خط اوستایی: تفاوت میان نسخه‌ها

در دورهٔ [[ساسانیان]] [[الفبا]]یی از الفبای [[زبوری]]{{مدرک}} و [[پهلوی]] ساخته‌ساخته شد و [[اوستا]] بدان نوشته شد. این الفبا را الفبای اوستایی و دین دبیره نامیده‌اند.

یک شیوه نوشتاری که در زمان ساسانیان (226۲۲۶ تا 651۶۵۱ پس ازمیلاد) به منظور نوشتن زبان اوستایی ایجاد شد. یکی از پیامدهای جنبی آن، نوشتن پازند- نوشتارهایی به پارسی میانه که اساسا توضیحات زند بر متن اوستا بود- با آن بود. در متون کهن زرتشت، از الفبا به دین دبیره یا دین دبیری یاد شده استشده‌است که عنوان پارسی میانه برای خط دینی است.

== تاریخچه ==

ایجاد الفبای اوستایی به دلیل نیاز به درست نوشتن متون اوستایی بود که تا آن زمان توسط افراد از بر می‌شد و سینه به سینه به نسلهای بعد منتقل می‌گشت. مجموعه متونی که امروزه کتاب مقدس زرتشت را تشکیل می‌دهند نتیجه گردآوری آن در سده چهارم میلادی، شاید در دوران شاپور دوم ساسانی (309۳۰۹ تا 379۳۷۹ میلادی)، است. این احتمال می‌رود که زبان اوستایی یک کار تک منظوره برای گردآوری اوستا بوسیله ساسانیان باشد.

این کار سترگ، که نشانه نوآفرینی (revival) آیین مزدا و بنیان نهادن راست دینی (Orthodoxy) سختگیرانه مرتبط با قدرت سیاسی است، احتمالا در اثر تمایل به عرض اندام بیشتر در برابر بوداییان، مسیحیان و مانویان ایجاد شد که دین و آیینشان بر پایه کتاب بود^[1۱]. در مقابل، روحانیت زرتشتی برای قرنها به از برکردن کتاب مقدس خو گرفته بود که از طریق گوش دادن به یک آموزگار روحانی که سخنان زرتشت را برای شاگرد آنقدر می خواندمی‌خواند تا شاگرد با تکرار و همخوانی با آموزگار، سخنان، نواخت یا ریتم چگونگی خواندن (صرف) را از بر شود. سپس این کار را همین شاگردان بعدها برای شاگردان دیگر تکرار می نمودندمی‌نمودند و به همین روش برای نسلها خواندن و نگهداشتن کتاب مقدس انجام پذیرفته بود. این کارضروری بود چرا که روحانیت زرتشتی اداکردن درست و دقیق و نواخت (cadence) نماز را یک پیش شرط لازم الاجرا می دانستمی‌دانست. افزون بر این، ]ضرورت[ ازبرخوانی نیایش (liturgy) همراه با مناسک و تشریفات مذهبی جایی برای نوشتن چیزی باقی نمی گذاشتنمی‌گذاشت.

با این وجود، توانمندی برای درست نوشتن اوستا یک سود داشت: در آن دوران (ساسانی) واژه هایواژه‌های زبان اوستایی تقریبا برای مردم نامفهوم گشته بود که همین منجر به آماده کردن متون زند گردید (برگرفته از واژه اوستایی "زینتی" (zainti) به معنای "فهمیدن"). زند، تفسیر و ترجمه نوشته هاینوشته‌های مقدس است. توسعه الفبای اوستایی این امکان را فراهم آورد تا یادداشتها و تفسیرهای مرتبط با متن در میان نوشته هاینوشته‌های کتاب افزوده شود. پیامد مستقیم این کار یک تفسیر همگون و استاندارد از نسک اوستا بود که تا به امروز باقی مانده استمانده‌است. از دیدگاه پژوهشی، این متنها بغایت ارزشمند هستند چرا که اگر نمینمی‌بودند بودند نوشته هانوشته‌ها بندرت حفظ میشدندمی‌شدند.

متون زرتشتی سده هایسده‌های نهم تا دوازدهم میلادی پیشنهاد میکندمی‌کند که در زمانی مجموعه بسیار بزرگتر از ادبیات زرتشتی وجود داشته اما این متون، در صورت وجود، تا کنون از میان رفته اندرفته‌اند و بنابراین خطی که برای نوشتن آنها بکار رفته ناشناخته استناشناخته‌است. این پرسش که آیا چیزی مشابه با نمونه ساسانی در دوران اشکانی نیز وجود داشته استداشته‌است یا نه تمام سده نوزدهم ذهن پژوهشگران را مشغول کرد. حقیقت اوستای اشکانی هر چه که باشد، شواهد زبان شناختی نشان میدهدمی‌دهد که چنانچه حتی چنین چیزی وجود هم می داشته از آنجاییکه هیچ شکل زبان شناختی در نسخه هاینسخه‌های قدیمی که بتوان با قاطعیت آنرا نتیجه نادرست نویسی دانست و همچنین اینکه موارد شک برانگیز دیگر بسیار کمیابند و در واقع به طور پیوسته ایپیوسته‌ای رو به کاهش، نمی توانسته استنمی‌توانسته‌است آنچنان تاثیر عملی در بر داشته باشد^[1۱]. اگرچه وجود کهن الگوی (Archetype)اشکانی ناممکن نیست نقش نداشتن آن در خط اوستایی به اثبات رسیده استرسیده‌است.

== ریشه شناسیریشه‌شناسی و الفبا ==

خط پهلوی که خط اوستایی بر آن استوار است، خط رایج برای نوشتن زبانهای گوناگون ایرانی میانه بود، ولی برای نوشتن زبان دینی که نیازمند دقت فراوان بود بسنده نبود چرا که پهلوی یک ابجد ساده شده هجایی با 22۲۲ نماد (حرف) بود که بیشتر آنها مبهم بودند (بدین معنا که دارای بیش از یک صدا بودند).

در مقابل، اوستایی یک خط کامل با نویسه هاینویسه‌های (کاراکتر) روشن و رسا برای صداها بود و اجازه ابهام زدایی آوایی چندصداییها (allophone) را می دادمی‌داد. این الفبا شامل شماری از نویسه هاینویسه‌های بر گرفته از پهلوی شکسته (a, i, k, t, p, b, m, n, r, s, z, š, x^v) بود حال آنکه برخی از نویسه هانویسه‌ها (ā, Y) تنها در پهلوی دینی موجود بود (در پهلوی شکسته y , k دارای نویسه یکسان هستند)^[2۲]. به نظر می رسدمی‌رسد که برخی از آواها مانند Ə از حروف کوچک یونانی گرفته شده باشد^[2۲]. O اوستایی شکلی ویژه از l پهلوی است که تنها در نشانه هاینشانه‌های آرامی موجود است. برخی از حروف (مانند: ŋ́, ṇ, ẏ, v) نوآورانه هستند^[3۳].

خط اوستایی، مانند خط پهلوی و همچنین آرامی از راست به چپ نوشته می شودمی‌شود. در خط اوستایی حرفها به هم جسبیده نیستند و خطوط پیوند (انواع استاندارد عبارتند از: sk, šc, št, ša)کمیاب بوده و خاستگاه ثانویه دارند^[2۲]. فاسی^[4۴] رویهمرفته 16۱۶ خط پیوند را فهرست می کندمی‌کند ولی بیشتر آنها در پی تلاش برای زیبا نویسی (کشیدن دم حروف) ایجاد شده اندشده‌اند.

واژه هاواژه‌ها و بخش نخستین ترکیبها بوسیله نقطه جدا میشوندمی‌شوند. گذشته از اینها، نشانگذاری (punctuation) در دستنوشته هادستنوشته‌ها ضعیف بوده یا اصلا وجود ندارد، و از اینرو کارل فردریش گلدنر در دهه 1880۱۸۸۰ یک روش نشانگذاری استاندارد را برای نوشتن درست کرد. در این شیوه، که او بر اساس آنچه یافته بود توسعه داد، سه نقطه به شکل یک یک سه¬گوش نقش دونقطه، نقطه بند، پایان جمله و پایان بخش را بازی می کندمی‌کند که در واقع با اندازه نقطه هانقطه‌ها و اینکه یک نقطه در بالا و دونقطه در پایین و یا برعکس دو نقطه در بالا و یک نقطه در پایین قرار بگیرد تعیین می شودمی‌شود. دو نقطه بالا و یکی پایین، با افزایش اندازه نقطه، نشان دهنده دو نقطه، نقطه بند، پایان جمله و پایان بخش می باشدمی‌باشد. یک نقطه در بالا و دو نقطه در پایین به معنای پایان جمله و بخش نگریسته می شودمی‌شود^[6۶]^[1۱].

== منابع ==