غشای سلولی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Cell membrane detailed diagram 4.svg|thumbبندانگشتی|300px|سلول [[یوکاریوت]]]]

[[پرونده:CellMembraneDrawing.jpg|thumbبندانگشتی|300px|غشاء سلولی]]

'''پوستهٔ یاخته''' یا '''غِشاء یاخته''' یا '''غشای پلاسمایی''' به پوسته نازک [[یاخته|یاخته‌ها]] که از یک دولایه [[فسفولیپید|فسفولیپیدی]] تشکیل شده گفته می‌شود. <br />{{سخ}}

در واقع غشاء سلول جداری ست که محافظت از سلول را برعهده دارد. [[سیتو پلاسم]] در داخل غشاء سلول است و محیط خارج سلولی در خارج از آن قرار دارد. غشاء سلول از یک لایه پروتئین و دو لایه چربی تشکیل شده است. رفت و آمد مواد به داخل و خارج سلول از طریق کانال‌های غشاء سلول انجام می‌شود. از بین رفتن این غشاء آسیب پذیری سلول را سبب می‌شود.<br />{{سخ}}

به بیانی دیگر بخش اعظم اندامک‌های [[سلول]] بوسیله غشاء‌هاییغشاءهایی مفروش شده‌اند که به طور عمده از [[لیپید|لیپید‌هالیپیدها]] و [[پروتئین|پروتئین‌ها]] تشکیل شده‌اند.این غشاء‌هاغشاءها شامل غشاء سلولی، غشاء هسته، غشای رتیکولوم اِندوپلاسمیک و غشاء‌غشاء [[میتوکندری|میتوکندریها]]، [[لیزوزوم|لیزوزوم‌ها]] و [[دستگاه گلژی]] هستند.<br />{{سخ}}

لیپیدهای غشاء‌هاغشاءها سدی ایجاد می‌کنند که از حرکت آزاد آب موجود در [[ماتریکس برون سلولی|مایع میان‌یاخته]] و مواد محلول در آب از یک بخش سلول به یک بخش دیگر جلوگیری می‌کنند زیرا آب در چربی محلول نیست. اما باید دانست که ملکول‌های پروتئینی در غشاء٬ غالباً در سراسر عرض غشاء نفوذ کرده و به این ترتیب مسیرهای اختصاصی، که غالبا منافذ یا ''Pores'' نامیده می‌شوند برای عبور مواد ویژه از غشاء به وجود می‌آورند. همچنین بسیاری از سایر پروتئین‌های غشاء [[آنزیم|آنزیمها]] هستند که تعداد زیادی از واکنش‌های شیمیایی مختلف را کاتالیز می‌کنند.

[[پرونده:Cell_membrane_detailed_diagram_en.svg|thumbبندانگشتی|350px|شکل پروتئین‌ها در پوستهٔ یاخته]]

غشای سلول که به طور کامل سلول را احاطه می‌کند، یک ساختار خم پذیر ارتجاعی نازک به ضخامت ۵/۷ تا ۱۰ نانومتر است. غشاء تقریباً از پروتئین‌ها و لیپیدها تشکیل شده‌است و ترکیب تقریبی عبارت است از: [[پروتئین|پروتئینها]] ۵۵ درصد، [[فسفولیپید|فسفولیپیدها]] ۲۵ درصد، [[کلسترول]] ۱۳ درصد و سایر لیپیدها ۴ درصد و کربوهیدرات‌ها ۳ درصد.<br />{{سخ}}

سد لیپیدی غشای سلول از نفوذ آب جلوگیری می‌کند: ساختار پایه غشای سلول یک لایه چربی دو طبقه‌است که یک ورقه نازک از لیپیدها فقط به ضخامت دو مولکول بوده و در سراسر سطح سلول٬ یکپارچه‌است. جای‌جای این ورقه نازک لیپیدی، مولکول‌های پروتئینی درشت از نوع کروی شکل قرار دارند. <br />{{سخ}}

چون قسمت‌های آب گریز فسفولیپیدها به وسیله آب دفع می‌شوند اما به سوی یکدیگر جذب می‌شوند لذا دارای یک تمایل طبیعی هستند و آنها در پهلوی همدیگر در مرکز غشاء قرار دارند. بخش‌ها فسفاتی آب دوست دو سطح غشاء را که در تماس با اطراف است می‌پوشانند. لایه دو طبقهٔ چربی در وسط غشاء به مواد طبیعی محلول در آب از قبیل یونها، گلوکز و اوره نفوذ پذیر است بر عکس، مواد محلول در چربی از جمله اکسیژن، کربن دی اکسید و الکل می‌توانند با سهولت در این بخش از غشاء نفوذ کنند. یک صفت ویژه لایه دوطبقه چربی ان است که یک مایع است نه یک جامد. بنابر این بخش‌هایی از غشاء می‌توانند عملاً در سطح غشاء از یک نقطه به یک نقطه دیگرجریان پیدا کنند. پروتئین‌ها و سایر مواد محلول در غشای دو طبقه لیپیدی یا شناور در آن تمایل دارند که به کلیه غشای سلول انتشار یابند.<br />{{سخ}}

مولکول‌های کلسترول درغشا نیز ماهیت چربی دارند زیرا هسته استروئیدی آنها بسیار محلول در چربی است. این مولکول‌ها از یک نظر در لایه دو طبقه غشاء حل شده‌اند. این مولکوها به طور عمده به تعیین مزان نفوذ پذیری لایه لایه دو طبقه به اجزای محلول در آب و مایعات بدن کمک می‌کنند. کلسترول همچنین قسمت زیادی از قابلیت تحرک غشا را کنترل می‌کند.<br />

توده‌های کروی شکل که در لایه دو طبقه چربی شناورند، اینها پروتئین‌های غشاء هستند که قسمت اعظم آنهارا [[گلیکو پروتئین|گلیکو پروتئین‌‌هاپروتئین‌ها]] تشکل می‌دهند. دو نوع پروتئین در غشاء وجود دارد: [[پروتئین‌های انتگرال]] یا سرتاسری که در تمام ضخامت غشاء نفوذ می‌کنند و پروتئین‌های محیطی که فقط به یک سطح غشاء می‌چسبند و در آن نفوذ نمی‌کنند. <br />{{سخ}}

تعداد زیادی از پروتئین‌های انتگرال کانال ها(یا منافذ) ساختاری ایجاد می‌کنند که از طریق آنها مولکول‌های آب و مواد محلول درآب به ویژه [[یون|یون‌ها]] می‌توانند بین مایع خارج سلولی و داخل سلولی انتشار یابند. این کانال‌های پروتئینی دارای خواص انتخابی نیز هستند که [[دیفوزیون]] ترجیحی برخی مواد به میزان بیشتر از مواد دیگر را امکانپذیر می‌سازند. تعدادی دیگر از پروتئین‌های انتگرال به عنوان پروتئین‌های حامل برای انتقال دادن موادی عمل می‌کنند که در غیر این صورت نمی‌توانستند از لایه دو طبقه چربی نفوذ کنند. گاهی نیز این پروتئین‌های حامل مواد را در جهتی خلاف جهت انتشار طبیعی انها انتقال می‌دهند که « انتقال فعال» نامیده می‌شوند. تعداد بازهم دیگری از پروتئین‌ها انتگرال به صورت آنزیم‌ها عمل می‌کنند.<br />{{سخ}}

پروتئین‌های محیطی به طور عمده روی سطح داخلی غشاء وجود دارند و غالبا به یکی از پروتئین‌های انتگرال چسبیده‌اند. این پروتئین‌های محیطی تقریبا به طور کامل به صورت آنزیم‌ها یا سایر انواع کنترل کننده‌ها عمل داخلی سلولی عمل می‌کنند. <br />

== منبعمنابع ==

{{انبارویکی‌انبار-رده|Cell membrane}}

* [[لیپید|لیپید‌لیپید]]

* [[پروتئین|پروتئین‌پروتئین]]