سده بیستم میلادی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز r2.7.3) (ربات: افزودن ba:XX быуат |
جز ربات:زیباسازی+املا+تمیز (۴٫۲) |
||
خط ۱۱:
'''سدهٔ ۲۰ میلادی''' از سال [[۱۹۰۱ (میلادی)|۱۹۰۱]] تا [[۲۰۰۰ (میلادی)|۲۰۰۰]] در [[گاه‌شماری میلادی]] است. این دوره برابر با سال‌های بین [[۱۲۷۹]] تا [[۱۳۷۹]] در [[گاه‌شماری هجری خورشیدی]] است.
در اصطلاح عوام آن را از سال [[۱۹۰۰ (میلادی)|۱۹۰۰]] تا [[۱۹۹۹ (میلادی)|۱۹۹۹]] می‌دانند. استدلال‌های زیادی برای تصدیق برداشت عامیانه از این اصطلاح آورده
این اصطلاح همچنین برای دوره‌هایی که روی تقویم با هم برخورد دارند نیز استفاده می‌شود که از این میان می‌توان [[سده بیستم کوتاه|سدهٔ بیستم کوتاه]] را نام برد که طبق آن سدهٔ بیستم به سال‌های بین [[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]] تا [[۱۹۸۹ (میلادی)|۱۹۸۹]] اطلاق می‌شود. در نتیجه دوران پیش از [[جنگ جهانی اول]] به [[سده ۱۹ (میلادی)|سدهٔ ۱۹]] و سال‌های [[دهه ۱۹۹۰ (میلادی)|دههٔ ۱۹۹۰]] جزو [[سده ۲۱ (میلادی)|سدهٔ ۲۱]] تلقی می‌شوند.
خط ۲۳:
تقریباً همهٔ شئون زندگی در اکثر جوامع به طور اساسی تغییر پیدا کرد و افراد برای نخستین بار توانستند فارغ از سابقه و طبقهٔ اجتماعی بر تاریخ تأثیرگذار باشند. به جرأت می‌توان گفت که سدهٔ بیستم آنچنان چهرهٔ زمین را دگرگون ساخت که با هیچ سدهٔ دیگری قابل مقایسه نیست.
* [[فناوری]]
* [[سده ۲۰ (میلادی)/میزان مرگ و میر|میزان مرگ و میر]]
سطر ۳۲ ⟵ ۳۱:
* [[فهرست جنگ‌های بین ۲۰۰۰-۱۹۰۱ (میلادی)|جنگ‌ها]]
اکتشافات علمی مانند [[فرضیه نسبیت|فرضیهٔ نسبیت]] و [[مکانیک کوانتوم]] جهانبینی دانشمندان را به طور اساسی تغییر داد و باعث شد تا آنها دریابند که جهان ما بسیار پیچیده‌تر از آن است که فکر می‌کردند. این امر همچنین موجب آن شد که در ابتدای سدهٔ بعد، امیدها برای تکمیل آخرین جزئیات
برای کسب دورنمایی بهتر از رویدادهای تاریخی این سده به مقالهٔ [[مروری بر سدهٔ ۲۰ (میلادی)|مروری بر سدهٔ ۲۰]] مراجعه کنید.
سطر ۵۱ ⟵ ۵۰:
۱۹۳۹-۴۵: [[جنگ جهانی دوم]]
* ۱۹۴۵ (ششم اوت): استفاده از [[جنگ‌افزار هسته‌ای|بمب هسته‌ای]] در جنگ برای نخستین بار
سطر ۶۳ ⟵ ۶۱:
۱۹۷۹: [[انقلاب اسلامی ایران]]
۱۹۹۱: [[فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی]]
سطر ۷۳ ⟵ ۷۱:
* [[الکترونیک]] کاربردی به ویژه در شکل مینیاتوری آن مثل [[مدارهای مجتمع]]، رشد فوق‌الذکرِ رسانه‌های گروهی، تلویزیون، محاسبات مختلف و همهٔ اَشکال ابزارآلات هوشمند را موجب شد. این پیشرفت‌ها به همراه توسعهٔ علوم طبیعی همچون فیزیک بود که برای مثال باعث پیشبرد [[قانون مور|روند رو به رشد]] نیروی محاسبه (مانند [[ابررایانه]]) شد.
* پیشرفت در تولید کود [[نیتروژنی]]، [[ضدآفت|ضدآفت‌ها]] و [[ضدعلف|ضدعلف‌ها]] موجب تولید محصولات بهتر کشاورزی شد.
* پیشرفت در [[فیزیک]] محض از طریق [[فرضیه نسبیت|فرضیهٔ نسبیت]] و [[مکانیک کوانتومی]] موجب توسعهٔ [[سلاح هسته‌ای|سلاح‌های هسته‌ای]] (که در اصطلاح عامیانه [[بمب اتم]] شناخته می‌شوند و شهر صنعتی [[هیروشیما]] و شهر تاریخی [[ناکازاکی]] را نابود کردند)،
[[نیروی فیوزن]] به طور گسترده‌ای مورد مطالعه قرار گرفت اما در پایان سده به صورت یک فناوری آزمایشی
* اختراع وسایلی چون [[ماشین لباسشویی]] و [[تهویه مطبوع|تهویهٔ مطبوع]] موجب افزایش کمیت و کیفیت [[اوقات بیکاری]] در [[طبقه متوسط|طبقه‌های متوسط]] جوامع غربی شد.
* دیگر اختراعات تأثیرگذار سدهٔ بیستم: [[آنتی‌بیوتیک]]، [[قرص ضدبارداری|قرص‌های ضدبارداری]]، [[پلاستیک|پلاستیک‌های]] جدید، [[ترانزیستور]]، [[اینترنت]]
سطر ۸۲ ⟵ ۸۰:
* اعطای [[حق رای عمومی|حقّ رأی]] به همهٔ افراد بالغ در ملل دموکراتیک آغاز شد.
* [[ناسیونالیسم]] و آگاهی‌های ملی رو به رشد یکی از دلایل آغاز [[جنگ جهانی اول]] بود که قدرت‌های اصلی جهان همچون [[آلمان]]، [[فرانسه]]، [[ایتالیا]]، [[ژاپن]]، [[ایالات متحد آمریکا|آمریکا]] و [[کشورهای همسود بریتانیا]] را وارد این جنگ خانمان‌سوز کرد. جنگ جهانی اول باعث خلق کشورهای جدیدی در جهان مخصوصاً [[اروپای شرقی]] شد. برخی، این جنگ را به کنایه «جنگی برای خاتمهٔ همهٔ جنگ‌ها» خواندند.
* پس‌آمدهای اقتصادی و سیاسی جنگ جهانی اول باعث رشد [[فاشیسم]] و [[نازیسم]] در اروپا شد. در این جنگ همچنین کشورهایی از [[آسیا]] و [[اقیانوس آرام]] نیز شرکت داشتند به این شکل که [[ژاپن]] به [[چین]] و آمریکا تعرض کرد. در حالیکه در جنگ جهانی اول بیشتر کشته‌شدگان را سربازان تشکیل می‌دادند ولی در [[جنگ جهانی دوم]] مردم بی‌گناه بسیاری کشته شدند. از بمباران شهرها گرفته تا
* تلاش‌های [[بولشویک|بولشویک‌ها]] در طول جنگ جهانی اول در [[روسیه]] موجب [[انقلاب ۱۹۱۷ روسیه]] شد. پس از حضور [[جماهیر متحد شوروی]] در جنگ جهانی دوم، [[کمونیسم]] تبدیل به قدرتی مهم در عرصه سیاست جهانی شد و شروع به گسترش در تمامی جهان کرد. از این میان می‌توان کشورهای اروپای شرقی، [[چین]]، [[هندوچین]] و [[کوبا]] را نام برد. این امر باعث به وجود آمدن [[جنگ سرد]] و جنگ‌هایی با [[جهان غرب]] شد (مانند [[جنگ کره]] (۵۳-۱۹۵۰) و [[جنگ ویتنام]] (۷۵-۱۹۵۷))
* سقوط کمونیسم در سال‌های پایانی [[دهه ۱۹۸۰ (میلادی)|دههٔ ۸۰]] میلادی کشورهای اروپای شرقی و مرکزی را از زیر استیلای شوروی خارج کرد. این امر همچنین باعث تجزیهٔ جماهیر متحد شوروی و [[یوگوسلاوی]] به بخش‌های کوچک‌تر شد که بسیاری از این تجزیه‌ها بر اساس [[ناسیونالیسم قومی]] بود. همهٔ این وقایع دست به دست هم دادند تا [[ایالات متحد آمریکا]] تبدیل به [[ابرقدرت|ابرقدرتی]] جهانی شود.
سطر ۱۰۴ ⟵ ۱۰۲:
=== منابع طبیعی و طبیعت ===
* استفادهٔ گسترده از [[نفت]] در صنعت (هم به عنوان مادّهٔ اصلی ساخت [[پلاستیک]] و به عنوان سوختی برای [[خودرو]] و [[هواپیما]]) موجب اهمیت یافتن ژئوپلتیک منابع نفت شد. [[خاورمیانه]] با دارا بودن بزرگ‌ترین [[منابع نفت دنیا]]، تبدیل به مرکزی برای بحران‌های ژئوپلتیک و نظامی در سال‌های واپسین سدهٔ بیستم شد. (برای مثال، یکی از فاکتورهای تصمیم [[ژاپن]] در حمله به [[ایالات متحد آمریکا|آمریکا]] در سال [[۱۹۴۱ (میلادی)|۱۹۴۱]] نفت بود. همچنین سازمان [[اوپک]] ابتدای وقوع [[جنگ اعراب و اسرائیل]] در [[دهه ۱۹۷۰ (میلادی)|دههٔ ۱۹۷۰]] از تحریم نفتی استفاده کرد.)
* افزایش استفاده از [[سوخت فسیلی|سوخت‌های فسیلی]] باعث اتمام [[منابع طبیعی]] می‌شود در حالیکه [[آلودگی هوا]] به پیشرفت سوراخ [[لایه ازن|لایهٔ ازن]] نیز کمک کرده و بسیاری بر این باورند که این امر باعث گرم‌شدن زمین و تغییرات آب و هوایی جهانی خواهد شد. این مشکل با [[نابودی جنگل‌ها|نابودی جنگل‌های]] جهان بیشتر نیز می‌شود. نابودی جنگل‌ها هم باعث نابودی تنوع در طبیعت و حیات خواهد شد.
سطر ۱۱۲ ⟵ ۱۰۹:
=== [[آسیا]] ===
** [[ایندیرا گاندی]]، [[هند]]
** [[جواهر لعل نهرو]]، [[هند]]
سطر ۱۴۰ ⟵ ۱۳۶:
=== [[خاورمیانه]] ===
** [[ملک حسین]]، [[اردن]]
** [[اسحاق رابین]]، [[اسرائیل]]
سطر ۱۶۶ ⟵ ۱۶۱:
=== [[آفریقا]] ===
[[پرونده:Nelson_Mandela.jpg|
** [[نلسون ماندلا]]، [[آفریقای جنوبی]]
** [[احمد بن بلا]]، [[الجزایر]]
سطر ۲۰۹ ⟵ ۲۰۴:
=== [[اروپا]] ===
[[پرونده:De_Gaulle-OWI.jpg|
** [[آدولف هیتلر]]، [[آلمان]]
** [[جان فردریش هربارت]]، [[آلمان]]
سطر ۲۷۱ ⟵ ۲۶۵:
=== [[ایالات متحده آمریکا]] ===
[[پرونده:John F Kennedy.jpg|
** [[بیل کلینتون]]
** [[تئودور روزولت]]
سطر ۲۸۵ ⟵ ۲۷۹:
=== [[روسیه]] و [[شوروی]] ===
** [[بوریس یلتسین]]
** [[تزار نیکولای دوم]]
سطر ۳۰۷ ⟵ ۳۰۰:
'''[[روانشناسی]]'''
* [[آرون تی بک]]
* [[مری ویتون کالکینز]]
سطر ۳۲۱ ⟵ ۳۱۳:
'''[[ریاضیات]]'''
* [[نیکولاس بورباکی]]
* [[آلونزو چرچ]]
سطر ۳۹۷ ⟵ ۳۸۸:
** [[لودویگ ون میسس]]
** [[میلتون فریدمن]]
* [[تاریخ]]
** [[استفان آمبروس]]
سطر ۴۰۵ ⟵ ۳۹۵:
** [[لوسین فبره]]
** [[مارک بلاچ]]
* [[حقوق مدنی]]
** [[مارتین لوتر کینگ]]
* [[علوم سیاسی]]
** [[آرند لیجفارت]]
سطر ۴۱۶ ⟵ ۴۰۴:
** [[فرانسیس فوکویاما]]
** [[موریس دوورگر]]
* [[فلسفه]]
** [[آلفرد نورث وایت‌هد]]
سطر ۴۳۴ ⟵ ۴۲۱:
** [[هنری برگسون]]
** [[یورگن هابرماس]]
* [[هنر]] و [[نقد ادبی|نظریات ادبی]]
** [[پائولین کائل]]
سطر ۶۷۳ ⟵ ۶۵۹:
=== سینما ===
* [[رابرت آلتمن]]
* [[وودی آلن]]
سطر ۷۲۹ ⟵ ۷۱۴:
* [[لنی ریفنشتال]]
* [[فرانکو زفیرلی]]
* [[فرد زینمان|فرد
* [[استیون سودربرگ]]
* [[فرناندو سولاناس]]
سطر ۱٬۰۶۶ ⟵ ۱٬۰۵۱:
: [[خوان مانوئل فانجیو]]
: [[مایکل شوماخر]]
;میدانی
: [[استیو اووت]]
: [[ال اورتر]]
سطر ۱٬۰۹۳ ⟵ ۱٬۰۷۸:
== منابع ==
{{پانویس}}
{{سده‌های میلادی}}
عوام
| |||