خیارج

خیارج از توابع دهستان رامند جنوبی بخش رامند شهرستان بوئین‌زهرا در استان قزوین است. این روستا در ۴۹ درجه و ۴۳ دقیقهٔ طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ عرض جغرافیایی قرار دارد. خیارج از جنوب به دانسفهان، از شمال و شرق به مرکز دهستان خوزنین و از غرب به روستای یارآباد و جعفرآباد منتهی می‌شود. مردم روستای خیارج مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند و به زبان تاتی صحبت می‌کنند.

خیارج به تاتی (خیاره)
کشور	ایران
استان	قزوین
شهرستان	بوئین‌زهرا
بخش	رامند
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱۲۸۰
اطلاعات شهری
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۲۸۳۴۳۲
خیارج روی نقشه ایران ۳۵٫۹۲۲۸°شمالی ۴۹٫۷۵۵۳°شرقی / 35.9228; 49.7553

پیشینه

وجود دریای خزر در شمال استان و دشت‌های منحصربه‌فرد قزوین را معبر لشکرکشی‌ها و مهاجرت‌های کرده‌است. بر اساس حفاری‌های انجام گرفته در تپه‌های تاریخی قره تپه، تپه زاغه و تپه قبرستان در روستای سگزآباد قدمت سکونت و شهرنشینی در این منطقه به شش هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. به دلیل سابقه مدنیت در این منطقه، بازمانده‌های تمدن نیز قابل توجه‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به وجود قوم تات و رایج بودن زبان تاتی در اقصی نقاط این استان اشاره نمود. از آن جا که زبان تاتی پیوندی عمیق با زبان پهلوی، اوستایی، تالشی و… دارد، به جرئت می‌توان گفت خیارج و مردم آن از جمله قدیمی‌ترین نسل‌های مردمان ایرانی از نژاد آریایی دانست. از میان نژادهای موجود در قزوین از جمله لک، لر، شاهسون، افشار، مراغی و تات، گروه اخیر از جمله اولین گروه‌های مهاجر آریایی در این منطقه هستند. در استان قزوین با وجود مشکلات عدیده در طول تاریخ هنوز هم چندین شهر و روستا به زبان تاتی تکلم می‌کنند که نشان پیوند عمیق آنان با این زبان است.

شاردن، جهانگرد معروف، در سیاحت‌نامهٔ خود (ص ۴۹) در توصیف خیارج می‌نوسید:

«کیاره قصبهٔ بزرگی است و در وسط دشت زیبا و مصفّایی واقع شده‌است. در آن کاروان سرایی وجود ندارد، ولی در این قصبه ۱۵ تا ۲۰ خانه و باغچهٔ بزرگ وجود دارد که صاحبانش در آن‌ها را به روی عابرین و واردین باز گذاشته‌اند و برای سکونت و استراحت مسافران تخصیص داده‌اند و بسیار نظیف و تمیزتر از کاروان‌سراها است. وسایل استراحت مسافران در این منازل کاملاً آماده و مهیا بوده و خیلی خوب و عالی است، ولی توقف در آن‌ها برای عابرین، بسیار گران تمام می‌شود.»

جغرافیا

ارتفاع متوسط روستا از سطح دریا ۱۲۸۰ متر است. از ارتفاعات روستا می‌توان به ارتفاعات رامند در ۱۵ کیلومتری روستا اشاره کرد. رودخانه فصلی خررود در ۱۰ کیلومتری روستا قرار دارد. این رودخانه از کوه‌های آق داغ (در آوج) و قیدار سرچشمه می‌گیرد. آب و هوای روستا آب و هوایی بین آب و هوای صحرایی و مدیترانه‌ای است و در کل معتدل به‌شمار می‌آید. جمعیت روستا به خاطر مهاجرت‌های گاه گاه اهالی هر چند سال یکبار دست‌خوش تغییر می‌شود و اکثر جوانان روستا برای کار در کارخانجات یا کارگری به شهرهایی مثل قزوین، کرج و تهران می‌روند. شغل اکثر مردم کشاورزی است و محصول عمدهٔ آنان گندم، جو، صیفی جات، علوفه، انگور و… می‌باشد. انگور مهم‌ترین محصول روستا است و باغستان‌های وسیع روستا قدمتی چند ده ساله دارند. دام‌پروری نیز در روستا مرسوم است و مردم گاو، گوسفند، بز و ماکیان نگهداری می‌کنند. امروزه چند واحد مرغ داری کوچک در روستا به فعالیت می‌پردازند.

از غذاهای محلی روستا می‌توان به بلغورَ آش (آش بلغور)، دویینه آش (آش دوغ)، پُرشیکَه (آش اُماج)، انجیمک، مارجیمک اشاره کرد. زنان روستا نیز برای شب‌های طولانی زمستان و شب‌نشینی‌ها خوراکی‌هایی از قبیل، باسلوق، شیرمال محلی، گندم بو داده و… آماده می‌کنند. روستا از طریق جاده‌های بوئین‌زهرا - زنجان و تهران – همدان قابل دسترسی است که راه‌های مزبور از طریق دو راه آسفالته در محله‌های لب استخر و سرمزاران (در زبان محلی سَمزارون) به روستا متّصل می‌شوند.

واژه‌شناسی

روستا به زبان محلی خیاره خوانده می‌شود. در مورد وجه تسمیه روستا چند نظر وجود دارد:

۱. لغت‌نامه دهخدا واژهٔ خیاره را به عنوان دارای اختیار و مستقل بیان کرده‌است.

۲. خیار به مجموعه‌ای از افراد نیک گفته می‌شود. با توجه به اینکه کلمه خُوار در زبان تاتی به معنی نیک می‌باشد و شاید به مرور به خیار تبدیل شده‌است.

۳. خیارج به معنای برگزیده شده می‌باشد، که البته اول به نام خیارح بوده و بومیان منطقه نیز به همین نام خطابش می‌کنند و در زمان ناصرالدین‌شاه و ثبت روستاها به خیارج تبدیل شده‌است.

دیرینگی

در مورد قدمت تاریخی روستا سند مکتوبی در دست نیست. اما با توجه به سفال‌های به‌دست آمده از تپه قدیمی روستا که دارای نقوش، شکل‌ها و خطوط موازی و افقی و مویی شکل و لعاب‌های آبی رنگ است احتمال این که تپه مربوط به زمان اشکانیان باشد را تقویت می‌نماید. روی تپهٔ روستا مسجدی وجود داردکه به قول عامه مردم قبلهٔ آن رو به بیت‌المقدس بوده و در چند دهه پیش تغییر یافته‌است که این نشان از قدمت روستاست، هرچند با توجه به تغییر قبله پیش از ورود اسلام به ایران نمی‌تواند درست باشد. تکلم مردم روستا به زبان تاتی که از زبان‌های کهن ایران است نیز نشانهٔ دیگری بر قدمت روستاست. در سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰ جمعیت روستا ۱٬۰۷۰ نفر اعلام شده‌است. ترکیب طایفه‌ای نیز بدین صورت است:

1. حیدراولادها که امروزه همان حیدراولاد هستند یعنی فرزندان حیدر که از بزرگان روستا هستند

و در محله لب استخر و مرکزی ساکنند

1. آقاعلی اولادها که امروزه آقاعلیخانی، علیخانی، آقاعلی و عاقلی نامیده می‌شوند و در محله سرمزاران ساکنند.
2. امیر اولادها که امروزه امیری نامیده می‌شوند و در محله سرمزاران ساکنند.
3. سلیمان اولادها که امروزه سلیمانی و سلیمان خانی نامیده می‌شوند و در محله قره باغ ساکنند.
4. هاشم اولادها که امروزه هاشم خانی نامیده می‌شوند و در محله هاشم اولادان ساکنند.
5. میرزا حسین اولادها که امروزه میرزا حسینی نامیده می‌شوند و در محله لب استخر ساکنند.
6. تقی اولادها که امروزه تقی خانی نامیده می‌شوند و در محله لب استخر ساکنند.
7. محمد اولادها که امروزه محمدخانی نامیده می‌شوند.

و سایر فامیل‌های محدودتر که در چهار محله روستا پراکنده‌اند.

رویدادها

در ۱۰ شهریور سال ۱۳۴۱ (۱ سپتامبر ۱۹۶۲) در شهرستان بوئین‌زهرا زلزلهٔ مهیبی رخ داد. در این زلزله ۹۱ روستا به کلی ویران شد. ۱۲٬۲۰۰ نفر کشته شدند و بیش از ۳۰۰ روستا آسیب کلی و جزئی دیدند. روستای خیارج نیز در آن زلزله آسیب دید و ۲۸ کشته و تعدادی مجروح داشت و بسیاری از خانه‌ها ویران گشتند.

نگارخانه

• 
  نمایی از خیارج
• 
  خیارج و خانه‌های قدیمی
• 
  خیارج و خانه‌های قدیمی

کد خدا روستا آقای ؛ خدایار میرزاحسین خان قزوینی

منابع

• ۱. آقا علیخانی، علی محمد، جستاری در زبان و ادبیات تاتی، تهران، رامند، ۱۳۸۳
• ۲. میرزا حسینی، ناصر، پایان‌نامه تحصیلی با عنوان مونوگرافی روستای خیارج
• ۳. سیمای میراث فرهنگی قزوین، میراث فرهنگی قزوین، ۱۳۸۲
• چ پ ملویل، تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، ابوالحسن رده (مترجم)، تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران
• آل احمد، جلال، تات‌نشین‌های بلوک زهرا
• آقا علیخانی، حسن، دفتر شعر (چاپ نشده)
• آقاعلی خانی، محمدرضا، ویراستار