کردهای فارس

کردهای فارس گرهی از مردم کرد هستند که در منطقهٔ فارس در جنوب ایران زندگی می‌کنند. بر اساس برخی از منابع قدمت سکونت کردها در جنوب ایران به عصر ساسانی می‌رسد. علاوه بر این در دوران پس از ورود اسلام نیز طوایف و ایلات کرد در منطقهٔ فارس زندگی می‌کرده‌اند. همچنین در دوران زندیه نیز گروه‌هایی از مردم کرد به منطقهٔ فارس گسیل داده شده و در آنجا اسکان داده شدند که با وجود بازگشت بخش اعظم آن‌ها به کردستان، بقایای آن‌ها همچنان در منطقهٔ فارس زندگی می‌کنند. در نیم قرن اخیر نیز جمعیت‌هایی پراکنده از مردم کرد با هدف یافتن کار و اشتغال به منطقهٔ فارس مهاجرت کرده‌است.

تاریخچه

در زمان باستان تا اواسط سده نهم هجری، ۵۰۰ هزار کرد در فارس هستند. اینها به صورت پنج ایل در فارس می‌زیسته‌اند.

کهن‌ترین و تنها اثری که طایفه‌های کردهای شبانکاره را بازکاوی کرده، فارس‌نامه ابن بلخی است که بین سال‌های ۵۰۰ تا ۵۱۰ هجری قمری نوشته شده و کردهای ساکن منطقهٔ فارس را شامل پنج گروه اسماعیلیان، رامانیان، کرزومیان، مسعودیان و شکانیان دانسته‌است. او در پژوهش خود احتمال می‌دهد که این کردها، مذهبی تسنن و امامیه و هفت امامی داشته که با زبانی غیر از پارسی سخن می‌گفته، اما زبان پارسی را خوب می‌دانسته‌اند. دانشنامه ایرانیکا نیز طوایف شبانکاره را کرد معرفی می‌کند. دسته‌ای دیگر از کردهای فارس، کردشولی‌ها هستند.

مناطق اسکان

طوایف شش‌گانه سرخی، طایفه بککی، طایفه سقلمه‌چی، طایفه آرندی و کوزرک تمامی طوایف بسیار کهن بوده و از گویش و فرهنگ متمایزی برخوردارند. قدمت این طوایف به «کردان فارس» دوره ساسانی می‌رسد.

ژوکوفسکی (v.a.Jokovicksi) که در سال ۱۸۸۲ به شیراز آمده‌است (حدود ۱۳۰ سال پیش) درباره مردم تلخداشک می‌نویسد:

روستای تلخی دشک در جنوب غربی شیراز در حومه باغ کمال الملک (باغ عفیف آباد) واقع شده، ساکنان آن کرد بوده و از طایفه کوزیوند (غازیوند) از ایل گوران می‌باشند که از آئین و مذهب ویژه‌ای برخوردارند.

تعداد ۱۲ روستا در ایران به نام شبانکاره وجود دارد که تأثیر و ردپای کردهای ملوک شبانکاره را نشان می‌دهد. شهری در شهرستان برازجان به نام شبانکاره و در استان کرمانشاه چند روستا داریم که از کردهای شبانکاره هستند و به زبان کردی صحبت می‌کنند. جمعیت اصلی طایفهٔ شبانکاره در کرمانشاه و سلیمانیه عراق ساکن هستند؛ مثلاً در یک منطقه ۷۳ روستا که ساکنانش کرد شبانکاره هستند، وجود دارد که به کردستان عراق کوچ کرده‌اند. اما اینکه آیا کوچ اجباری دولتی یا کوچ تبعیدی و دراثر خشکسالی بوده، هنوز اطلاعی در دست نیست.

بنا به اشاره محسنی در کتاب گویش و واژه‌نامه سیدانی به نظر می‌رسد تکه‌های پازل‌گونه‌ای وجود دارد که نشان از حضور احتمالی قوم آریایی ماد/کرد در استان فارس و به‌ویژه بخش سیدان و سیوند دارد. ۱- احتمال مادی بودن گویش سیوندی و شاید سیدانی کهن ۲- وجود قومی با نام ایزدی یا کُرد یزیدی در سیدان و منطقهٔ مورد اشاره ۳- وجود روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان بیجار در استان کردستان ایران، به نام سیدان ۴- وجود عشیرهٔ «هرکی» در بخش کردستان ایران، ترکیه و عراق که متشکل است از سه طایفه سیدان، مندان و سرهاتی که به زبان کردی کرمانجی سخن می‌گویند.

در حال حاضر در استان فارس، گروهی از کردها زندگی می‌کنند که خود را کرونی می‌نامند این گروه در حدود ۱۰۰۰ خانوار هستند که در روستاهای شیراز و کازرون و سپیدان زندگی می‌کنند. سه روستا به‌طور کامل کُرد و ۱۱ روستا با فارس‌زبان‌ها مشترک است. کرونی‌ها به زبان کردی کرمانشاهی صحبت می‌کنند. گفته می‌شود که این کردها زمان کریم خان زند به شیراز آمده‌اند. کریم خان زند، در آن زمان ۹۰ هزار نفر از کُردها را برای تقویت پایگاه خود به اطراف شیراز می‌بَرد.

در شیراز غیر از این روستاها، در محله «تلخداش» که اینها هم از همین کردها هستند و یک کوچه در شیراز به نام لکها وجود دارد. آنهایی که در تلخداش زندگی می‌کنند یارسان هستند. یک حسینیه یا مسجد کردها هم در شهر شیراز وجود دارد که مربوط به دورهٔ کریم خان زند است. کردهایی که از زمان کریم خان زند به این مناطق آمده‌اند اکثراً کرد کرمانشاهی هستند و به کردی کرمانشاهی صحبت می‌کنند.

۱۷ خانوار از کردهای شیراز هنوز کوچرو هستند. در لارستان فارس جمعیتی ۱۰ هزار نفره از مردم کُرد زندگی می‌کنند که پیرو مذهب اهل سنت شافعی بوده‌اند.

گروهی از کُردهای کرمانشاهی در استان کرمان و شهرستان جیرفت و بخش ساردوئیه ساکنند که در دوره صفوی و اواخر دوره زند به آنجا کوچانده شدند که می‌توان به تیره‌ها و طایفه‌های یعقوبی و سالاری اشاره کرد که اصالتاً از کردهای کرمانشاه هستند و در شهرستان جیرفت و بخش ساردوئیه و کرمان ساکنند و گروه دیگری از کردها در کرمان تا کهنوج و بم و رفسنجان هم دنبال شده‌اند.

رموم فارس

همچنین ببینید: رموم فارس

شولی‌ها نیز که منطقه سرحد چهاردانگه شهرستان اقلید فارس و به ویژه در روستاهای چشمه رعنا حسین‌آباد کافتر و خنجشت یا (خنجشت) ساکن هستند این دسته می‌باشند از باز ماندگات شولی‌های ممسنی هستند. در قبرستان‌های آن‌ها سنگ قبرهایی با قدمت بیش از ۵۰۰ سال وجود دارد که کلمه (کردشولی) ذکر شده‌است. گروهی از آن‌ها هم در فیروزآباد و گروهی هم در گرمسیر فارس حضور داشته‌اند. اینها در سال ۴۳۰ برای خودشان یک پادشاه معین می‌کنند و از اینجا سلطنت ملوک شبانکاره از سال ۴۳۰ تا ۷۴۶ در شرق فارس به وجود می‌آید. شهرستان نیریز، استهبان (شهر ایج، ایگ سابق)، فسا و داراب ولایت کردهای شبانکاره را دارند. تعداد ۲۹ پادشاه در این سرزمین پادشاهی می‌کنند و حکومت داشته‌اند.

جستارهای وابسته

• گویش عبدویی
• رموم فارس

منابع

• جمشید صداقت کیش: کردان پارس و کرمان سال۱۳۸۱
• احسان یوسفی:عشایر پارس٬سال ۱۳۹۳