تناقض: تفاوت میان نسخه‌ها

* تناقض عبارت است از رویارویی دو گزاره که از لحاظ موضوع و محمول یکسان‌اند، ولی از حیث کیفیت یکسان نیستند و نیز کمیت یکسان ندارند (یکی از آن دو کلی، و دیگری جزئی است)، مانند « همهٔ دانش‌جویان روشن‌فکر هستند » و « برخی از دانشجویان، روشنفکر نیستند » . درستی هر دو طرف هم‌ستیزی امکان ندارد، یعنی اگر قضیۀ « همۀ دانشجویان، روشن‌فکر هستند» درست باشد، از درستی آن لازم می آید که قضیۀ « برخی از دانش‌جویان روشن‌فکر نیستند» نادرست باشد و برعکس . نادرستی هر دو طرف هم‌ستیزی هم امکان ندارد، به این معنی که اگر قضیۀ « همۀ دانشجویان، روشنفکر هستند » نادرست باشد، از نادرستی آن لازم می‌آید که قضیۀ «برخی از دانشجویان، روشنفکر نیستند» درست باشد، زیرا امکان دیگری در میان نیست. در این صورت باید گفت که در برابر هر قضیه فقط یک قضیۀ هم‌ستیز وجود دارد. به بیان دیگر دو طرف هم‌ستیزی برخلاف دوطرف تضاد، هیچ امکانی برای شق ثالث باقی نمی‌گذارند.<ref name="d">دو منطق – اثر امیرحسین آریان پور – نشر احیا - 1357</ref>

با آن که معمولا برای تحقق هم‌ستیزی باید یکی از دو قضیه دارای موضوعی کلی، و قضیۀ دیگر دارای موضوعی جزئی باشد، میان دو قضیه که دارای موضوع جزئی مشترکی باشند، نیز رابطۀ هم‌ستیزی برقرار می‌شود. از این رو دو گزارۀ «سازمان ملل متحد، سودمند است» و «سازمان ملل متحد، سودمند نیست» هم‌ستیز یکدیگر به شمار می‌آیند.<ref name="d" />

برای تحقق هرگونه هم‌ستیزی باید قضیه‌های دوگانه در هشت مورد، مشترک باشند: دارای موضوع و محمول مشترک و شامل مکان و زمان مشترک باشند، هر دو مطلق یا هر دو و به شرط‌هایی مشترک مقید باشند و از حیث اضافه یا نسبت و جزء یا کل بودن و در مرحله قوه یا فعل قرارداشتن یکسان باشند.چنانکه ملاحظه می‌کنیم، در همه گونه‌های قضیه‌های متقابل میان دو قضیه تغایری وجود دارد. این تغایر در مورد قضیه‌های متداخل نسبتاً ملایم است و در مورد قضیه‌های هم‌ستیز بسیار شدید است.<ref name="d" />

* در منطق، یک '''هم‌ستیزی''' عبارت است از ناسازگاری منطقی بین دو [[گزاره (منطق)|گزاره]]. هرگاه قضیه‌ای صادق و درست باشد، [[نقیض]] آن '''کاذب''' و نادرست خواهد بود و برعکس. دو قضیه‌ای را که نسبت به هم چنان اختلاف و تقابلی داشته باشند، دو قضیهٔ '''هم‌ستیز''' می‌نامند. در [[منطق صوری]] '''هم‌ستیزی''' خود یکی [[فرمول گزاره‌ای]] است که همواره نادرست می‌باشد و با علامت <math>\bot</math> نشان داده می‌شود.