'''جَزم‌باوَری''' یا '''دُگماتیسم'''، '''خشک‌اندیشی''' یا '''جزم‌گرایی''' عبارت است از روش اندیشه‌گری غیرانتقادی، [[تاریخی|غیرتاریخی]] و [[متافیزیک]]ی، که بر بنیاد دگم‌هایباورهای جزمی روایت شده، یعنی نظرات، برهان‌ها و باورها استوار است، دگم‌هاباورهای ثابت را بمثابه حقایق همیشه همان و همه جا درست، می‌انگارد بی این که آن‌ها را در سامه‌هایروندهای تاریخیِ شناخته شده مورد آزمون و آزمایش قرار دهد، بی این که بر بنیاد دانش‌های تازه و آموزههای عملی نوین به بازبینی درونمایه حقیقت آن‌ها و ارزش معرفتی آن‌ها بپردازد.<ref name="roshangari">دایره‌المعارف روشنگری، سرواژهٔ «دگماتیسم».</ref>
== تعریف ==
دگماتیسمجزم‌باوری - از دید فلسفی - بیانگر اندیشهٔ [[دیالکتیکی|غیردیالکتیکی]]، [[متافیزیک]]ی است، که بر معارف حاصله - بدون کوچکترین انتقاد - باور می‌آورد، آن‌ها را بطور کلیشه‌ای در شرایط جدید پیاده می‌کند، بدون این که خود به تحلیل و واکاوی آن‌ها بپردازد، بدون اینکه به تعمیم تئوریکی آن‌ها اقدام کند و بدین طریق به پیشرفت معرفتی راستین یاری رساند.<ref name="roshangari">دایره‌المعارف روشنگری، سرواژهٔ «دگماتیسم».</ref> دگماتیسم، مشخصه خاص هر مذهب و هر نگرش مذهبی است.<ref name="roshangari">دایره‌المعارف روشنگری، سرواژهٔ «دگماتیسم».</ref>
دگماتیسمجزم‌باوری به معنای مکتب جزمی است و از واژهٔ [[زبان یونانی|یونانی]] ''δόγμα'' (تلفظ: dogma) به معنای نظر قطعی و حتمی{{مدرک}} گرفته شده‌است. البته سخن جزمی و قطعی چند نوع است. این اصطلاح را غالباً فقط در یک مورد آن به کارمی برند.
* گاهی گوینده سخن خویش را با برهان عقلی و دلیل منطقی همراه می‌سازد و آن را به صورت قطعی و جزمی بیان می‌کند، مثل اثبات بسیاری از [[قضایای هندسی]] و [[مسایل ریاضی]] و موضوعات [[منطق]]ی و [[فلسفه|فلسفی]].
* گاهی سخن مبتنی است بر واقعیات و عینیاتی که در طبیعت از راه مشاهده و حسن و تجربه ثابت شده‌است، مثل غالب فرآورده‌های [[علوم تجربی]]، اعم از [[زیست‌شناسی]]، [[فیزیک]] و [[شیمی]]. به همین دلیل به صورت یک قانون قطعی و حتمی بیان می‌گردد.
* گاهی برخی مطالب و سخنان به امور فطری و بدیهیات اوّلی و معلومات حضوری استوار است، به گونه‌ای که با اندک تأملی صحت و درستی مطالب بیان شده و مورد تأیید و تصدیق قرار می‌گیرد، بدون این که نیاز به دلیل و برهان باشد.
در همهٔ موارد سه‌گانهٔ بالا، سخن به شیوهٔ قطعی و جزمی بیان می‌شود، ولی هیچ یک از آن‌ها از مصادیق دگمجزم نیست، بلکه سخنان پوچی که فاقد برهان عقلی و واقعیات باشد، ولی با اصرار به عنوان امر قطعی و حتمی بیان گردد، منسوب به دگم می‌باشد.<ref>محمود طلوعی، فرهنگ جامع سیاسی، ص ۴۵۹.</ref>
از سوی دیگر به نوشتهٔ [[لغتنامه دهخدا|لغتنامهٔ دهخدا]]: «دگماتیسم به معنای فلسفه مبتنی بر یقین، و آن مجموعه افکار کسانی است که معتقد به حل مسائل مابعدالطبیعه با روش علمی هستند.»<ref>لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ «دگماتیسم».</ref>
