خط پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Pahlavi inscription.jpg|انگشتدان||سنگ نبشه به خط پهلوی ۱۵۰۰ سال پیش متن:آب و آتش و خاک را پاس بدارید (یافت شده در بند غرقاب [[گلپایگان]])[[موزه چهارفصل]] [[اراک]]]]

'''خط پهلوی''' نام یک دستهٔ کلی از [[دبیره|دبیره‌هایی]] است که برای نوشتن زبان(های) [[فارسی میانه]] و پهلوی اشکانی ([[پارتی]]) به کار می‌رفته‌اند. این خطوط از خط مانوی مستقل هستند. تمام این خطها ریشه در خط [[آرامی]] دارند<ref>خانلری ۲۴۱</ref> و مانند آرامی از راست به چپ نوشته می‌شده‌اند.

دبیره‌های پهلوی را معمولاً به زیرشاخه‌های زیر تقسیم می‌کنند:

* پهلوی اشکانی که با آن به زبان پارتی می نوشتند(کتیبه‌ای و گسسته‌است).

 

به طور کلی خط پهلوی خطی پر ابهام به شمار می‌رود و ابهام بعضی گونه‌های آن نظیر پهلوی کتابی بیشتر از آنِ بقیه است. در گونه‌های منفصل بیشترین جنبهٔ ابهام به علت دلالت یک [[نویسه]] بر چندین [[واج]] است؛ مثلاً در پهلوی ساسانی کتیبه‌ای نویسهٔ «{{پهلوی ج|r}}» می‌تواند دلالت بر صامت «ر» «و» یا مصوت «او» کند. در گونهٔ متصل علاوه بر این گونه ابهامات مشکل دیگری نیز پدیدار می‌گردد: اتصال چند حرف به یکدیگر باعث شباهت مجموعه حروف به حرفی دیگر می‌شود.

ویژگی روشن خط پهلوی املای تاریخی و شبه تاریخی آن است. بدین گونه که صورت نوشته شده تنها ادامه سنت نگارشی باستانیست، (در گونه ی پارسی میانه عملاً املای پارسی هخامنشی را باز می تا باند) اما گونه ملفوظ آن به دوره میانه مربوط می شود. از مهمترین شاخصها خواندن حروف ت، پ، ک، چ پس از یک مصوت به ترتیب در پارسی میانه د، ب، گ، ز و در پارتی د، ب، گ، ج است. (مثلاً «بوت» می نوشتند «بود» می خواندند، یا «روچ» می نوشتند و در پارسی میانه «روز» و در پارتی «روج» می خواندند). در مقابل، د، ب، گ، پس از مصوت، در پارسی میانه ی، و، ی، و در پارتی ذ، ب، غ، خوانده می شده.{{سخ}}

خاصیت دیگری که در تمام گونه‌های خط پهلوی وجود دارد وجود [[هزوارش]] در نوشته‌هاست. ''هزوارش'' که به صورت ''هزوارشن'' و ''اوزوارشن'' و صورت‌های مشابه دیگر هم در زبان [[فارسی]] آمده‌است به این معنی است که در نوشتن متن‌های پهلوی گاه کلمه‌ای را به [[آرامی]] می‌نوشتند لیکن هنگام قرائت فارسی می‌خواندند. مثلاً ''ملک'' می‌نوشتند و هنگام قرائت ''شاه'' می‌خواندند. باید توجه داشت که هزوارش با [[وام‌واژه]] تفاوت دارد. وام‌واژه یک عادت زبانی‌است در حالی که هزوارشن تنها یک عادت رسم خطی است. برای علت یا شوند وجود هزوارشن در نوشته‌های پهلوی گمانه‌های گوناگونی زده‌اند. یکی از این گمانه‌ها این است که از آنجا که سنت دبیری خاص آرامیان بوده است٬ بسیاری این واژه‌ها در نوشتار وارد شده‌اند اما از آنجا که اربابان این دبیران آرامی نمی‌دانستند این واژه‌ها هنگام برخوانی از بهر ایشان به فارسی برگردانده می‌شدند.