بالابان (ساز)
بالابان یا بالامان[۷] (ترکی آذربایجانی: Balaban) ساز بادی استوانه‌ای دو نی به طول حدود ۳۵ سانتی‌متر که در ابتدا و به صورت اورجینال شش سوراخ انگشت داشت که اکنون به هفت یا هشت سوراخ انگشت می‌رسد. این ساز در بین مردمان مناطق شمال غربی ایران معروف است.
 | |
| سازهای بادی چوبی | |
|---|---|
| طبقه‌بندی | |
| گسترۀ صوتی | |
 | |
| نوازندگان | |
| علیخان صمدوف | |
پیشینه ویرایش
بنابر اسناد و مدارک در دسترس، نوعی ساز بادی از خانواده نی و سرنا دست‌کم از سده‌های نخستین دورة اسلامی در ایران شناخته شده بوده، و در میان مردم بخشهایی از این سرزمین به کار می‌رفته‌است.
بالابان به معنای نوعی ساز بادی نیین به صورتهای بَلَبَن، بالَبَن و بالابَن در فرهنگهای لغات ترکی - روسی آمده‌است. در «لغت آذربایجانی - روسی»، بالابان به معنای ساز بادی نه چندان بزرگ و شبیه زُرنا (= سرنا)، در دائرةالمعارف موسیقی ترکی» بَلَبَن یا نایِ بَلَبَن با اشاره به مطلب جامع‌الالحان، نوشته عبدالقادر مراغی و «سازهای ترکی» نوشته فارمر، سازی بادی شبیه زُرنا، و در «فرهنگ موسیقی ترکی» بَلَبَن ساز بادی شبیه‌ساز نیین مِی متداول در ارزروم، تعریف شده‌است. در فرهنگها و دائرةالمعارفهای روسی واژه بالابان به معنای‌سازی بادی زبانه‌دار معمول میان اقوام قفقاز شمالی و ایرانیان آمده‌است. بالابان به عنوان‌سازی بادی و بومی در حوزه‌های جغرافیایی - فرهنگی آذربایجان، به ویژه تبریز، ارومیه و اردبیل و زنجان، و کردستان ایران و برخی جاهای دیگر به کار می‌رود و گروهی از نوازندگان این مناطق بالابان نوازند. در زبان کردی این ساز را «باله‌وان»، و در شوشتری نی را «بَلَبون» (= بلبان) می‌گویند.
ثبت در میراث فرهنگی یونسکو ویرایش
ساز بالابان به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی در ترکیه، در سال ۲۰۲۳ به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی جهان به ثبت رسید.[۸]
جستارهای وابسته ویرایش
- سازهای ایرانی
- بالابان (ساز)
- دودوک
- قمیش (موسیقی)
نگارخانه ویرایش
-
ساز بالابان از موسیقی شمال استان همدان -
موزه ملی تاریخ جمهوری آذربایجان -
یک عاشیق در باکو در حال بالابان زدن
پانویس ویرایش
- ↑ Толковый словарь русского языка Кузнецова. 1 е изд е: СПб.: Норинт. С. А. Кузнецов.
- ↑ Музыкальная энциклопедия. Азербайджанская музыка. Под ред. Ю. В. Келдыш. Т 1. А — М.: Советская энциклопедия, 1973.
- ↑ Меджнун Керимов. Атлас традиционной азербайджанской музыки. Бабалан
- ↑ «Известия. Ру: «Имеющий уши да услышит…»». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۰۸.
- ↑ Сергей Александрович Токарев. Основы этнографии: Учеб. пособие для ист. специальностей вузов.. — Высшая школа, 1968. — С. 311. — 359 с.
- ↑ Encyclopaedia Iranica. Balaban. بایگانی‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine: "BĀLĀBĀN, a cylindrical-bore, double-reed wind instrument about 35 cm long with seven finger holes and one thumb hole, played in eastern Azerbaijan in Iran and Soviet Azerbaijan (where it is also called düdük)."
- ↑ Музыкальная энциклопедия. Баламан. Под ред. Ю. В. Келдыш. Т 1. А — М. : Советская энциклопедия, 1973.
- ↑ ترکیه، عصر (۲۰۲۳-۱۲-۰۸). «قرار گرفتن 4 میراث فرهنگی دیگر ترکیه در فهرست یونسکو». عصر ترکیه. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۱۷.
منابع ویرایش
- بالابان، نرمه‌نای یا دودوک، وبگاه آفتاب.
- بالابان دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد: ۱۱، علی بلوکباشی، مقاله شماره :۴۳۹۸.
پیوند به بیرون ویرایش
- Ch. Albright. BĀLĀBĀN. Iranica.
- Balaban, Duduk and Mey (video)