ویکی‌پدیا

یاکوولف یاک-۱۳۰

جت مادون صوت آموزشی/تهاجمی روسی

یاکوولف یاک-۱۳۰ (به انگلیسی: Yakovlev Yak-130)، (در ناتو: Mitten)[۳] یک جت آموزش پیشرفته و جنگنده سبک فروصوت دو صندلی است که در اصل با نام یاک/ای‌ئی‌ام-۱۳۰ توسط یاکوولف و اروماکی طراحی شده‌است. در طراحی آن توانایی‌های بالقوه جنگنده سبک در نظر گرفته شده‌است. توسعه این هواپیما در ۱۹۹۱ آغاز و اولین پروازش در ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ انجام شد. در سال ۲۰۰۲، این هواپیما برنده مناقصه دولت روسیه برای خرید هواپیمای آموزشی شد و در سال ۲۰۱۰ اولین سری از یاک‌های ۱۳۰ تحویل نیروی هوایی روسیه شد.[۲] به‌عنوان یک جت آموزشی پیشرفته، یاک-۱۳۰ می‌تواند شبیه‌ساز مشخصات جنگنده‌های نسل ۴+ و همچنین نسل ۵ همچون سوخو-۵۷ باشد. یاک-۱۳۰ قادر به انجام تهاجم سبک و انجام وظایف شناسایی است و می‌تواند در ماموریت‌های رزمی ۳۰۰۰ کیلوگرم مهمات حمل کند.

یاکوولف یاک-۱۳۰
یک یاک-۱۳۰ نیروی هوایی روسیه که موشک‌های هوابه‌هوای آر-۷۳ را حمل می‌کند.
کاربری جنگنده آموزشی دوصندلی / جنگنده سبک
کشور سازنده روسیه
گروه طراحی یاکوولف
سازنده شرکت ایرکوت
کارخانه هواپیماسازی سوکول
نخستین پرواز ۲۵ آوریل ۱۹۹۶؛ ۲۷ سال پیش (۱۹۹۶-25}})[۱]
معرفی‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۰[۲]
وضعیت فعال
کاربر اصلی نیروی هوایی روسیه
نیروی هوایی الجزایر
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
نیروی هوایی بلاروس
تعداد ساخته‌شده ۱۸۶+ تا ۲۰۲۳
توسعه‌یافته به آلنیا آئرماچی ام-۳۴۶ مستر

قیمت هر فروند از این هواپیما ۷ میلیون دلار برای مصرف داخلی روسیه تمام می‌شود و قیمت نهایی نسخه صادراتی آن ۱۵ میلیون دلار به ازای هر فروند می‌باشد.[۴]

توسعه ویرایش

 
یاک-۱۳۰ در فرودگاه ژوکوفسکی، ۱۹۹۹

در اوایل دهه ۱۹۹۰، دولت اتحاد جماهیر شوروی از صنعت هوایی درخواست کرد تا یک هواپیمای جدید برای جایگزینی هواپیماهای آموزشی جت ائرو ال-۲۹ دلفین و آئرو ال-۳۹ آلباتروس ساخت چک توسعه دهد. پنج دفتر طراحی پیشنهاداتی را ارائه کردند. از جمله آنها می‌توان به سوخو S-54، میاسیشف M-200، میگ-ای‌تی و یاکوولف Yak-UTS اشاره کرد. در سال ۱۹۹۱، پیشنهادات دیگر کنار گذاشته شد و تنها میگ ای‌تی و یاک-یوتی‌سی باقی ماندند.[نیازمند منبع] نیروی هوایی روسیه تازه استقلال یافته تخمین زد که نیاز آن حدود ۱۰۰۰ هواپیما خواهد بود.[۵]

توسعه یاک-یوتی‌سی در سال ۱۹۹۱ آغاز شد و کار طراحی آن تا سپتامبر[۶] به پایان رسید. اما با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یاکولف مجبور شد به دنبال یک شریک خارجی باشد. در سال ۱۹۹۳ با شرکت ایتالیایی اروماکی برای توسعه مشترک این هواپیما که اکنون به Yak/AEM-130 تبدیل شده‌بود، به توافق رسیدند.[۷] شرکت ایتالیایی Aermacchi مسئول پشتیبانی مالی و فنی پروژه تعیین گردید.[۸] نخستین نمونه اولیه با نام یاک-130D توسط سوکول در نیژنی نووگورود روسیه ساخته شد و در ژوئن ۱۹۹۵ به‌طور عمومی رونمایی گردید،[۹][۱۰] این هواپیما اولین پرواز خود را در ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ از فرودگاه ژوکوفسکی به دست آندری سینیتسین، خلبان آزمایشی یاکولف انجام داد.[۱۱]

در سال ۲۰۰۰، بروز اختلاف در اولویت‌بندی‌ها بین دو شرکت باعث پایان دادن به شراکت‌شان شد و هر کدام به‌طور مستقل هواپیما را توسعه دادند. نسخه ایتالیایی آلنیا آئرماچی ام-۳۴۶ مستر نام گرفت. یاکولف ۷۷ میلیون دلار آمریکا را دریافت کرد تا اسناد فنی هواپیما را در اختیار طرف ایتالیایی قرار دهد.[۵] یاکولف می‌تواند این هواپیما را به کشورهایی مانند کشورهای مشترک المنافع، هند، اسلواکی و الجزایر بفروشد. Aermacchi می‌تواند آن را به کشورهای ناتو نیز بفروشد.[۵]

در مارس ۲۰۰۲، فرمانده کل قوا ولادیمیر میخائیلوف گفت که یاک-۱۳۰ و MiG-AT به عنوان پرنده‌های آموزشی جدید نیروی هوایی روسیه انتخاب شده‌اند.[۵][۱۲] با این حال گفته می‌شود که یاک-۱۳۰ برتر است زیرا می‌تواند نقش دوگانه یک جت آموزشی و جنگی را ایفا کند.[۱۳] در ۱۰ آوریل ۲۰۰۲، اعلام شد که یاک-۱۳۰ به عنوان برنده مناقصه هواپیمای آموزشی برای آموزش خلبانی مقدماتی و پیشرفته انتخاب شده‌است و میگ-AT را شکست داد.[۱۴] تا آن زمان، نیروی هوایی روسیه ۱۰ فروند یاک-۱۳۰ سفارش داده بود و کل هزینه تحقیق و توسعه، که شامل ساخت و آزمایش چهار هواپیمای پیش تولید می‌شد، بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار بود که ۸۴ درصد آن توسط یاکولف و بقیه توسط دولت روسیه تأمین مالی گردید.[۵][۱۲] با این حال، گزارش شد که تا اوایل سال ۱۹۹۶ بالغ بر ۵۰۰ میلیون دلار هزینه شده‌است.

طرح ویرایش

 
قسمت زیرین یاک-۱۳۰

یاک-۱۳۰ یک هواپیمای آموزش خلبانی پیشرفته است که می‌تواند ویژگی‌های جنگنده‌های نسل ۴ و ۵ روسی را تقلید کند.[۱۵] این امر از طریق استفاده از اویونیک دیجیتال معماری باز مطابق با دیتابیس ۱۵۵۳، کابین شیشه‌ای خلبان تمام دیجیتال، سیستم دیجیتال چهار کاناله هدایت پرواز برقی (FBWS) و شبیه‌سازی تعبیه شده امکان‌پذیر است. این جت همچنین دارای یک صفحه‌نمایش جلو-سری (HUD) و یک سیستم دید روی کلاه (HMSS)، با گیرنده موقعیت‌یاب جهانی دوگانه است که سیستم مرجع اینرسی (IRS) را برای ناوبری و هدف‌گیری دقیق به روز می‌کند.[۱۶] توسعه دهنده تخمین می‌زند که این هواپیما می‌تواند تا ۸۰ درصد از کل برنامه آموزشی پرواز خلبان را پوشش دهد.[۱۷]

 
یاک-۱۳۰ در حال آزادسازی فلرها

این هواپیما علاوه بر نقش آموزشی، توانایی انجام وظایف حمله سبک و شناسایی را نیز دارد.[۱۵] یاک می‌تواند بار جنگی تا سقف ۳٬۰۰۰ کیلوگرم (۶٬۶۰۰ پوند) حمل کند که از انواع سلاح‌های هدایت شونده و غیر هدایت شونده، مخازن سوخت کمکی و غلاف‌های الکترونیکی تشکیل شده‌است.[۱۷] به گفته طراح ارشد آن کنستانتین پوپوویچ، طی مرحله آزمایشی که در دسامبر ۲۰۰۹ کارش به پایان رسید، این هواپیما با «همه سلاح‌های هوابرد تا وزن ۵۰۰ کیلوگرم که در نیروی هوایی روسیه در حال خدمت هستند» آزمایش شد.[۱۵] یاک-۱۳۰ دارای ۹ نقطه سخت است: دو نوک بال، شش قسمت زیر بال و یک قسمت زیر بدنه.[۱۶]

 
یاک-۱۳۰ در نمایشگاه هوایی MAKS 2005

موتورهای دوقلوی هواپیما در زیر ریشه‌های بال‌های کشیده نصب شده‌اند که تا جلوی شیشه پیش می‌روند. دو دستگاه کنترل موتور دیجیتال Ivchenko Progress AI-222-25 (FADEC) در مجموع ۴۹ کیلونیوتون (۱۱۰۰۰ پوند نیروی) رانش تولید می‌کنند. یک نسخه موتور ارتقا یافته "-۲۸" نیز ارائه می‌شود که نیروی رانش را به ۵۳ کیلونیوتن (۱۲٬۰۰۰ پوند-نیرو) افزایش می‌دهد. با وزن برخاست معمولی ۷٬۲۵۰ کیلوگرم (۱۵٬۹۸۰ پوند)، نسبت رانش به وزن ۰٫۷۰ با موتورهای "۲۵-" یا ۰٫۷۷ با موتورهای "۲۸-" به دست می‌آید. این عملکرد قابل مقایسه با ۰٫۶۵ برایبی‌ای‌ئی سیستمز هاوک و ۰٫۴۹ برای ال-۱۵۹ الکا است.[۱۶]

حداکثر ظرفیت سوخت داخلی ۱٬۷۰۰ کیلوگرم (۳٬۷۰۰ پوند) است. با افزودن دو مخزن سوخت خارجی این رقم به ۲٬۶۰۰ کیلوگرم (۵٬۷۰۰ پوند) افزایش می‌یابد. حداکثر سرعت جنگنده ۰٫۹۳ ماخ (۵۷۲ گره)، سقف پروازی ۱۲۵۰۰ متر (۴۱۰۰۰ فوت) و فاکتورهای بار از -۳ تا +۹ گرم است. سرعت برخاست و مسافت معمولی در پیکربندی «کلین» ۲۰۹ کیلومتر بر ساعت (۱۱۳ گره) و ۵۵۰ متر (۱۸۰۰ فوت) است، در حالی که شاخص‌های فرود نیز به ترتیب ۱۹۱ کیلومتر بر ساعت (۱۰۳ گره) و ۷۵۰ متر (۲٬۴۶۰ فوت) است. محدودیت باد متقاطع ۵۶ کیلومتر بر ساعت (۳۰ گره) محاسبه گردیده.[۱۶]

یاک-۱۳۰ مجهز به درب‌های خالی ورودی موتور با کنترل FBWS است تا از آسیب دیدن موتورهای هواپیما هنگام بلندشدن از باندهای آسفالت نشده و نوارهای چمنی جلوگیری کند.[۱۸]

مجموعه آموزشی رزمی یاک-۱۳۰ شامل سیستم‌های شلیک شبیه‌سازی شده و واقعی با موشک‌های هوا به هوا و هوا به سطح، پرتاب بمب، شلیک اسلحه و سیستم‌های محافظت از خود روی هواپیما است.

سابقه عملیاتی ویرایش

 
یاک ۱۳۰ در MAKS-2011

نمونه اولیه با نام طراحی یاک-۱۳۰D و نام ثبت‌شده RA-43130، اولین پرواز خود را در ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ در ژوکوفسکی انجام داد.[۶]

در ۳۰ آوریل ۲۰۰۴، نخستین پیش‌سری یاک-۱۳۰ که در کارخانه سوکول در نیژنی نووگورود مونتاژ شد، اولین پرواز خود را انجام داد. این هواپیما برای بار اول در نمایشگاه هوایی پاریس در ژوئن ۲۰۰۵ به نمایش گذاشته شد[۱۴] پس از آن، سه هواپیمای پیش‌سری دیگر نیز عرضه گردید.[۶]

در دسامبر ۲۰۰۹، این هواپیما آزمایشات دولتی را به پایان رساند و برای خدمت در نیروی هوایی روسیه پذیرفته شد.[۶]

یاک-۱۳۰[۱۹] از سال ۲۰۲۰ در جنگ داخلی در میانمار مورد استفاده قرار گرفته‌است. استفاده از آن پس از انتشار شواهد قابل تأیید از حملات هوایی نظامی علیه غیرنظامیان در فضای مجازی مورد انتقاد قرار گرفت.[۲۰][۲۱]

سوانح ویرایش

  • ۲۶ ژوئن ۲۰۰۶: یک نمونه اولیه یاک-۱۳۰ در منطقه ریازان سقوط کرد. هر دو خلبان به سلامت بدون صدمه به بیرون پرتاب شدند.[۲۲]
  • ۲۹ مه ۲۰۱۰: یک هواپیمای یاک-۱۳۰ در پایگاه هوایی لیپتسک سقوط کرد. این حادثه در حین آزمایش رخ داده‌است. هر دو خلبان اجکت کردند. وضعیت آنها رضایت بخش بود هیچ تلفات یا جراحتی به افراد روی زمین وارد نشد.[۲۳][۲۴]
  • ۱۵ آوریل ۲۰۱۴: یک یاک-۱۳۰ در منطقه آستاراخان سقوط کرد، ۲۵ کیلومتر از آختوبینسک در نزدیکی روستای باتایوکا. هر دو خلبان اجکت کردند، اما یکی از آنها، سرهنگ دوم، سرگئی سرگین کشته شد. علت حادثه نقص فنی بوده‌است. یاک-۱۳۰ متعلق به پایگاه هوایی بوریسوگلبسک بود. هیچ تلفات یا خسارتی به افراد حاضر در زمین وارد نشد.[۲۵]
  • ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۷: یک هواپیمای یاک-۱۳۰ نیروی هوایی بنگلادش در لوهاگارا در جنوب شرقی منطقه چیتاگونگ بنگلادش سقوط کرد.[۲۶] به هر دو خلبان آسیبی نرسید.[۲۷]
  • ۲۷ دسامبر ۲۰۱۷: دو فروند یاکولف یاک-۱۳۰ نیروی هوایی بنگلادش در جزیره ماهشخالی در کاکس بازار به دلیل برخورد با هم در هوا سقوط کردند. گزارش رسمی حاکی از آن است که این سانحه در هنگام شکست آرایش در یک تمرین آموزشی رخ داده‌است. هر چهار خلبان نجات یافتند.[۲۸][۲۹]
  • ۱۹ مه ۲۰۲۱: یک فروند یاکولف یاک-۱۳۰ نیروی هوایی بلاروس در بارانویچی سقوط کرد و خسارت جزئی به یک خانه در شهر وارد کرد. دو خلبان اجکت کردند اما جان باختند.[۳۰]
  • ۱۸ فوریه ۲۰۲۲: نیروهای دفاع مردمی ضد جنتا (PDF) در میانمار ادعا کردند که به دو فروند یاک-۱۳۰ در پایگاه نیروی هوایی در هماوبی آسیب رسانده‌اند.[۳۱][۳۲]
  • ۲۹ ژوئن ۲۰۲۲: گمان می‌رود یک یاک-۱۳۰ نیروی هوایی میانمار در پی اصابت پرنده آسیب دیده‌است.[۳۳]

کاربران ویرایش

 
کاربران یاک-۱۳۰ (قرمز رنگ) و ام-۳۴۶ (آبی رنگ)

  الجزایر

  ایران

  بلاروس

  بنگلادش

  روسیه

  لائوس

  • نیروی هوایی لائوس - ۴ فروند در خدمت. ۶ فروند سفارش داده‌است.[۴۷][۴۸]

  میانمار

  • نیروی هوایی میانمار - ۱۸ فروند در خدمت.[۳۴]

  ویتنام

منابع ویرایش

  1. ↑ Taverna, Michael (1 June 1996). "Russian-Italian trainer programme back on course". Interavia Business & Technology. ISSN 1423-3215. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 22 August 2015 – via HighBeam Research.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Piotr Butowski, Jakowlew Jak-130 wszedł do służby w Rosji in: Lotnictwo Nr. 4/2010, p.10 (به لهستانی)
  3. ↑ Parsch, Andreas; Aleksey V. Martynov (2008). "Designations of Soviet and Russian Military Aircraft and Missiles". Designation-Systems.net. Archived from the original on 11 October 2017. Retrieved 13 April 2010.
  4. ↑ "russia Starts Supplying Yak-130 to iran: What Kind of Aircraft It is and Its Purpose | Defense Express". en.defence-ua.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-09-04.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ Butowski, Piotr (1 May 2002). "Russian military trainer strategy falls into place; the selection of the Yak-130 marks an important step towards replacing the country's aging fleet of L-39Cs. Things are moving in the simulator business, too". Interavia Business & Technology. ISSN 1423-3215. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 22 August 2015 – via HighBeam Research.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ "[Actu] Le Yak-130: succès russe à l'exportation?". Red Samovar. 14 February 2019.
  7. ↑ "Italy Joins Yak-130". Aviation Week & Space Technology: 60. 28 June 1993.
  8. ↑ Moxon, Julian (7–13 August 1996). "Aermacchi proves Yak-130/AEM performance". Flight International: 18. Archived from the original on 19 July 2018. Retrieved 19 July 2018.
  9. ↑ Velovich, Alexander (7–13 June 1995). "Yakovlev rolls out Yak-130". Flight International: 20.
  10. ↑ Penney, Stewart (10–16 June 2003). "Agile Design". Flight International: 94. Archived from the original on 19 July 2018. Retrieved 19 July 2018.
  11. ↑ "Yak-130 – Combat Trainer of New Century". Take-Off: 30–39. June 2005.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Pronina, Lyuba (1 April 2002). "MiG, Yak to Split Training Craft Deal". The Moscow Times. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 22 August 2015.
  13. ↑ Pronina, Lyuba (8 April 2002). "French Tout MiG-AT Partnership". The Moscow Times. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 22 August 2015.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ "Yakovlev Yak-130 (Russian Federation), Aircraft – Fixed-wing – Civil/military". Jane's All the World's Aircraft. 20 July 2010.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ Pyadushkin, Maxim (16 February 2010). "Reprogrammed Trainer – Yak-130 jet trainer is cleared for service". Russia & CIS Observer. Archived from the original on 28 July 2011. Retrieved 11 September 2010.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ Collins, Peter (10 July 2012). "FLIGHT TEST: Yak-130 proves versatility". Flighglobal. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 23 December 2015.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ "Yak-130". United Aircraft Corporation. Archived from the original on 3 October 2011. Retrieved 1 November 2011.
  18. ↑ Hoyle, Craig (11 July 2012). "FARNBOROUGH: Yak-130's engine intakes cause confusion". Flightglobal. Archived from the original on 23 December 2015. Retrieved 23 December 2015.
  19. ↑ "ARMS INVESTIGATION Russian YAK-130 aircraft in Myanmar". Myanmar Witness. 29 July 2022.
  20. ↑ "Myanmar used Russian-made aircraft in civilian attacks: Report". www.aljazeera.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-26.
  21. ↑ "Myanmar accused of using Russian planes – DW – 07/29/2022". dw.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-26.
  22. ↑ В Рязанской области разбился учебно-боевой самолет Як-130 из подмосковного Жуковского بایگانی‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine.
  23. ↑ Russia investigates cause of Yak-130 crash بایگانی‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine.
  24. ↑ В Липецке упал самолет ВВС РФ ЯК-130 – РИА Новости, 29.05.2010 بایگانی‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine.
  25. ↑ Plane crash near Astrakhan: Yak-130 crashed due to technical problems بایگانی‌شده در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine.
  26. ↑ "Bangladesh Air Force training aircraft crashes in Chittagong". IHS Jane’s. Archived from the original on 11 July 2017. Retrieved 11 July 2017.
  27. ↑ "Bangladesh Air Force training aircraft crashes in Chittagong, pilots unharmed". bdnews24.com. Retrieved 12 July 2017.[پیوند مرده]
  28. ↑ "Accident involving two training jets of Air Force reported in Cox's Bazar". Bdnews24.com. 27 December 2017. Archived from the original on 27 December 2017. Retrieved 27 December 2017.
  29. ↑ "2 BAF training aircrafts [sic] crash in Cox's Bazar, 4 pilots rescued". The Daily Star. 27 December 2017. Archived from the original on 27 December 2017. Retrieved 27 December 2017.
  30. ↑ Мелеховец, Ольга Прокопьева, Артем Беговский, Дарья Спевак, Дмитрий (19 May 2021). "В Барановичах упал учебно-боевой самолет Як-130. Погибли двое летчиков - Лайфстайл Onlíner". Onlíner.
  31. ↑ Nash, Ed (2022-02-22). "Myanmar Anti-Government Forces Claim to have Sabotaged Two Yak-130s - Conflicts - Military Matters". Ed Nash's Military Matters (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-26.
  32. ↑ "ARMS INVESTIGATION Russian YAK-130 aircraft in Myanmar". Myanmar Witness (به انگلیسی). Retrieved 2022-10-26.
  33. ↑ Thu, Kyaw; Din, Tha. "A junta's YAK-130 fighter jet was totally damaged; Bird entered the engine after an air raid near Ukrithta camp – Tha Din" (به انگلیسی). Archived from the original on 26 اكتبر 2022. Retrieved 2022-10-26. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ Embraer, In association with. "2023 World Air Forces directory". Flight Global (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-04.
  35. ↑ "Orbats". www.scramble.nl. Retrieved 2023-08-04.
  36. ↑ «ارتش ورود جنگنده یاک 130 به ناوگان نیروی هوایی را تأیید کرد». خبرگزاری تسنیم. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۰۲.
  37. ↑ Mehdi H. (2023-09-02). "Video of IRIAF new Yak-130 jet trainers. Two Mittens are being tested in Iran's 8th Tactical Air Force Base near Isfahan". Twitter (به انگلیسی). Retrieved 2023-09-02.
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Embraer, In association with. "2023 World Air Forces directory". Flight Global (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-04.
  39. ↑ "Two pilots dead after Yak-130 combat training plane crashes in Belarus". TASS. Retrieved 2023-08-04.
  40. ↑ "Russia completes delivery of Yak-130 fighter trainers to Bangladesh". TASS. Retrieved 2023-08-04.
  41. ↑ "Incident Yakovlev Yak-130 15102, 11 Jul 2017". aviation-safety.net. Retrieved 2023-08-04.
  42. ↑ "Mid-air collision Incident Yakovlev Yak-130 15103, 27 Dec 2017". aviation-safety.net. Retrieved 2023-08-04.
  43. ↑ "Mid-air collision Incident Yakovlev Yak-130 15105, 27 Dec 2017". aviation-safety.net. Retrieved 2023-08-04.
  44. ↑ bmpd (2023-01-11). "Поставки боевых самолетов в Вооруженные Силы России в 2022 году". bmpd. Retrieved 2023-08-04.
  45. ↑ bmpd (2023-07-11). "Министерство обороны России получило первые в 2023 году самолёты Як-130". bmpd. Retrieved 2023-08-04.
  46. ↑ "Aviation Safety Network > ASN Aviation Safety WikiBase > ASN Aviation Safety Database results". aviation-safety.net. Retrieved 2023-08-04.
  47. ↑ Embraer, In association with. "2023 World Air Forces directory". Flight Global (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-04.
  48. ↑ bmpd (2019-01-16). "В Лаос будет поставлено десять самолетов Як-130". bmpd. Retrieved 2023-08-04.
  49. ↑ Viet+ Offensive (2022-02-14). "VPAF Yak-130 LIFTs". Facebook (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-14.
  50. ↑ "UNROCA (United Nations Register of Conventional Arms)".
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=یاکوولف_یاک-۱۳۰&oldid=39363056»