اوتیفرون (افلاطون)

اتیفرون (یا اثوفرون) (به یونانی: Εὐθύφρων) یکی از مکالمات افلاطون است که استفانوس آن را در ابتدای دوره آثار افلاطون قرار داده‌است. مضمون مکالمه تعریف درست «دین‌داری» است.

چکیدهٔ مکالمه

اوثوفرون که یک متأله است برای شکایت از پدر خود به جرم قتل به دادگاه مراجعه می‌کند و در آن‌جا سقراط را که برای محاکمهٔ مشهور خود آمده بود می‌بیند و باقی ماجرا.

اثوفرون در ابتدا دو بحث را مطرح می‌کند. نخست این‌که داستان‌هایی را دربارهٔ خدایان و اختلافات و کشمکش‌های آنان بازگو می‌کند و بر آن است که این داستان‌ها حقیقت دارند. دوم این‌که در پاسخ پرسش سقراط دربارهٔ تعریف دین‌داری ادعا می‌کند: هرآن‌چه که خدایان بپسندند دین‌داری است.

سقراط ادعای نخست اتیفرون را با این استدلال رد می‌کند که مطابق داستان‌های رایج اگر میان خدایان کشمکش باشد آن‌گاه معیار مشخص و ثابتی دربارهٔ دین‌داری نخواهیم داشت. پس فرضی را به ادعای نخست افزودند که هرچه همهٔ خدایان بپسندند موافق دین‌داری است. سپس این پرسش را مطرح می‌کند: آیا امری موافق دین‌داری محسوب میشود از آن جهت که خدایان آن را دوست دارند، یا این‌که عملی چون موافق دین‌داری است خدایان آن را دوست دارند؟ سقراط با ذکر چند مثال نشان داد که «یکی از صفات دین‌داری این است که محبوب خدایان باشد». یعنی حالت نخست درست است. اما پرسش نخست هنوز برجای خود باقی است که چه چیز موافق دین‌داری است؟ پاسخ سقراط این است که دین‌داری خود زیرمجموعهٔ عدالت است. اما کدام بخش از عدالت؟

اتیفرون به پرسش اخیر این‌گونه پاسخ می‌دهد: آن بخش که طرز رفتار ما با خدایان را مشخص می‌کند و این طرز رفتار باید مشابه رابطهٔ بنده با خواجه باشد. سقراط می‌گوید خدمت‌گزاری ما برای خدایان سودی به آنان در بر ندارد. اتیفرون دوباره پاسخ می‌دهد که از راه دعا و قربانی کردن دل خدایان را به دست می‌آوریم و آنان نیز در مقابل از گزند به جامعه و ویرانی خانه‌ها جلوگیری می‌کنند... نتیجهٔ این مدعای اوثوفرون این است که منظور از قربانی و دعا به‌دست آوردن دل خدایان است.

اما سقراط او را متوجه تناقض ادعای واپسین با پژوهش پیشین کرد که نشان داده بودند «یکی از صفات دین‌داری این است که محبوب خدایان باشد». حال‌آن‌که اکنون با دعا و قربانی دل خدایان را به‌دست می‌آوریم. یعنی چون خدایان دوست دارند و دلشان به‌دست می‌آید موافق دین‌داری است!

در نهایت تعریف «دین‌داری» مسکوت ماند و اتیفرون به بهانه‌ای آن‌جا را ترک کرد.

منابع

• دوره آثار افلاطون (چهار جلدی) , برگردان محمدحسن لطفی_رضا کاویانی، جلد یکم:مکالمهٔ اثوفرون (دین داری)