خویشاوندسالاری

خویشاوندسالاری (به انگلیسی: Nepotism)، همچنین خویشاوندگماری، پارتی‌بازی یا فامیل‌پروری یکی از مصادیق شایع فساد اداری است که به تبعیض و جایگزینی رابطه به جای ضابطه دلالت دارد. در فرایند پارتی‌بازی، فرد یا افرادی با دسترسی‌ها و قدرت اعمال نظر در یک اداره، نهاد یا سازمان دولتی یا خصوصی، به نفع یکی از اقوام نسبی یا سببی، یا دوستان و نزدیکان خود یا فردی که به دلیل ارتباط با او به صورت شخصی از طرق مادّی یا معنوی منتفع می‌شوند، (در افواه عمومی: کسی که «آشنا» است) اعمال نفوذ می‌کنند. این اعمال نفوذ می‌تواند به برتری دادن منافع شخصی به منفعت سازمان منجر شود و به عنوان مثال در اعمال نفوذ برای تصدی یک سمت، دریافت تسهیلات، ارتقا یا برنده شدن در یک مناقصه یا مزایده برای کسی که «آشنا» است، نمود پیدا کند.

تعریف

خویشاوندسالاری (nepotism) را شاید در زبان فارسی بتوان معادل «پارتی‌بازی» در نظر گرفت. البته لغت پارتی (party) به معنای حزب است، امّا در زبان فارسی لزوماً بر هم‌حزبی‌ها و حوزهٔ سیاست دلالت نمی‌کند و وابستگان و دوستان و حوزهٔ اقتصاد را نیز شامل می‌شود، یعنی استفاده از سرمایهٔ عمومی برای امری خصوصی و حتی شخصی. ریشهٔ واژهٔ نپوتیسم به واژهٔ nephew بازمی‌گردد که در زبان انگلیسی کاربرد وسیعی دارد و نسبت‌هایی نظیر پسربرادر، پسرخواهر، پسرعمو، پسرعمه و… را در بر می‌گیرد. نپوتیسم پدیده‌ای است که طی آن رابطه به جای ضابطه می‌نشیند و ارادت جای لیاقت را می‌گیرد و در نتیجه، نظام سیاسی از «شایسته‌سالاری» دور شده و به سمت «حامی‌پروری» میل می‌کند، یعنی عدّه‌ای به عنوان پدر و پدربزرگ نقش حامی (patron) را بازی می‌کنند و عدّه‌ای دیگر نیز در قامت حمایت‌شونده (client) در می‌آیند. در علوم سیاسی این مناسبات ذیل عنوان حامی‌پروری (clientalism) صورت‌بندی می‌شوند. در چارچوب این مناسبات و در مرحلهٔ اوّل، افراد شامل اعضای خانواده، همشهری‌ها، دوستان، بچه‌محل‌ها، هم‌مدرسه‌ای‌ها و… به عنوان تحت‌الحمایهٔ یک پدرخوانده وارد صحنه شده و همهٔ رانت‌ها، امکانات و امتیازات دولتی از این مجرا به آنان منتقل می‌شود و در مرحلهٔ بعد، تحت‌الحمایگان موظف می‌شوند که در زمان مناسب برای حامی خود لشکری برای انجام اموری مانند تبلیغ و ترویج، انتخابات و سرکوب یا هر هدف دیگری که حامی طلب کند، تدارک ببینند.

پیرامون واژه

واژهٔ «پارتی‌بازی» برگرفته از لغت فرانسه «پارتی» (به فرانسوی: Parti) به معنای حزب، گروه، طرفداری و جانبداری است و در سده اخیر وارد زبان فارسی شده است؛ اگرچه در زبان انگلیسی برای این مفهوم از واژهٔ «نپوتیزم»^∗ استفاده می‌شود.

پانویس

• ^  Party
• ^  Nepotism

پیوند به بیرون

• خویشاوندسالاری در جمهوری اسلامی ایران