حسن حبیبی

سیاست‌مدار اصلاح‌طلب و جامعه‌شناس ایرانی

حسن ابراهیم حبیبی (۱۵ اسفند ۱۳۱۵ – ۱۲ بهمن ۱۳۹۱) سیاستمدار اصلاح طلب ایرانی، از اعضای برجسته نهضت آزادی و حزب جمهوری اسلامی و حقوقدان مشهور و دولتمرد ایرانی بود که از فروردین تا شهریور ۱۳۷۶ به عنوان نخستین دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام خدمت کرد. وزیر ارشاد دولت بازرگان، وزیر علوم و آموزش عالی و پس از آن وزیر دادگستری دولت میرحسین موسوی، اولین معاون اول رئیس‌جمهور ایران در هر دو دولت اکبر هاشمی رفسنجانی و دولت اولِ سید محمد خاتمی بود. حبیبی دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی و حقوق از دانشگاه سوربون بود. وی همچنین رئیس بنیاد ایران‌شناسی و از جمله حقوق‌دانانی بود که پس از انقلاب ایران، پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی را با استفاده از قوانین اساسی سایر کشورها تهیه کرد. او تا پایان عمر عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.[۷] وی عضو دیوان داوری بین‌المللی، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز بود.[۷]

حسن حبیبی
حبیبی در سال ۱۳۸۵
نخستین دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام
دوره مسئولیت
۲۳ فروردین ۱۳۷۶ – ۱۸ شهریور ۱۳۷۶
گمارندهاکبر هاشمی رفسنجانی[۱]
رئیساکبر هاشمی رفسنجانی
پیش ازمحسن رضایی
عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام
دوره مسئولیت
۱۸ اردیبهشت ۱۳۷۰ – ۱۲ بهمن ۱۳۹۱
گمارندهسید علی خامنه‌ای
رئیساکبر هاشمی رفسنجانی
نخستین معاون اول رئیس‌جمهور ایران
دوره مسئولیت
۳۰ مرداد ۱۳۶۸ – ۴ شهریور ۱۳۸۰
رئیس‌جمهوراکبر هاشمی رفسنجانی
سید محمد خاتمی
پس ازایجاد جایگاه
پیش ازمحمدرضا عارف
دومین سرپرست نهاد ریاست‌جمهوری
دوره مسئولیت
۱۴ شهریور ۱۳۶۸ – ۱ شهریور ۱۳۷۶
رئیس‌جمهوراکبر هاشمی رفسنجانی
قائم‌مقامسید علی بهشتیان[۲]
محسن طائب[۳]
پس ازسید مصطفی میرسلیم
پیش ازمحمد هاشمی رفسنجانی
عضو شورای نگهبان
دوره‌های دوم، سوم و چهارم
دوره مسئولیت
۲۶ تیر ۱۳۶۸ – ۲۶ تیر ۱۳۸۰
دبیرمحمد محمدی گیلانی
احمد جنتی
پس ازخسرو بیژنی
پیش ازعباسعلی کدخدایی
وزیر دادگستری
دوره مسئولیت
۲۴ مرداد ۱۳۶۳ – ۷ شهریور ۱۳۶۸
رئیس‌جمهورسید علی خامنه‌ای
نخست‌وزیرمیرحسین موسوی
پس ازسید محمد اصغری
پیش ازمحمداسماعیل شوشتری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی
دورهٔ نخست
دوره مسئولیت
۷ خرداد ۱۳۵۹ – ۶ خرداد ۱۳۶۳
حوزه انتخاباتیتهران، ری و شمیران
اکثریت۱٬۵۵۲٬۴۷۸ (۷۲٫۷٪)
سخنگوی دولت
دوره مسئولیت
۱۶ آبان ۱۳۵۸ – تیر ۱۳۵۹
گمارندهشورای انقلاب اسلامی
پس ازسید صادق طباطبایی
پیش ازبهزاد نبوی
دومین وزیر فرهنگ و آموزش عالی
دوره مسئولیت
۸ مهر ۱۳۵۸ – ۱۹ شهریور ۱۳۵۹
گمارندهمهدی بازرگان
شورای انقلاب اسلامی
پس ازعلی شریعتمداری
پیش ازحسن عارفی
اطلاعات شخصی
زاده
حسن ابراهیم حبیبی

۱۵ اسفند ۱۳۱۵
تهران، ایران
درگذشته۱۲ بهمن ۱۳۹۱ (۷۵ سال)
تهران، ایران
آرامگاهآرامگاه سید روح‌الله خمینی
حزب سیاسیحزب کارگزاران سازندگی ایران (۱۳۹۱–۱۳۷۷)
دیگر عضویت‌های سیاسیحزب جمهوری اسلامی (۱۳۶۶–۱۳۵۸)
نهضت آزادی ایران (۱۳۵۸–۱۳۴۵)
همسر(ان)شفیقه رهیده
محل تحصیلدانشگاه سوربن
هیئت دولتدولت موقت بازرگان
دولت موقت شورای انقلاب
دولت سوم
دولت چهارم
دولت پنجم
دولت ششم
دولت هفتم
جایزه‌هانشان استقلال[۴]
نشان دانش (درجه ۱)[۵]
دکترای افتخاری از دانشگاه تهران[۶]

حسن حبیبی در نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۵۸ کاندیدا شد و مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی هم قرار گرفت اما با ۶۷۶ هزار رأی معادل ۴٫۸٪ آراء پس از ابوالحسن بنی‌صدر و احمد مدنی در رده سوم قرار گرفت. وی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۷۶ هم قرار بود به دعوت حزب کارگزاران سازندگی ایران نامزد ریاست‌جمهوری شود اما با کاندیداتوری سید محمد خاتمی از سوی جناح چپ، از کاندیداتوری خودداری کرد تا آرای این جریان در برابر ناطق نوری و محمدی ری شهری نشکند.[۸] او هم چنین در زمان اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی ایران در تابستان ۱۳۶۷ وزیر دادگستری بود[۹] و عفو بین‌الملل معتقد است که حبیبی از اعدام‌ها با خبر بود.[۱۰] دو سال پس از فوت وی، در سال ۱۳۹۳ نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر برای سال‌ها فعالیت فرهنگی به خانواده اش اهدا شد.

سوابق اجرایی ویرایش

  1. وزیر فرهنگ و آموزش عالی،
  2. نخستین رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی،
  3. وزیر دادگستری
  4. عضو حقوقدان شورای نگهبان
  5. معاون اول رئیس‌جمهوری،
  6. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی،
  7. عضو هیئت‌امنای فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران،
  8. عضو هیئت‌امنای کتابخانه مجلس شورای اسلامی،
  9. عضو کمیسیون ملّی یونسکو (ایران)،
  10. عضو دیوان داوری (لاهه).
  11. دریافت‌کنندهٔ نشان استقلال ۲/۴/۱۳۷۶،
  12. رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مدیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی.
  13. عضو شورای بازنگری قانون اساسی[۱۱]

برخی‌از آثار ویرایش

 
حسن حبیبی در اوایل انقلاب اسلامی ایران
  1. دیالکتیک یا سیر جدالی و جامعه‌شناسی، ۱۳۵۱؛
  2. افضل‌الجهاد، ۱۳۵۱؛
  3. دیالکتیک و روش‌شناسی، ۱۳۵۲؛
  4. مبادی جامعه‌شناسی حقوقی، ۱۳۵۲؛
  5. جبرهای اجتماعی و آزادی یا اختیار انسانی، ۱۳۵۳؛
  6. یادی از یار و دیار، ۱۳۵۵؛
  7. عهدین، قرآن و علم، ۱۳۵۷؛
  8. اسلام و مسلمانان در روسیه، ۱۳۵۷؛
  9. دو سرچشمهٔ اخلاق و دین، ۱۳۵۸؛
  10. اخلاق نظری و علم آداب، ۱۳۵۹؛
  11. تقسیم کار اجتماعی، ۱۳۵۹؛
  12. هنر جنگ، ۱۳۵۹؛
  13. خدا، ۱۳۶۰؛
  14. جامعه، فرهنگ، سیاست، ۱۳۶۳؛
  15. اسلام و بحران عصر ما، ۱۳۶۳؛
  16. در آیینهٔ حقوق: مناظری از حقوق بین‌الملل، حقوق تطبیقی و جامعه‌شناسی (تألیف و ترجمه)، ۱۳۶۷؛
  17. در جستجوی ریشه‌ها (تألیف و ترجمه)، ۱۳۷۳؛
  18. حسب حال یک دانشجوی کهن‌سال، ۱۳۷۶؛
  19. یک حرف از هزاران (۲جلد)، ۱۳۷۷–۱۳۸۰؛
  20. حقوق بین‌المللی عمومی (۲ جلد)، ۱۳۸۲.

درگذشت ویرایش

 
قبرهای صحن روح‌الله خمینی

حبیبی به دلیل نارسایی قلبی و جراحی معده در بخش CCU بیمارستان فرهنگیان تهران بستری بود و در ساعت ۱ بامداد روز پنج‌شنبه مورخهٔ ۱۲ بهمن ۱۳۹۱ در پی یک دوره کسالت طولانی و بستری در بیمارستان فرهنگیان تهران درگذشت.[۱۲] برای درگذشت وی مسوولین ارشد جمهوری اسلامی ایران از جمله سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، پیام تسلیت صادر نمود. پیکر وی در روز جمعه ۱۳ بهمن ۱۳۹۱ پس از تشییع از مقابل بنیاد ایران‌شناسی در آرامگاه روح‌الله خمینی دفن شد.[۱۳][۱۴] بر روی سنگ قبر وی نوشته شده‌است: فرزند باقر و فاطمه، در واقع هم نام پدر و هم نام مادرش بر روی سنگ حک شده‌است.[۱۵]

منابع ویرایش

  1. «دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شد». ایرنا. ۲۳ فروردین ۱۳۷۶.
  2. «انتصاب سرپرست و قائم‌مقام نهاد ریاست‌جمهوری». ایرنا. ۱۴ شهریور ۱۳۶۸.
  3. «انتصاب در ریاست‌جمهوری». ایرنا. ۲۹ تیر ۱۳۷۰.
  4. «رئیس‌جمهوری، نشان عالی استقلال را به دکتر حبیبی اهدا کرد». همشهری. سال پنجم (۱۲۸۷). ۳ تیر ۱۳۷۶.
  5. «۱۵ نفر از برجستگان کشور از دست رئیس‌جمهور نشان‌های دولتی دریافت کردند». ایسنا. ۲۴ تیر ۱۳۸۴. ۰۹۵۸۸–۸۴۰۴.
  6. «دانشگاه تهران از خدمات علمی و فرهنگی دکتر حسن حبیبی تجلیل کرد». همشهری. سال پنجم (۱۲۸۷). ۷ مرداد ۱۳۷۶.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۳.
  8. کرباسچی: خاتمی به من گفت "ما که رأی نمی‌آوریم" گفتگوی غلامحسین کرباسچی با نشریه مهرنامه، عصر ایران، ۱۸ تیر ۱۳۹۲
  9. «ناگفته‌هایی دربارهٔ سکوت حسن حبیبی نسبت به اعدام‌های ۶۷». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۱۳-۰۱-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۰۲.
  10. محجوب، نیکی (۲۰۱۸-۱۲-۱۷). «آیا میرحسین موسوی از اعدام‌های تابستان ۶۷ با خبر بود؟» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۰۲.
  11. «حکم به رئیس‌جمهور (تدوین متمم قانون اساسی)». سایت جامع امام خمینی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۷.
  12. «دکتر حسن حبیبی درگذشت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۳.
  13. مراسم تشییع پیکر مرحوم حسن حبیبی برگزار شد
  14. دکتر حسن حبیبی در جوار مرقد امام خمینی به خاک سپرده خواهد شد
  15. سنگ قبر جالب معاون اول هاشمی و خاتمی خبرگزاری انتخاب

پیوند به بیرون ویرایش

مناصب سیاسی
پیشین:
علی شریعتمداری
وزیر فرهنگ و آموزش عالی
۱۳۵۹–۱۳۵۸
پسین:
حسن عارفی
پیشین:
سید صادق طباطبایی
سخنگوی دولت
۱۳۵۹–۱۳۵۸
پسین:
بهزاد نبوی
پیشین:
سید محمد اصغری
وزیر دادگستری
۱۳۶۸–۱۳۶۳
پسین:
محمداسماعیل شوشتری
پیشین:
سید مصطفی میرسلیم
سرپرست نهاد ریاست‌جمهوری
۱۳۷۶–۱۳۶۸
پسین:
محمد هاشمی رفسنجانی
عنوان جدید معاون اول رئیس‌جمهور ایران
۱۳۸۰–۱۳۶۸
پسین:
محمدرضا عارف
مناصب احزاب سیاسی
پیشین:
جلال‌الدین فارسی
نامزد رسمی حزب جمهوری اسلامی برای ریاست‌جمهوری
۱۳۵۸
پسین:
سید علی خامنه‌ای
عنوان جدید نامزد رسمی جمعی از کارگزاران سازندگی ایران برای ریاست‌جمهوری
۱۳۷۶
انصراف از نامزدی
بدون متصدی
تصدی بعدی توسط:
عبدالناصر همتی
عنوان جدید رئیس شورای سیاست‌گذاری ستاد انتخاباتی اکبر هاشمی رفسنجانی
۱۳۸۴
انحلال عنوان
سِمَت‌های علمی
عنوان جدید رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی
۱۳۷۴–۱۳۷۰
۱۳۸۷–۱۳۸۳
پسین:
غلامعلی حداد عادل
پیشین:
غلامعلی حداد عادل
عنوان جدید رئیس بنیاد ایران‌شناسی
۱۳۹۱–۱۳۷۶
بدون متصدی
تصدی بعدی توسط:
سید محمد خامنه‌ای
مناصب حکومتی
عنوان جدید دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام
۱۳۷۶
پسین:
محسن رضایی