ارتجاع (علوم سیاسی): تفاوت میان نسخه‌ها

'''ارتجاع'''، در معنی لغتی به معنای «بازگشت» است و در مفهوم سیاسی به معنای مخالفت با پیشرفت و تحول در بنیادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و یا روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی موجود می‌باشد. همچنین خواهان «خنثی شدن» این‌گونه تحولات و «بازگشت به گذشته» نیز ارتجاع نامیده می‌شود.<ref name=ashoori>{{یادکرد |کتاب = فرهنگ سیاسی ← ارتجاع|نویسنده = [[داریوش آشوری]] |ترجمه = |فصل = |صفحه = | ناشر = انتشارات مروارید| چاپ = پنجم| سال = ۱۳۵۱|شابک = }}</ref>

در هر [[جامعه]] ارتجاع و [[ترقی‌خواهی]] مفاهیمی نسبی هستند و به درجه پیشرفت و مرحله تاریخی آن جامعه بستگی دارند. نیروهای مترقی یک جامعه می‌تواند در جامعه‌ای دیگر [[محافظه‌کار]] یا ارتجاعی محسوب شود. [[راست‌گرایی]] افراطی که به روابط و نهادهای اقتصادی و اجتماعی کهنه وابسته‌است و در مقابل تحول مقاومت می‌کند ارتجاعی محسوب می‌شود. همچنین، ارتجاع و نهادهای دینی اغلب مورد حمایت یکدیگر هستند. ارتجاع ضد [[دموکراسی]] بوده و با انتقال [[قدرت]] و ثروت از قشرهای حاکم به قشرهای محکوم مخالفت دارد. رژیم‌های [[دیکتاتوری]] [[فاشیست]] و استبداد [[تئوکراسی|تئوکراتیک]] از این گونه‌اند.<ref name=ashoori />

سیر جبری تاریخ و مبارزه توده‌ها جوامع بشری را به سوی رشد و ترقی می‌برد و اقشار و طبقاتی را که صاحب امتیازات مربوطه هستند و با سیر آنی جامعه مخالفند و مایلند وضع موجود را حفظ کنند به نابودی حتمی محکوم می‌کند. چنین است نابودی [[برده‌داری|برده‌داران]] و سپس [[فئودالیسم|فئودال‌ها]] و سپس [[سرمایه‌داری|سرمایه‌داران]]، هر یک در دوران تاریخی معین خود مطابق با سطح رشد نیروهای تولیدی. اما این طبقات برای حفظ منافع [[استثمار|استثمارگرانه]]‌گرانه خود، برای حفظ امتیازات و موجودیت خود، با ترقی جامعه در تضاد واقع می‌شوند و با پیشرفت اجتماعی مخالفت می‌ورزند. مظهر آن مناسبات تولیدی فرسوده‌ای می‌شوند که به سدی در راه تکامل جامعه بدل شده‌است. بنابر این ارتجاع یعنی دفاع از نظام فرسوده و محکوم به نابودی، و مخالفت با ترقی و پیشرفت.

ارتجاع گاه به شکل جبر و اختناق خونین و [[ترور]] جمعی توده مردم جلوه‌گر می‌شود. گاه در سیمای افکار و عقاید پوسیده و کهنه با تکیه بر عادات و عقب ماندگی‌های فرهنگی علیه اندیشه‌های ترقی خواهانه مبارزه می‌کند. ارتجاع به شکل تشدید ستم بر توده‌های زحمتکش از نظر اقتصادی و سیاسی و بر ملت‌هایی که از حقوق خود محروم شده‌اند و یا به شکل سرکوب نهضت [[انقلاب|انقلابی]]ی که جامعه را به جلو می‌راند تظاهر می‌کند. در عصر [[امپریالیسم]] در [[کشورهای صنعتی]]، [[فاشیسم]] و [[میلیتاریسم]] جلوه‌های ارتجاع هستند.