برگزیدن رهبر آینده جمهوری اسلامی ایران
طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتخاب سومین رهبر جمهوری اسلامی ایران پس از پایان رهبری سید علی خامنه‌ای با انتخاب اعضای مجلس خبرگان انجام می‌گیرد.[۱] طبق آیین‌نامهٔ مصوب خبرگان برای برگزیدن رهبر باید حداقل دو سوم خبرگان رأی‌دهنده به نامزد رهبری رأی دهند.
 | ||||||
| ||||||
|
| ||||||
|
| ||||||
| ||||||
هم‌اکنون پنجمین دورهٔ مجلس خبرگان این وظیفه را بر عهده دارند که در انتخابات ۱۳۹۴ برگزیده شده‌اند و تا خرداد سال ۱۴۰۳ دوره نمایندگیشان ادامه دارد.
در قانون‌اساسی سخنی از جانشین یا قائم‌مقام رهبری به میان نیامده‌است؛ ولی خبرگان می‌توانند در زمان رهبر کنونی جانشین یا قائم‌مقام برای او برگزینند، ولی پس از برکناری حسینعلی منتظری از سمت قائم‌مقامی رهبر دیگر از این شیوه استفاده نشده‌است.[۲]
طبق قانون اساسی، در صورت ناتوانی موقت رهبر از وظیفه‌های خود یا تا هنگام معرفی رهبر پسین، شورایی شامل رئیس‌جمهور و رئیس قوهٔ قضاییه و یکی از فقیهان شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام همهٔ وظایف رهبری را به‌طور موقت به عهده می‌گیرد. چنان‌چه در این مدت یکی از ایشان به هر دلیل نتواند وظیفه‌اش را بگذارد، فرد دیگری به انتخاب مجمع، با حفظ اکثریت فقیهان در شورا به جای وی منصوب می‌گردد.[۳]
بررسی‌ها ویرایش
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران متن فارسی در ویکی‌نبشته
به نوشته گاردین و رویترز جانشینی برای رهبری در ایران به یک تابو در ایران تبدیل شده‌است.[۴][۵]
اکبر هاشمی رفسنجانی در ۲۹ خرداد ۱۳۹۴ گفته بود که کمیسیونی در مجلس خبرگان «در مقطعی پس از مذاکره با چندصد نفر»، دو نفر را «به‌صورت سری» به‌عنوان گزینهٔ جانشینی خامنه‌ای معرفی کرده‌است.[۶][۷] رفسنجانی در اواخر سال ۱۳۹۴ گفته‌بود: «کمیته‌ای در حال بررسی نامزدهای احتمالی آینده رهبر جمهوری اسلامی است». وی گفته بود که این کمیته در صورت نیاز می‌تواند «یک شورای رهبری» را به‌جای یک شخص رهبر برگزیند.[۴] با این حال شورای رهبری در همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی سال ۱۳۶۸ از قانون اساسی حذف شده‌است و این ادعای وی خلاف قانون اساسی است. سید محمود علوی دیگر نمایندهٔ خبرگان از تهران در این باره گفته‌است در قانون اساسی فعلی جایگاهی برای شورای رهبری نیست.[۸] سید یوسف طباطبایی‌نژاد، نماینده ولی فقیه، بهمن ماه ۱۳۹۴ در اصفهان با توجه به تصحیح قانون اساسی و حذف شورای رهبری از آن، تشکیل شورای رهبری را نظریهٔ صحیحی ندانست.[۹] همچنین در بهمن ۱۳۹۷ وی و نیز محسن مجتهد شبستری، نمایندهٔ آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان رهبری، «خبر تقاضای رهبری مبنی بر تشکیل شورای رهبری» را تکذیب کردند.[۱۰]
در مجلس خبرگان رهبری، کمیسیونی سه‌نفره با عنوان کمیسیون تعیین مصادیق رهبری (کمیسیون تحقیق یا ویژه) وجود دارد که فهرستی از گزینه‌های رهبری را انتخاب و رصد می‌کند و تنها رهبر فعلی می‌تواند از حاصل کار آن‌ها جویا شود. افراد این کمیسیون هم محرمانه هستند.[۱۱][۱۲] احمد خاتمی در یک نشست مطبوعاتی در سال ۱۳۹۵ گفت که از ۲۰ سال پیش و براساس سخنان خامنه‌ای، کمیته‌ای محرمانه در کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسیِ مجلس خبرگان رهبری برای انتخاب رهبر آیندهٔ جمهوری اسلامی تعیین شده‌است. خاتمی گفته‌است که خامنه‌ای پیش از این به اعضای مجلس خبرگان رهبری گفته‌است که این مجلس «باید در آستین خود ۱۰ جایگزین رهبری داشته باشد».[۱۳] خاتمی همچنین با اشاره به این‌که تنها رهبر جمهوری اسلامی می‌تواند به اطلاعات این کمیته دسترسی داشته باشد، افزود: «هیچ فرد دیگر حتی بنده، نه تنها دنبال آن نرفته‌ام بلکه نمی‌خواهم آن را پیگیری کنم تا مطالب محرمانه را ببینم».[۱۴] وی با اعلام این‌که تنها خامنه‌ای، رهبر کنونی، می‌تواند به اطلاعات این کمیته دسترسی داشته باشد، گفته‌است که اگر خامنه‌ای بخواهد، اسامی این افراد در اختیارش قرار خواهد گرفت. خاتمی در ۲۶ آذر ۱۳۹۴ گفته بود که این کمیته «با رعایت رازداری» دربارهٔ «افراد در مظان رهبری» تحقیق و گزارش آن را به رهبر کنونی جمهوری اسلامی ارائه می‌کند.[۱۵] وی همچنین گفته بود که از خبرگان اول کمیته‌ای در این رابطه تشکیل شده بوده‌است.[۱۶] مرتضی مقتدایی در سال ۱۳۹۵، وجود کمیته‌ای ۳نفره برای تعیین فهرست محرمانهٔ جانشین‌های خامنه‌ای را اعلام کرد.[۱۷][۱۸] هاشم هاشم‌زاده هریسی در خرداد ۱۳۹۵ در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین در مورد برگزیدن جانشین خامنه‌ای گفته‌است: «کمیسیون اصل ۱۰۹ در مجلس خبرگان، نحوهٔ شرایط رهبر و تعیین و معرفی نامزدهای رهبری را بررسی می‌کند. کار این کمیسیون این است که در سراسر ایران و حتی خارج از ایران، هر کسی را که از شرایط و استعداد رهبری برخوردار باشد و می‌تواند نظام اسلامی را با قدرت و صحت رهبری کند، شناسایی نماید. اعضای این کمیسیون، ثابت نیستند و هر دو سال یک بار، با انتخاباتی مجدد در مجلس خبرگان، تغییر پیدا می‌کنند.»[۱۹][۲۰] هاشم‌زاده همچنین با عدم پاسخ در مورد هویت اعضای کنونی و پیشین کمیسیون ۱۰۹ گفت: «مصلحت این است که این امور، محرمانه کار شود و محرمانه بماند چون این مسئله از محرمانه‌های درجه اول و اسرار نظام است. ملت هم همین را می‌خواهد و راضی نیست که این امور، علنی شود و همه بدانند.» او همچنین افزود «تا جایی که من می‌دانم از ایشان (خامنه‌ای) نظرخواهی نشده و در دیدارهایی که تاکنون اعضای خبرگان در پایان هر اجلاسیه با رهبری داشته‌اند، ایشان تاکنون در این باره نظری نداده‌اند.»[۲۱] محسن اراکی عضو پنجمین مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۸، اعلام کرده بود که فقط ۳ نفر از گزینه‌های رهبری اطلاع دارند. در همین خصوص هاشم هاشم‌زاده هریسی اظهار داشته بود لیست از افرادی که واجد شرایط هستند توسط ۳ نفر یادداشت شده و به کمیسیون ارایه می‌شود. در این کمیسیون فقط کار کارشناسی انجام می‌شود. لیست تهیه شده در آن به لحاظ حقوقی اعتبار ندارد و انتخاب رهبر بجهت حقوقی فقط توسط رای خبرگان انجام می‌گیرد.[۲۲] به گفته او به دلیل تجربه ناموفق قبلی، کمیسیون نام گزینه را اعلام نخواهد کرد.[۲۳]
علی خامنه‌ای چندین بار دربارهٔ انتخاب جانشین خود، مطالبی را مطرح کرده‌است. او در تیر ۱۴۰۱ در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری گفته‌است که در انتخاب رهبر آینده «رودربایستی و مصلحت‌اندیشی» در کار نباشد.[۲۴][۲۵]
احتمال انتخاب مجتبی خامنه ای فرزند علی خامنه ای به‌عنوان جانشین در نشست سالانه خبرگان مطرح شد و منتقدان و حامیانی از جمله امام جمعه سرشناس شهر بهارستان اصفهان داشت.[۲۶][۲۷][۲۸]
رحیم توکل از اعضای مجلس خبرگان در آذر ۱۴۰۲ گفت یک کمیته ویژه این مجلس با عضویت خود او در حال کار بر روی تعیین یک قائم مقام رهبری است و برخی افراد شناسایی شده‌اند ولی این کمیته تنها با رهبر مشورت می‌کند و کسی از نامزدها اطلاع ندارد.[۲۳]
گزینه‌ها ویرایش
در گزارش فارن افرز در ۲۰۲۳ نوشته شد که با توجه به این که خامنه ای با خیزش روبرو است جانشینی را احتمال دارد به یک بحران بدل کند، و نتیجه آن خلأ و نزاع است.[۲۹]
فهرست ویرایش
اگرچه هیچ گزارش و اظهارنظر رسمی از سوی خبرگان رهبری – که تعیین‌کنندگان قانونی رهبر هستند – در این‌باره منتشر نشده‌است، اما تحلیلگران برخی رسانه‌ها گمانه‌زنی‌هایی دربارهٔ جانشین رهبری ارائه داده‌اند. افرادی که دربارهٔ آن‌ها گمانه‌زنی شده (به ترتیب سن):
![عبدالله جوادی آملی[۵] ( سن: ۹۰ سال، ۳۴۸ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Abdollah_Javadi-Amoli_01.jpg)
![حسن روحانی[۳۰] (سن: ۷۵ سال، ۱۵۷ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hassan_Rouani_2017_portrait.jpg)
![محسن اراکی[۳۱] (سن: ۶۷–۶۸)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C_02_(cropped).jpg)
![علیرضا اعرافی[۳۲] (سن: ۶۴–۶۵ سال)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C_Alireza_Arafi_07.jpg)
![سید ابراهیم رئیسی[۳۳] (سن: ۶۳ سال، ۳۱۵ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ebrahim_Raisi_inauguration_as_Chief_Justice_01_(cropped).jpg)
![صادق لاریجانی[۳۴][۳۳] (سن: ۶۳ سال، ۳۶ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Sixth_International_Conference_in_Support_of_the_Palestinian_Intifada,_Tehran_(15)_(crop_of_Sadeq_Larijani).jpg)
![سید محمدمهدی میرباقری[۳۱] (سن: ۶۲–۶۳ سال)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammad_Mehdi_Mirbagheri_13990521_1746241.jpg)
![سید مجتبی خامنه‌ای[۳۴] (سن: ۵۴ سال، ۲۲۲ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hojjat-ol-Islam_Sayyed_Mojtaba_Khamenei_01.jpg)
![سید حسن خمینی[۳۴][۲][۵] (سن: ۵۱ سال، ۲۹۹ روز)](/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hassan_Khomeini_by_Tasnimnews.jpg)
درگذشتگان ویرایش
افراد زیر در دوران زندگانی شان به عنوان نامزدهای احتمالی رهبری تلقی می‌شدند.
| نام | تصویر | زندگی | سوابق | ||
|---|---|---|---|---|---|
| ولادت | وفات | سن | |||
| عباس واعظ طبسی |  |
۳ تیر ۱۳۱۴ | ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ | ۸۰ سال، ۲۵۴ روز |
|
| اکبر هاشمی رفسنجانی[۵][۳۵][۲][۳۶] |  |
۳ شهریور ۱۳۱۳ | ۱۹ دی ۱۳۹۵ | ۸۲ سال، ۱۳۷ روز |
|
| سید محمود هاشمی شاهرودی[۵][۳۵][۲][۳۳][۳۶][۳۷] |  |
۲۴ مرداد ۱۳۲۷ | ۳ دی ۱۳۹۷ | ۷۰ سال، ۱۳۱ روز |
|
| ابراهیم امینی[۵] |  |
۹ تیر ۱۳۰۴ | ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ | ۹۴ سال، ۳۰۰ روز |
|
| محمد یزدی[۳۵] |  |
۹ مهر ۱۳۱۰ | ۱۹ آذر ۱۳۹۹ | ۸۹ سال، ۴۰ روز |
|
| محمدتقی مصباح یزدی[۳۵][۲] |  |
۱۱ بهمن ۱۳۱۳ | ۱۲ دی ۱۳۹۹ | ۸۵ سال، ۳۳۷ روز |
|
| محمد محمدی ری‌شهری[۳۵] |  |
۷ آبان ۱۳۲۵ | ۱ فرودین ۱۴۰۱ | ۷۵ سال، ۱۴۵ روز |
|
منابع ویرایش
- ↑ اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ بهداد بردبار (۱۵ ژوئیه ۲۰۱۵). "Who will be Iran's next supreme leader?". المانیتور (به انگلیسی). Archived from the original on 22 January 2016. Retrieved 29 November 2016.
- ↑ اصل ۱۱۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Bozorgmehr Sharafedin (21 October 2014). آلیسون ویلیامز (ed.). "Iran's possible next Supreme Leader being examined: Rafsanjani" (به انگلیسی). رویترز. Archived from the original on 15 February 2017. Retrieved 30 December 2015.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ Saeed Kamali Dehghan (31 October 2014), "When the time comes, who will succeed Iran's Ayatollah Ali Khamenei?", گاردین, archived from the original on 17 June 2021, retrieved 30 December 2015
- ↑ رادیوفردا (۲۰۱۶-۰۶-۱۸). «اظهار نظر تازه هاشمی رفسنجانی دربارهٔ گزینه‌های جانشینی خامنه‌ای». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۲۸.
- ↑ «اظهار نظر تازه هاشمی رفسنجانی دربارهٔ گزینه‌های جانشینی خامنه‌ای». melliun.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «علوی: قانون اساسی فعلی، جایگاهی برای شورای رهبری ندارد». خبرآنلاین. ۲۸ آذر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۶.
- ↑ «تشکیل شورای رهبری نظریه صحیحی نیست». قدس آنلاین | پایگاه خبری - تحلیلی. ۲۰۱۶-۰۲-۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
- ↑ «خبر «تشکیل شورای رهبری» از کجا آمد». ایسنا. ۲۰۱۹-۰۲-۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ «اظهار نظر تازه هاشمی رفسنجانی دربارهٔ گزینه‌های جانشینی خامنه‌ای». melliun.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «خامنه‌ای: لازم است در انتخاب رهبر رودربایستی و مصلحت‌اندیشی نباشد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «سخنگوی خبرگان: کمیته‌ای محرمانه برای انتخاب جانشین خامنه‌ای فعالیت می‌کند». العربیه فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/1671511/فقط-۳-نفر-از-اسامی-گزینه-های-رهبری-آینده-اطلاع-دارند-ماموریت
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ iranianuk.com (۲۰۲۲). «تمسخر مجلس خبرگان و شیوه انتخاب جانشین خامنه ای توسط سعید زیباکلام». iranianuk.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «هاشم‌زاده: مجلس خبرگان پیوسته بر روی شناسایی جانشنیان رهبری کار می‌کند/ هاشمی نامزد ریاست نمی‌شود». خبرآنلاین. ۲۰۱۶-۰۵-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «هاشم‌زاده: مجلس خبرگان پیوسته بر روی شناسایی جانشنیان رهبری کار می‌کند/ هاشمی نامزد ریاست نمی‌شود». خبرآنلاین. ۲۰۱۶-۰۵-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/1671511/فقط-۳-نفر-از-اسامی-گزینه-های-رهبری-آینده-اطلاع-دارند-ماموریت
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «Khamenei's Succession Dilemma: To Name or Not to Name a Successor-Designate?». Arab Gulf States Institute in Washington (به انگلیسی). ۲۰۲۳-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۰۷.
- ↑ «سخنگوی خبرگان: کمیته‌ای محرمانه برای انتخاب جانشین خامنه‌ای فعالیت می‌کند». العربیه فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «خامنه‌ای: لازم است در انتخاب رهبر رودربایستی و مصلحت‌اندیشی نباشد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۱۱.
- ↑ «زمینه‌چینی برای موروثی شدن رهبری در آستانه نشست خبرگان». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۶.
- ↑ «زمینه‌چینی برای جانشینی مجتبی خامنه‌ای در آستانه نشست خبرگان». العربیه فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۶.
- ↑ «خبرگزاری حوزه علمیه قم مجتبی خامنه‌ای را «آیت‌الله» معرفی کرد». www.radiofarda.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۰۶.
- ↑ Eshraghi، Ali Reza (۲۰۲۳-۰۵-۲۴). «Iran's Coming Succession Crisis» (به انگلیسی). Foreign Affairs. شاپا 0015-7120. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۲۵.
- ↑ https://www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2019/12/After-Sistani-and-Khamenei-IB_FA.pdf
- ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ Golkar, Saeid (Spring 2019), "Iran after Khamenei: Prospects for Political change", Middle East Policy, 26 (1): 75–88, doi:10.1111/mepo.12401, archived from the original on 6 December 2020, retrieved 29 April 2020
- ↑ Farda, Radio (2017-08-04). "Khamenei's New Potential Hard-line Successor". RFE/RL (به انگلیسی). Archived from the original on 2 March 2020. Retrieved 2020-03-02.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link) - ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ "Predicting the Unpredictable in Iranian Politics", استراتفور, 8 March 2017, archived from the original on 8 March 2017, retrieved 15 March 2017
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ Bozorgmehr Sharafedin (13 December 2015), "Who will be Iran's next Supreme Leader?", بی‌بی‌سی, archived from the original on 3 February 2016, retrieved 30 December 2015
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ ۳۵٫۳ ۳۵٫۴ Sharafedin, Bozorgmehr (13 December 2015), "Who will be Iran's next Supreme Leader?", BBC, archived from the original on 3 February 2016, retrieved 30 December 2015
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ Sadjadpour, Karim (2009), "Reading Khamenei: The World View of Iran's Most Powerful Leader" (PDF), Carnegie Endowment for International Peace, archived (PDF) from the original on 25 January 2016, retrieved 30 December 2015
- ↑ Lim, Kevjn (10 January 2019), "Iran's Next Supreme Leader Is Dead", Foreign Policy, archived from the original on 11 January 2019, retrieved 30 December 2015
پیوند به بیرون ویرایش
- علیرضا نادر؛ S. R. Bohandy (2011). The Next Supreme Leader Succession in the Islamic Republic of Iran (PDF). سانتا مونیکا کالیفرنیا: رند. ISBN 9780833051998.
