امروزه بیشتر دانشمندان بر آنند که [[زرتشت]] بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد،<ref>{{پک|آموزگار|تفضلی|۱۳۷۰|ک=اسطوره زندگی زرتشت|ص=۲۰}}</ref> در [[خوارزم]] به دنیا آمده و می‌زیسته‌است.<ref>{{پک|آموزگار|تفضلی|۱۳۷۰|ک=اسطوره زندگی زرتشت|ص=۲۱|نقطه=نه}} {{پک|کریستن سن| ۱۳۵۷|ک=مزداپرستی در ایران قدیم|ص=۳۴}}</ref><ref>{{پک|نیبرگ|۱۳۵۹|ک=دین‌های ایران باستان|ص= ۳۲۶}}</ref><ref>{{پک|فره‌وشی|۱۳۶۸|ک=ایرانویج|ص=۸}}</ref> البته در هیچ متنی تصریح نشده‌است که [[ایرانویج]] همان خوارزم است. نخستین کسی این نظریه را مطرح کرد [[مارکوارت]] بود.<ref>{{پک|آموزگار|تفضلی|۱۳۷۰|ک=اسطوره زندگی زرتشت|ص=۲۲}}</ref> [[هنینگ]] این نظریه را گسترش داد و بر آن بود که خوارزم بزرگ تنها شامل ناحیهٔ معروف خوارزم نبوده، بلکه نواحی گسترده‌تری تا [[مرو]] و [[هرات]] را در برمی‌گرفته‌است. مارکوارتدر همچنینیشت‌های اوستا چند بار از توصیف[[رود هرودوتدایتی]] به عنوان رودی که زرتشت در کنار آن می‌زیسته، نام برده شده‌است. اسم اصلی و ایرانی این رود باید '''وخشو''' باشد صورت [[سانسکریت]] آن اوخشينت است و کلمهٔ '''اُکسوس''' (Oxus) که جغرافی‌نويسان قديم يونان و روم در مورد اين رود به کار برده‌اند، مأخوذ از همين واژهٔ ايرانی است. برخی از دانشمندان [[رود اکسوس]] را با [[رود جیحون]] یکسان دانسته‌اند اما برخی دیگر از دانشمندان مانند مارکوارت از توصیف [[هرودوت]] از رود اکسوس چنین نتیجه گرفته‌استگرفته‌اند که این رودخانه همان [[رود تجن]] و شعبهٔ آن [[هری رود]] است. نظریهٔ دیگری که مطرح شده از آن [[هومباخ]] است. وی با تکیه بر نظر مارکوارت در مورد یکی انگاری رود اکسوس و رود تجن و قبول این نظر هنینگ که [[خاستگاهزادگاه زرتشت]]زردشت در نواحی رود تجن بوده‌است، بر آن است که درهٔ رودخانهٔ [[کشف رود]] که شعبهٔ غربی تجن است، احتمالاً [[ایرانویج]] به شمار می‌رفته‌است. این محل در ناحیه‌ای بوده‌است که فعلاً در آنجا مزداوند در حدود ۱۰۰ کیلومتری شرق [[مشهد]] و در نیمه راه [[سرخس]] قرار داد. هومباخ نام مزدورانمزداوند را مشتق از مزدا (اهورامزدا) می‌داند و می‌نویسد که مزداوند بر گردنه‌ای قرار دارد که درهٔ کشف رود را از دشت [[ترکمنستان]] جدا می‌سازد و از این رو، مرز سنتی میان ایران و [[توران]] را تشکیل می‌دهد.<ref>{{پک|آموزگار|تفضلی|۱۳۷۰|ک=اسطوره زندگی زرتشت|ص=۲۲}}</ref>
