زبان سریقلی
زبان سَریقُلی یا سریکلی یکی از زبان‌های ایرانی شرقی از شاخهٔ پامیری است و تاجیک‌های چین بدان زبان سخن‌می‌رانند. در چین به آن تاجیکی (به چینی: 塔吉克语 Tǎjíkèyǔ) می‌گویند ولی این زبان با فارسی تاجیکی تفاوت‌دارد. استفادهٔ نام سریقلی برای آن از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی در مجامع جهانی باب شده‌است.
| سریقلی | |
|---|---|
| تۇجىك زىڤ Тоҷик зив Tujik ziv سەرىقۇلى زىڤ Сарӣқоли зив Sarikhuli ziv | |
| زبان بومی در | جمهوری خلق چین |
شمار گویشوران | ۱۶۰۰۰ (۲۰۰۰) |
زبان‌های هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | srh |
| زبان‌شناسی | 58-ABD-eb |
گویشوران این زبان بیشتر در تاشکورگان می‌زیند و برای ارتباط با دیگر مردمان در سین‌کیانک از زبان‌های چینی و اویغوری به عنوان زبان میانجی استفاده می‌کنند.
نامگذاری ویرایش
سریقلی در چینبه طور رسمی با نام «تاجیکی» (چینی: 塔吉克语، Tǎjíkèyǔ)شناخته می‌شود.[۱] با این حال، این زبان با فارسی تاجیکی (شکلی از فارسی) که در تاجیکستان صحبت می‌شود، یکی نیست زیرا سریقلی یک زبان ایرانی شرقی است که نزدیک به سایر زبان‌های پامیری است که عمدتاً در مناطق بدخشان تاجیکستان و افغانستان صحبت می‌شوند، در حالی که فارسی یک زبان ایرانی غربی است.[۲] همچنین به عنوان تاشکورگانی،[۳] (پایتخت باستانی پادشاهی سریقلی) - اکنون شهرستان خودمختار تاشکورگان تاجیک در سین کیانگ چین - نیز شناخته می‌شود. با این حال، استفاده از اصطلاح تاشکورگانی در بین دانشمندان رواج ندارد.[نیازمند منبع]
اولین گزارش‌های مکتوب از سریقلی به زبان انگلیسی مربوط به دهه ۱۸۷۰ است که معمولاً از نام «سریقلی» برای اشاره به این زبان استفاده می‌کنند، اما برخی گزارش‌های مکتوب از آن زمان ممکن است از تلفظ متفاوتی استفاده کنند که از رونویسی آوایی چینی این اصطلاح به انگلیسی نشات گرفته‌است (مانند Selekur(i)).[۴] محققان مدرن چینی اغلب در مقالات خود نام‌های سریقلی و تاجیک را ذکر می‌کنند.[۵][۶]
پراکنش گویشوران ویرایش
تعداد گویشوران در حدود ۳۵۰۰۰ است. اکثر آنها در شهرستان خودمختار تاشکورگان تاجیک در استان سین کیانگ جنوبی چین ساکن هستند. نام چینی زبان سریقلی، و همچنین استفاده از سریقل به عنوان یک جای‌نام، Sàléikuòlèyǔ (萨雷阔勒语) است. گویشوران در چین معمولاً از چینی و اویغوری برای برقراری ارتباط با مردم سایر گروه‌های قومی منطقه استفاده می‌کنند. سایر گویشوران این زبان در بخش تحت کنترل پاکستان در کشمیر یافت می‌شوند که نزدیک مرزهای بین‌المللی پاکستان و چین است.
سیستم نوشتاری ویرایش
این زبان هیچ فرم نوشتاری رسمی ندارد. زبان‌شناس Gāo Èrqiāng که نوشته‌هایش در چین منتشر می‌شود، از الفبای آوانگاری بین‌المللی برای رونویسی صداهای سریقلی در کتاب و فرهنگ لغت خود استفاده کرد،[۷][۸] در حالی که Tatiana N. Pakhalina که نوشته‌هایش در روسیه منتشر می‌شود، از الفبای مشابه با الفبای زبان واخی در آثارش استفاده کرد.[۹][۱۰] اکثر گویشوران سریقلی در مدارس با استفاده از زبان اویغوری آموزش می‌بینند.[نیازمند منبع]
در آثار علمی ویرایش
در سال ۱۹۵۸، زبان‌شناس Gāo Èrqiāng، سریقلی را با همکاری زبان شناسان تاجیک، با استفاده از ۳۷ علامت از الفبای آوایی بین‌المللی برای رونویسی زبان مورد مطالعه قرار داد. در فرهنگ لغت Sarikoli–Han در سال ۱۹۹۶، Gāo Èrqiāng از الفبایی با ۲۶ حرف و ۸ دیگراف بر اساس پینیین استفاده می‌کند.
| Uppercase | A | B | C | D | DZ | E | F | G | GC | GH | H | HY | I | J | K | KH | L | M |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lowercase | a | b | c | d | dz | e | f | g | gc | gh | h | hy | i | j | k | kh | l | m |
| Pronunciation | a | b | x | d | d͡z | e | f | ɡ | ɣ | ʁ | χ | h | i | d͡ʒ | k | q | l | m |
| Uppercase | N | O | P | Q | R | S | SS | T | TS | U | Ü | V | W | X | Y | Z | ZY | ZZ |
| Lowercase | n | o | p | q | r | s | ss | t | ts | u | ü | v | w | x | y | z | zy | zz |
| Pronunciation | n | o | p | t͡ʃ | r | s | θ | t | t͡s | u | ɯ | v | w | ʃ | j | z | ʒ | ð |
در سال‌های اخیر، گویشوران سریکالی در چین از الفبای عربی اویغوری برای تلفظ زبان خود استفاده کرده‌اند.[۱۲]
| № | Letter | IPA | № | Letter | IPA | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | ئا | /ɑ/ | ۲۱ | ق | /q/ | |
| ۲ | ئه | /ɛ/ | ۲۲ | ک | /k/, /c/ | |
| ۳ | ب | /b/ | ۲۳ | گ | /ɡ/, /ɟ/ | |
| ۴ | پ | /p/ | ۲۴ | ڭ | /ŋ/ | |
| ۵ | ت | /t/ | ۲۵ | ل | /l/ | |
| ۶ | ث | /θ/ | ||||
| ۷ | ج | /dʑ/ | ۲۶ | م | /m/ | |
| ۸ | چ | /tɕ/ | ۲۷ | ن | /n/ | |
| ۹ | څ | /t͡s/ | ||||
| ۱۰ | خ | /χ/, /x/ | ||||
| ۱۱ | ځ | /d͡z/ | ۲۸ | ه | /h/ | |
| ۱۲ | د | /d/ | ۲۹ | ئو | /o/ | |
| ۱۳ | ذ | /ð/ | ||||
| ۱۴ | ر | /r/ | ۳۰ | ئۇ | /u/ | |
| ۱۵ | ز | /z/ | ۳۱ | ئۆ | /ø/ | |
| ۱۶ | ژ | /ʑ/ | ۳۲ | ئۈ | /y/ | |
| ۱۷ | س | /s/ | ۳۳ | ۋ | /v/~/w/ | |
| ۱۸ | ش | /ɕ/ | ۳۴ | ئی | /e/ | |
| ۱۹ | غ | /ʁ/, /ɣ/ | ۳۵ | ئی | /i/ | |
| ۲۰ | ف | /f/ | ۳۶ | ی | /j/ |
واژگان ویرایش
اگرچه واژگان سریکالی تا حد زیادی به واژگان سایر زبان‌های ایران شرقی نزدیک است، اما تعداد زیادی واژه‌های منحصر به فرد سریکالی و شغنی وجود دارد که در سایر زبان‌های ایرانی شرقی مانند واخی، پشتو یا اوستایی یافت نمی‌شوند.
| انگلیسی | فارسی | فارسی تاجیکی | وخی | پشتو | شغنانی | سریکالی | آسی | اوستایی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| one | jæk (یک) | jak (як) | ji | jaw (یو) | jiw | iw | iw (иу) | aēuua- |
| meat | ɡuʃt (گوشت) | ɡuʃt (гушт) | ɡuʂt | ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه) | ɡu:xt | ɡɯxt | zizä (дзидза) | gao- (N. gāuš) |
| son | pesær (پسر) | pisar (писар) | putr | zoi (زوی) | puts | pɯts | fɪ̈rt (фырт) | puθra- |
| fire | ɒteʃ (آتش) | otaʃ (оташ) | rɯχniɡ | or (اور) | jo:ts | juts | ärt (арт) | ātar- |
| water | ɒb (اب) | ob (об) | jupk | obə (اوبه) | xats | xats | don (дон) | ap- |
| hand | dæst (دست) | dast (даѕт) | ðast | lɑs (لاس) | ðust | ðɯst | kʼuχ (къух) | zasta- |
| foot | pɒ (پا) | po (по) | pɯð | pxa, pʂa (پښه) | po:ð | peð | fäd (фад) | paδa-, pāδa- |
| tooth | dændɒn (دندان) | dandon (дандон) | ðɯnðɯk | ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ) | ðinðʉn | ðanðun | dəndäg (дӕндаг) | daṇtān- |
| eye | tʃæʃm (چشم) | tʃaʃm (чашм) | tʂəʐm | stərɡa (سترګه) | tsem | tsem | səʃt (цæст) | dōiθra-; caṣ̌man- |
| horse | æsb (اسب) | asp (асп) | jaʃ | ɑs (آس) | vo:rdʒ | vurdʒ | bəχ (бӕх) | aspa- |
| cloud | æbr (ابر) | abr (абр) | mur | urjadz (اوریځ) | abri | varm | əvräʁ (æврагъ) / miʁ (мигъ) | abda-; aβra-, aβrā-; maēγa- |
| wheat | ɡændom (گندم) | ɡandum (гандум) | ɣɯdim | ɣanam (غنم) | ʒindam | ʒandam | mənəw (мæнæу) | gaṇtuma- |
| many | besjɒr (بسیار) | bisjor (бисёр) | təqi | ɖer, pura (ډیر، پوره) | bisjo:r | pɯr | birə (бирæ) | paoiri- |
| high | bolænd (بلند) | baland (баланд) | bɯland | lwaɻ (لوړ) | biland | bɯland | bərʒond (бӕрзoнд) | bərəzaṇt- |
| far | dur (دور) | dur (дур) | ðir | ləre (لری) | ðar | ðar | därd (дард) | dūra- |
| good | χub (خوب) | χub (хуб) | baf | xə, ʂə (ښه) | χub | tʃardʒ | χorʒ (хорз) | vaŋha- |
| small | kutʃik (کوچک)) | χurd (хурд) | dzəqlai | ləɡ, ləʐ (لږ) | dzul | dzɯl | gɪ̈ssɪ̈ɫ (гыццыл) | kasu- |
| to say | ɡoft (گفت) | ɡuft (гуфт) | xənak | wajəl (ویل) | lʉvd | levd | zurɪ̈n (дзурын) | vac-; aoj-; mrū-; saŋh- |
| to do | kærd (کرد) | kard (кард) | tsərak | kawəl (کول) | tʃi:d | tʃeiɡ | kənɪ̈n (кæнын) | kar- |
| to see | did (دید) | did (дид) | wiŋɡ | winəm (وینم) | wi:nt | wand | wɪ̈nɪ̈n (уынын) | dī-, viŋ- |
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ A wide variety of varied transcriptions of the name "Sarikoli" are used in linguistic discussions, such as 萨里库尔语, Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语, Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语, Sèlèkùěryǔ or 撒里科里语, Sǎlǐkēlǐyǔ.
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ Shaw, Robert (1876). "On the Ghalchah Languages (Wakhí and Sariḳolí)". Journal of the Asiatic Society of Bengal (به انگلیسی). 45 (2): 139–278 – via biodiversitylibrary.org.
- ↑ Xiren Kurban & Zhuang (2008)
- ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176.
近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ Gao 1996.
- ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176.
近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
- ↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Tǎjíkèyǔ jiǎnzhì 塔吉克语简志 [Outline of the Tajik language] (به چینی). Beijing: Minzu chubanshe.
Wikipedia contributors, "Sarikoli language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarikoli_language&oldid=510542642 (accessed September 11, 2012).