شوروی ([[سر ریدر بولارد]] و اسمیرنوف) راجع به ترک مخاصمه و توقف جنگ، مذاکره کرد. در همین نشست فروغی از نیت بریتانیا برای برکناری و تبعید رضاشاه باخبر شد.
هرچند نامهٔ ترک مخاصمه بامداد روز ششم شهریور به دو [[سفارتخانه]] فرستاده شد و آن دو نیز بی‌درنگ مراتب را به پایتخت‌های خود گزارش کردند، اما در رویارویی نظامی آنها با نیروهای ایرانی و بمباران شهرها، هیچ‌گونه دگرگونی‌ای پدید نیامد؛ به ویژه شوروی همچنان با همان خشونت، در روزهای آینده نیز، شهرهای ایران را بمباران کرد. شوروی‌ها نظامیان ایرانی‌ای که تسلیم می‌شدند، به اسارت، به خارج از ایران می‌فرستادند. [[ارتش سرخ]] به هر شهری از ایران که پا می‌نهاد، همچو یک دولت فاتح اداره شهر را به دست می‌گرفت؛ سران اداره‌ها و نمایندگان دولت، خواه نظامی یا غیرنظامی را بازداشت می‌کرد.
=== روز ۷ شهریور ===
در نتیجهٔ گفتگوها و رایزنی‌های انجام شده، به ویژه نشست فروغی با سفیران بریتانیا و شوروی، در روز [[۷ شهریور|هفتم شهریور]]، رضاشاه، همه اعضای خانواده‌اش -به استثنای [[محمدرضا پهلوی]] ولیعهد- را روانه [[اصفهان]] کرد و بدین سان مقدمات استعفا و خروج خود از ایران را فراهم آورد.
در این روز شهرهای شمالی ایران با شدت تمام، توسط [[بمب‌افکن]]های شوروی بمباران شدند.
== روز ۸ شهریور ==
هشتم شهریور ایران را نیروهای انگلیس و روسیه به سه بخش تقسیم کردند. بخش شمالی در قلمرو روس‌ها بود. بخش جنوبی که منطقه نفتی ایران را نیز شامل می شد زیر قدرت نیروهای انگلیس درآمد. تنها منطقه میانی ایران یعنی تهران و اطراف آن برای ایران باقی ماند.
روز [[۸ شهریور|هشتم شهریور]]، [[شورای عالی نظام]] دستور مرخصی [[سرباز وظیفه|سربازان وظیفه]] را تصویب کرد و به اجرا گذاشت؛ در عوض قرار شد سی‌هزار [[سرباز پیمانی]] را با ماهی ۳۵ [[تومان]] حقوق، به استخدام درآورند.<ref name="etemad"/> فرستاده شدن اعضای خانوادهٔ سلطنتی به اصفهان، شایعهٔ فرار رضا شاه، اخبار رسیده از اشغال شهرهای مختلف و به ویژه خالی شدن پادگان‌ها (در نتیجهٔ تصمیم اخیر شورای عالی نظام) که به شکل‌گیری دسته‌های سربازان گرسنه و سرگردان در خیابان‌های تهران انجامید، سخت مایهٔ بیم و نگرانی مردم شده بود؛ علاوه بر این، گریز برخی از سران ارتش و رجال سیاسی هم در این مدت، وضع را بدتر کرد. ازآن‌رو برای کنترل اوضاع، در همان روز هشتم شهریور در تهران [[حکومت نظامی]] اعلام شد و [[سپهبد]] [[احمد امیراحمدی]] حاکم نظامی شد.<ref name="etemad"/><ref name="iranglobal"/>
در این روز نیز بمباران شهرهای شمالی ایران، به دست [[بمب‌افکن]]های شوروی بسیار شدید بود.
=== روز ۹ شهریور ===
رضاشاه بعد از ظهر روز [[۹ شهریور|نهم شهریور]] همه فرماندهان و مقامات امضاکنندهٔ طرح مرخصی سربازان وظیفه را - که در عمل به انحلال ارتش انجامیده بود - به کاخ سعدآباد احضار کرد و به آنها نسبت خیانت داد. شاه [[سرلشکر]] [[احمد نخجوان]]، (کفیل وزیر جنگ)، و [[سرتیپ]] [[علی ریاضی]] را مسبب این طرح قلمداد نمود، ازآن‌رو آن دو را به شدت زخمی<ref>شاه در این کار حتی از [[شمشیر]] نیز استفاده کرد.</ref> و پس از خلع درجه، زندانی کرد. سپس دستور داد ایشان به خاطر این خیانت در دادگاه زمان جنگ محاکمه شوند. آن‌گاه، بدون رایزنی با فروغی، سرلشکر [[محمد نخجوان]] را به وزارت جنگ گمارد. این ماجرای کتک زدن، در روزهای آینده به زیان رضا شاه تمام شد و عزم کسانی را که خواهان تبعید او از ایران، پس از استغفا بودند، جزم‌تر کرد.<ref name="etemad"/><ref name="iranglobal"/>
== روز ۱۰ شهریور ==
رضا شاه در [[۱۰ شهریور|دهم شهریور]] تصمیمش به استعفا را به اطلاع فروغی و اعضای کابینه رساند.
=== ۲۲ شهریور ===
در تاریخ ۲۲ [[شهریور]] [[۱۳۲۰]] [[وزارت امور خارجه ایران]] در پی فشار [[متفقین|اشغالگران]] در نامه ای به سفارت [[آلمان نازی|آلمان]] خواستار خروج اتباع آلمانی از [[ایران]] و برچیده شدن سفارت این کشور شد که بخشی از نامه آن به این شرح است:
{{نقل قول|وزارت امور خارجه شاهنشاهی ایران در تعقیب یادداشت شماره ۳۷۷۴ محترما به استحضار سفیر [[آلمان نازی|آلمان]] در [[تهران]] میرساند نمایندگان دولتین [[شوروی|اتحاد جماهیر شوروی]] و [[انگلیس]] اصرار دارند سفارت [[آلمان نازی|آلمان]] در [[تهران]] تا روز ۱۷ [[سپتامبر]] برچیده شود و کارکنان آن خاک [[ایران]] را ترک کنند.لهذا مراتب را اشعار می‌دارد تا استحضار داشته باشند.آنچه مربوط به اتباع دولت [[آلمان نازی|آلمان]] باشد البته به وسیله سفارتخانه‌ای که حافظ منافع آنها معرفی شود انجام خواهد شد.اولیای سفارت [[آلمان نازی|آلمان]] می‌توانند مطمئن باشند که دولت [[ایران]] به سهم خود از هیچ نوع کمک ومساعدت مضایقه نخواهد کرد}}
پس از آن آقای [[علی سهیلی]] وزیر وقت امور خارجه در نامه ای به نمایندگان دولتهای [[سوئد]] و [[سویس]] در [[تهران]] اعلام جنگ میان [[ایران]] و [[آلمان نازی|آلمان]] را اعلام می کند
{{نقل قول|احتراما رونوشت اعلامیه‌ای را که جناب آقای نخست وزیر امروز در [[مجلس شورای ملی]] راجع به اعلام وجود حالت مخاصمه بین [[ایران]] و [[آلمان نازی|آلمان]] والحاق دولت شاهنشاهی به اعلامیه ملل متحده مورخ [[ژانویه]] [[۱۹۴۲ (میلادی)|۱۹۴۲]] ایراد نموده اند برای اطلاع واستحضار آن جانب به پیوست ارسال می‌دارد. خواهشمند است مراتب مندرج در اعلامیه را به اطلاع دولت [[سوئد]] و [[سویس]] برسانند تا لطفا مقامات وابسته [[آلمان نازی|آلمان]] را از آن آگاه نمایند}}
=== روز ۲۳ شهریور ===
۲۳ شهریور ۱۳۲۰ سفیرهای انگلیس و روس به رضا شاه اولتیماتوم دادند که تا ۲۶ شهریور ساعت دوازده نیم روز باید استعفا دهد و اگر استعفا ندهد، تهران اشغال خواهد شد، سلطنت از بین خواهد رفت و یک دولت اشغالی از روس و انگلیس بوجود خواهد آمد
=== روز ۲۵ شهریور ===
صبح زود روز '''۲۵ شهریور ۱۳۲۰'''، رضا شاه از سلطنت به نفع ولیعهد بیست و یک ساله اش محمدرضا پهلوی کناره گرفت. ساعت نه و سی دقیقه، مجلس شورای ملی استعفای رضاشاه را پذیرفت. برای جلوگیری از دستگیر شدن محمد رضا به وسیله نیروهای روس و انگلیس، ولیعهد محمد رضا را با لباس شخصی در یک اتومبیل کرایسلر قدیمی بین صندلی جلو و عقب روی زمین خودرو پنهان کردند و از در خدمه مجلس به داخل مجلس آوردند. ساعت ۴ بعد از ظهر، ولیعهد محمد رضا در برابر مجلس شورا و نمایندگان به قرآن سوگند خورد وپادشاه ایران شد.<ref>Gerard de Villiers: The Shah. 1975, p.116, 122 -123 </ref>
تعداد زیادی غیرنظامی زیر بمباران شهرهای مختلف جان باختند و خسارات بسیار سنگینی به تأسیسات [[اقتصاد]]ی کشور و اماکن زندگی مردم وارد آمد. کشور دچار قحطی شد و مردم از لحاظ نان و ارزاق به شدت در مضیقه قرار گرفتند. این حملات تا استعفای رضاشاه و جایگزین شدن پسرش -محمدرضا پهلوی- در [[۲۵ شهریور]] [[۱۳۲۰]]، ادامه یافت. در این روز رضاشاه استعفا داد، راهی اصفهان شد و ولیعهد جانشین وی شد.
=== روز ۲۶ شهریور ===
با این که رضا شاه استعفا داد ۲۶ شهریور ۱۳۲۰ ارتش روسیه و انگلیس تهران را اشغال کردند و حکومت را به کنترل خویش درآوردند. در ۵ آبان سفیران روس و انگلیس به آگاهی [[محمدرضاشاه پهلوی]] رساندند که قدرت در دست ماست.
== روز ۳۰ شهریور ==
روز [[۳۰ شهریور]]، رضاشاه و خانواده‌اش از [[اصفهان]] به [[یزد]]، [[کرمان]] و [[بندرعباس]] عزیمت کردند تا به یک [[کشتی (شناور)|کشتی]] بریتانیایی که قرار بود آنها را به جزیره [[موریس]] ببرد، انتقال داده شوند.
=== پس از شهریور ۱۳۲۰ ===
در ۵ آبان سفیران روس و انگلیس به آگاهی محمدرضاشاه پهلوی رساندند که قدرت در دست ماست. پس از سه ماه در ۶ بهمن ۱۳۲۰ مجلس شورا قانون قرارداد سه قوا در ایران را تصویب کرد. این قانون به امضای نخست وزیر [[محمدعلی فروغی]] و سفیران روس و انگلیس برای تایید نهایی رسید. این قرارداد تمامیت ارضی ایران را تضمین کرد و هم چنین که نیروهای روس و انگلیس ۶ ماه پس از پایان [[جنگ جهانی دوم]] ایران را تخلیه خواهند کرد. ایران نیز متعهد شد که با نیروهای روس و انگلیس همکاری کند، پروانه استفاده از راه‌های کشور و سیستم مخابراتی کشور را به روس و انگلیس بدهد و نیروی کارگر و ابزار مورد نیاز را برای روس و انگلیس فراهم آورد و مطبوعات را سانسور کنند که درباره اشغال ایران و استفاده از منابع کشور را به آگاهی ملت نرسانند. آذر ماه ۱۳۲۱ نیروهای امریکایی نیز ایران را اشغال کردند و آغاز به ساختن [[پرشن کریدور]] کردند. پرشن کریدور راهی بود از شمال به جنوب ایران که برای رساندن مهمات و دیگر ابزار جنگی یعنی از خلیج فارس تا دریای مازندان و سپس از آنجا به روسیه می رفت.
۹ آذر ۱۳۲۲، در [[کنفرانس تهران]] روزولت، چرچیل و استالین قرارداد قوای متفقین را امضا کردند که در آن تضمین شد که قوای متفقین ایران را پس از پایان [[جنگ جهانی دوم]] ترک خواهند کرد و ایران غرامتی برای این مدت خواهد گرفت. پیش نیاز این قرارداد این بود که دولت ایران به آلمان اعلان جنگ بدهد که ایران در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ آن را انجام داد.<ref>Gholam Reza Afkhami: The Life and Times of the Shah, University of California Press, 2009, p. 87-88</ref>
پس از پایان [[جنگ جهانی دوم]] نیروهای امریکایی و انگلیس به تخلیه نیروهای خود از ایران پرداختند. دولت شوروی قبل از خاتمه جنگ درصدد به دست آوردن [[امتیاز استخراج نفت شمال]] برآمد، اما چون با تصویب [[قانون منع اعطای امتیاز نفت به خارجیان]] در [[مجلس شورای ملی]]، از دریافت این امتیاز محروم شد، بنای مخالفت و ناسازگاری با دولت ایران را گذاشت و نیروهای خود را از ایران بیرون نبرد بلکه بسیار علنی در آبان ماه ۱۳۲۴ به پشتیبانی از جنبش‌های خودمختاری کردها و آذربایجانی ها در ایران پرداخت. ارتش شوروی از ورود نیروهای پلیس و ژاندارمری ایران به آذربایجان و کردستان خودداری کرد. کردها [[جمهوری مهاباد]] را با پشتیبانی شوروی برپا کردند و در آذربایجان، جعفر پیشه وری با حمایت شوروی [[فرقه دمکرات آذربایجان]] را برپانمود.
پس از شکایت دولت ایران به شورای امنیت و مسافرت [[قوام السلطنه]] نخست وزیر وقت به [[مسکو]] که به امضای موافقت نامه‌ای درباره تشکیل [[شرکت مختلط نفت ایران و شوروی]] انجامید، در [[اردیبهشت ۱۳۲۵]] نیروهای خود را از ایران خارج کردند. حکومت خودمختار حزب دمکرات در آذربایجان و کردستان نیز بیش از ۷ ماه پس از خروج نیروهای شوروی دوام نیاورد. موافقتنامه مربوط به تشکیل شرکت مختلط نفت ایران و شوروی نیز، سال بعد در مجلس رد شد.
اشغال ایران محدود به قوای [[بریتانیا]] و [[شوروی]] نبود. پس از ورود [[آمریکا]] به جنگ، عده‌ای از نظامیان آن کشور نیز وارد ایران شدند، اما [[استقلال]] و [[تمامیت ارضی]] ایران، نخست با امضای یک پیمان سه جانبه بین ایران، بریتانیا و شوروی در [[بهمن ۱۳۲۰]] و سپس با صدور اعلامیه‌ای که در پایان کنفرانس سران متفقین -[[روزولت]]، [[چرچیل]] و [[استالین]]- در تهران منتشر شد، تضمین گردید.
در دوران اشغال ایران به دست متفقین، بسیاری از امکانات، [[زیرساخت]]ها، منابع، اندوخته‌ها و آذوقه‌های ایران بدیشان اختصاص یافت. ازاین‌روی دو ماه بیشتر طول نکشید که ایران دچار کمبود مواد غذایی و گرانی لگام‌گسیخته گشت. شهرهای ایران و به ویژه [[تهران]] آن‌چنان با کمبود نان و سایر ارزاق مورد نیاز روبرو شدند که نان و مواد غذایی را با [[کوپن]] در اختیار مردم قرار می‌دادند؛ شمار بسیاری از مردم ایران، در نتیجهٔ تهیدستی، گرسنگی و بیماری جان خود را از دست دادند. کشوری که درجنگ جهانی دخالتی نداشت و بارها بی‌طرفی خود را به دو سوی درگیری اعلام کرده بود، آسیب‌های زیادی را از جنگ تحمل می‌کرد.
== پیامد تهاجم متفقین به ایران ==
اشغال نظامی [[ایران]] توسط [[متفقین]] بلافاصله سرنوشت [[رضا شاه]] را رقم زد.[[ارتش]] در مدت سه روز و در اثر حملات هواپیماهای [[انگلیس]] و [[شوروی]] چنان به سرعت عقب نشینی کرد که فرماندهی عالی [[متفقین]] نیز آن را پیش بینی نکرده بود.در روز چهارم فروغی که مجبور به بازنشستگی شده بود برای مذاکره با [[متفقین]] نامزد [[نخست وزیری]] شد. نخست وزیر جدید در عرض یک هفته درخواست صلح نمود و پنهانی [[متفقین]] را به برکناری [[رضا شاه]] تشویق کرد.[[انگلیس]] نیز که خواستار پشتیبانی عمومی بود از بیرحمی و عدم اداره درست کشور توسط [[رضا شاه]] انتقاد کرد. دوهفته بعد نمایندگان دست نشانده [[متفقین]] به طور آشکار [[رضا شاه]] را به ثروت اندوزی عظیم، کشتار مردم بی گناه وسوء استفاده از القابی برای خود مانند سردار سپه وفرمانده کل متهم می‌کردند.سه هفته بعد شاه بدون گفتگو با [[متفقین]] به نفع ولیعهد خود کناره گیری کرد وبه امید نجات سلطنت کشور را به سرعت ترک کرد. مجلس نیز پس از خروج [[رضا شاه]] در روز ۲۵ [[شهریور]] [[۱۳۲۰]] ذکاالملک فروغی صدراعظم با حضور در [[مجلس شورای ملی]] استعفای [[رضا شاه]] راز سلطنت وسلطنت [[محمد رضا شاه]] را اعلام کرد.
=== آزار واذیت شهروندان ایرانی توسط متفقین ===
در نامه ای محرمانه در تاریخ ۱۳۲۱/۴/۲۹ به نخست ویز وقت نسبت به سانسور [[روزنامه|مطبوعات]] وبسته‌های پستی در [[تهران]] توسط ماموران [[انگلیس]] چنین توضیح داده شده است :
{{نقل قول|محرمانه جناب آقای نخست وزیر استحضارا معروض می‌دارد که بنابر گزارش اداره کل شهربانی چند روز است بازرسی های شعبه سانسور [[انگلیس]] کلیه مطبوعات و نامه‌های رسیده از [[ترکیه]] را جزو سایر کیسه‌های پستی به شعبه سانسور خود برده و [[روزنامه|مطبوعات]] مزبور را بایگانی می‌کنند ومامورین سانسور جدیت دارند که مطبوعات [[ترکیه]] بایگانی شود}}
در نامه محرمانه دیگری به تاریخ ۱۳۲۱/۴/۵ که وزیر وقت دارایی به وزیر امور خارجه درباره خرید [[جو]] توسط نیروهای [[شوروی]] از کشاورزان نوشته شده است، تاکید شده که هر چه سریع تر از ادامه این کار خودداری شود :
{{نقل قول|گزارش رسیده از اداره کل شهربانی مشعر است که نیروهای [[شوروی]] در تاکستان مقدار زیادی [[جو]] خریده و همه روزه به وسیله اتومبیل حمل می نمایند.گزارش های دیگری هم از پاره‌ای نقاط شمالی کشور در این خصوص رسیده در صورتی که وزارت دارایی درقبال تقاضا واصرار نمایندگی بازرگانی [[شوروی]] مساعدت های لازم را برای تحویل چندین هزار تن [[جو]] به [[شوروی]] ها نموده است.چون این عمل به کار خرید وجمع آوری جنس که فعلا در درجه اول اهمیت قرار دارد لطمه می‌زند وبعلاوه مساعدت های لازم هم در تحویل جو به عمل آمده دیگر پسندیده نیست که نمایندگان آنها باز جو خریداری نمایند.بنابر این تمنی دارد که با مقامات شوروی مذاکره واقدام فرمایید که دستور قطعی صادر نمایند از خرید غله اعم از [[گندم]] و [[جو]] خودداری شود ودر نتیجه اقدامی که مبذول می فرمایند به وزارت دارایی مرقوم فرمایید}}
=== جلوگیری از محاکمه نیروهای متفقین ===
وزیر دادگستری طی نامه ای در تاریخ ۱۳۲۳/۳/۸ به نخست وزیر از تخلفات و همچنین جلوگیری از محاکمه نیروهای [[متفقین]] به خصوص در پرونده‌های [[قتل]] عمد و غیر عمد توضیح می دهد که بخشی از نامه به این شرح است:
{{نقل قول| به حکایت سوابق موجوده دروزارت دادگستری در بیشتر مواردی که افسران وافراد نیروی [[متفقین]] عملی می‌گردند که قابل تعقیب کیفری است مخصوصا درمورد [[قتل]] عمد وغیرعمد پرونده‌های متشکل به علت عدم حضور متهمین بلااقدام می ماند ومقامات نیروی [[متفقین]] نه فقط وسائل تکمیل تحقیقات را در اختیار دادسراها نمی گذارند بلکه صرفا روی گزارش مامورین خود نسبت به واقعه اظهارنظر نموده مرتکب را در عمل خویش بی حق یاذی حق تشخیص داده از تسلیم متهم به مقامات صالحه خودداری می‌کنند وانتظار دارند که مدعیان خصوصی برای جبران ضرر وزیان وارده مستقیما به نزدیکترین پادگان نظامی متفقین مراجعه نمایند.صرف نظر از اینکه صدور حکم نسبت به جرایم که در [[ایران]] مرتکب می‌شود ونیز تعیین میزان خسارت وارده به شاکیان خصوصی در صلاحیت دادگاه‌های [[ایران]] است ودر این خصوص مکاتبات زیادی به وزارت امور خارجه شده وبه نتیجه نرسیده است اصولا رویه فعلی مقامات نیروی متفقین منافی با استقلال قضایی کشور است مستدعی است مقرر فرمایند با مقامات مربوطه نیروهای متفقین مذاکره نموده وبا انعقادقراردادی دراین زمینه تکلیف امررامعلوم سازند والا مامورین دادگستری به هیچ وجه موفق نخواهند شد مرتکبین را دستگیر وکیفر دهند وبالنتیجه تلفات روزبه روز افزایش خواهد یافت}}
==== هرج و مرج ====
پس از حمله [[متفقین]] به [[ایران]] و جابجایی قدرت در بیشتر مناطق [[ایران]] کشمکش‌های قومی ومذهبی شکل گرفت.برای مثال در [[تبریز]] درگیری هایی بین [[مسلمان|مسلمانان]] و [[مسیحی|مسیحیان]] رخ داده بود تا جایی که کنسول [[بریتانیا]] هشدار داد احتمالاً با خروج [[متفقین]] از [[ایران]] این درگیریهای قومی و مذهبی بسیار شدیدتر شود.رهبران [[کلیسا|کلیسای]] آشوری نیز نگرانی‌های مشابهی داشتند وبه دنبال جلب حمایت [[انگلیس]] در آینده نزدیک بودند.یا برای مثال در ماه [[محرم]] سال [[۱۳۲۱]] نیروهای [[شوروی]] مستقر در [[مشهد]] مجبور شدند حفاظت از محله [[یهودی|یهودیان]] را برعهده بگیرند.یا حدود هشتصد [[مسلمان]] [[اهواز|اهوازی]] که از شایعه ربوده شدن یک کودک [[مسلمان]] توسط [[یهودی|یهودیان]] خشمگین شده بودند تلاش می کردند تا [[کنیسه]] محلی را به آتش بکشند.در [[کرمان]] نیز گروهی به رهبری یکی از روحانیون با حمله به محله [[زرتشتی|زرتشتی ها]] دونفر را کشتند و خانه‌های بسیاری را غارت کردند. همچنین گروه مشابهی نیز در [[شاهرود]] با حمله به مرکز [[بهائی|بهائیان]] سه نفررابدارآویختند و ۵۰ مغازه را غارت کردند.
درمناطق [[آذربایجان]]، [[کردستان]] و مناطق [[عرب]] نشین [[جنوب]] مسئله زبان بسیار برجسته وآشکار شده بود. در سال [[۱۳۲۱]] در گردهمایی [[اعراب]] [[ایران]] در پی جدایی و پیوستن به کشورهای عربی بودند. [[اعراب]] [[ایران]] در پیام هایی به دولتهای [[انگلستان]] و [[آمریکا]] خواستار حمایت آنها برای جدایی از [[ایران]] شدند که البته به دلیل تفرقه ای که در میان اعراب بود موفق به جدایی از [[ایران]] نشدند وضع مناطق [[کرد]] نشین نیز به همین ترتیب بود.
=== پیامدهای اقتصادی اشغال ایران ===
[[ایران]] به دنبال حمله متفقین با مشکلات اقتصادی بسیاری رو به رو شد. تورم، دزدی و قحطی نمونه کوچکی از پیامدهای حمله [[متفقین]] به [[ایران]] بود. نامه شکایت آقای محمود بدر وزیر دارایی در نخستین روز از [[تیر|تیرماه]] سال [[۱۳۲۱]] به نخست وزیر گواهی شرایط سخت مردم [[ایران]] در پی تجاوز [[متفقین]] است.
{{نقل قول|جناب آقای نخست وزیر پیرو نامه ۱۴۹۳۲ مجدداً از [[اهواز]] اطلاع رسیده بر حسب دستور استانداری مامورین شهربانی و شهرداری بدون موافقت اداره دارایی اقتصادی در روزهای ۲۸ و ۳۰ [[خرداد]] و اول [[تی]]ر معادل ۴۵ تن [[آرد]] از محمولات [[تهران]] برده ومصرف کرده اند.بسیار قابل ملاحظه است که در بحبوحه حاصل [[خوزستان]] استانداری محل به جای اینکه مالکین وصاحبان [[گندم]] را ملزم به تحویل دادن فزونی نموده ومصرف محل را تامین نماید خودسرانه [[آرد]] و [[گندم]] ورودی را مه منحصرا برای مصرف [[تهران]] اختصاص داده شده است مصرف می‌کنند در حالیکه سالهای گذشته در ماه [[تیر]] و [[مرداد]] مقداری از [[گندم]] [[خوزستان]] به [[تهران]] حمل می‌شده.چون فعلا تنها راه نامین [[تهران]] همان [[گندم]] و[[آرد]] ورودی از خارج است چنانچه از مرتکبین این خودسری جدا باز خواست نشود ودستور قطعی برای تامین مصرف از محمول صادر نگردد وزارت دارایی به هیچ وجه مسئولیت تامین خواروبار کشور را به عهده نگرفته وصراحتا عرض می‌کند [[تهران]] در مدت کوتاهی به سختی وقحطی دچار خواهد شد}}
وضعیت [[برنج]] هم بهتر از سایر غلات نبود به عنوان مثال در قیمت برنج از [[تیر|تیرماه]] [[۱۳۲۰]] تا [[تیر|تیرماه]] [[۱۳۲۱]] به مقدار ۴۴ من از ۲۵۰ [[ریال]] به ۶۰۰ [[ریال]] رسید.
== جستارهای وابسته ==
* [[جنگ جهانی دوم]]
* [[کنفرانس تهران]]
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{انبار-رده|Iran in World War II}}
* {{یادکرد|فصل=|کتاب=تاریخ نوین ایران|ناشر=|چاپ=یکم|شهر=|کوشش=|ویرایش= |سال=۱۳۵۶|شابک= |نویسنده= میخائیل. س. ایوانف|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=تیزابی، هوشنگ. قائم‌پناه، حسن|صفحه= |زبان= fa |مقاله=|ژورنال=|نشریه=|تاریخ= |دوره=|شماره=|شاپا=}}
* {{یادکرد|فصل=|کتاب=ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی|ناشر= نشر مرکز|چاپ=سوم|شهر=تهران|کوشش=|ویرایش= |سال=۱۳۷۹|شابک=|نویسنده= [[یرواند آبراهامیان|آبراهامیان، یرواند]]|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=فیروزمند، کاظم. شمس‌آوری، حسن. مدیر شانه‌چی، محسن|صفحه=|زبان= fa |مقاله=|ژورنال=|نشریه=|تاریخ= |دوره=|شماره=|شاپا=}}
* [http://www.iichs.org/index.asp?id=572&doc_cat=8 اشغال ایران در جنگ جهانی دوم]، [[مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران]] (IICHS)
* جدول از [http://en.wikipedia.org/wiki/Anglo-Soviet_invasion_of_Iran ویکی‌پدیای انگلیسی] بازدید ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۷
* ایران در اشغال متفقین صفاالدین تبرائیان چاپ دوم ۱۳۷۱
* ایران بین دو انقلاب ازیروارند آبراهامیان انتشارات نشرنی چاپ دوم ۱۳۷۷
* چکیده تاریخ ایران از حسن نراقی چاپ دوم ۱۳۸۰
{{Link GA|zh}}
[[رده:جنگ‌های ایران]]
[[رده:روابط ایران و بریتانیا]]
[[رده:جنگ جهانی دوم]]
[[رده:تاریخ معاصر ایران]]
[[رده:جنگ‌های بریتانیا]]
[[رده:۱۳۲۰]]
[[ar:غزو إيران (1941)]]
[[bg:Англо-съветска окупация на Иран]]
[[de:Anglo-sowjetische Invasion Irans]]
[[en:Anglo-Soviet invasion of Iran]]
[[es:Invasión anglo-soviética de Irán]]
[[fr:Invasion anglo-soviétique de l'Iran]]
[[id:Invasi Inggris-Soviet ke Iran]]
[[ja:イラン進駐 (1941年)]]
[[ka:მოკავშირეების ირანში შემოჭრა]]
[[nl:Brits-Sovjetse invasie van Iran]]
[[no:Den anglo-irakiske krig]]
[[pl:Interwencja w Iranie 1941]]
[[pt:Invasão anglo-soviética do Irã]]
[[ru:Иранская операция]]
[[sl:Operacija Countenance]]
[[uk:Іранська операція]]
[[vi:Anh và Liên Xô tấn công Iran]]
[[zh:英苏入侵伊朗]]
| |||