کاشی هفت‌رنگ نوع کاشی است که اکثرأ در مساجد، عبادت گاه‌ها و مقبره‌ها همچنان منازل شخصی بکار می‌رود که از شهرت بسیار خوبی برخوردار است.[۱] این نوع کاشی از کاشی‌های خشت یعنی چهار گوش نشأت گرفته[۲] و معمولاً از قطعاتی به ابعاد ۱۵×۱۵ و۲۰×۲۰[۳]و برای مناره و گنبد ۱۵×۷٫۵ یا ۲۰×۱۰ سانتیمتر به رنگ سفید تهیه شده،[۴] در کنار هم چیده شده و با طرح یا خط تهیه شده، روی کاغذ سمبه شده، با گرده زغال بر روی کاشی کپی می‌شود و به وسیله اکسید منگنز، قلم‌گیری می‌شود و بعد با رنگ‌های مختلف امّا حرارت پایین‌تر از رنگ اول کاشی رنگ آمیزی می‌گردد و دوباره به کوره رفته و آماده نصب می‌شود.[۵][۶][۷]

تاریخچه ساخت کاشی هفت رنگ (نقاشی کاشی کاری)

ویرایش

کاربرد کاشی هفت رنگ از اواخر دوره تیموری در معماری ایرانی اسلامی معمول گردید و در دوره قاجار نیز همچنان متداول بود. ولی متأسفانه در دوره متأخر این شیوه تزئین از نظر ساخت، رنگ و لعاب به استثنای چند مورد نادر، سیر نزولی پیموده است بسیاری از کاشی‌های هفت رنگ در هند، بنگال، عراق و سوریه منشأ ایرانی دارند.

کاشی هفت رنگ دوره قاجار

ویرایش

در عصر سلطنت قاجارها پیوند میان معماری و کاشی هفت رنگ به‌طور فزاینده ای افزایش یافت. و به عنوان عنصر اصلی تزئینات در مساجد و مدارس و ساختمان‌های غیر مذهبی مثل کاخ‌ها، عمارت‌ها، بازارها و غیره رخ نمایی کرد.[۸] اهمیت معماری دوره قاجار را شروع همنشینی و گاهی تقابل مدرنیته و سنت گرایی هنرمندان در جامعه معماری ایران دانست. دوره ای که تحولات بنیادی در زندگی مردم از جهات مختلف در هنر و معماری شکل گرفت.[۹]

کاشی هفت رنگ صفوی

ویرایش

معمار ی و کاشی هفت رنگ صفوی سبک‌های هنری پیشین، که در عصر مغولی از خاور دور (خصوصا چین) گرفته شده بود را متحول کرد و ذوق و هنر ایرانی را با تجربه قبل در هم آمیخت و هنر کاشی هفت رنگ را به ایرانی‌ترین حالت خود درآورد. دوره ای که کاشی هفت رنگ حرف اول را در تزئین ابنیه می‌زد. از دلایل اصلی آن هم گسترش معماری، و وضعیت خوب اقتصادی دوره شاه عباس اول است.

هفت رنگ متداول و رایج در ساخت این نوع کاشی عبارتند از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی که در آبدات تاریخی و اماکن متبرکه از این نوع کاشی‌ها زیاد استفاده شده است.[۱۰][۱۱]

از این نوع کاشی مسجد جامع عباسی اصفهان و در کاخ گلستان تهران، مسجد وکیل شیراز، مجموعه ابراهیم خان کرمان و مسجد نصیرالملک شیراز به کار برده شده است.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

منابع

ویرایش
  1. «"کاشی هفت‌رنگ"؛ نقشی از فرهنگ و هنر اسلامی-ایرانی». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۶-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۶-۱۱.
  2. تعبدی، علی (۱۴۰۳). کاشی هفت رنگ؛ هنر ماندگار.
  3. «کاشی هفت رنگ شیراز در انتظار ملی شدن». خبرگزاری صدا و سیما. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۶-۱۱.
  4. «کاشی هفت‌رنگ اصفهان؛ هنر مصفایی که نایاب شد». روزنامه دنیای اقتصاد. ۲۰۲۵-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  5. «اظهارات تکان دهنده سرنوشت هنر کاشی هفت رنگ». ایرنا.
  6. «تکنولوژی این کاشی را هم‌خانه نشین کرد | روزگار تنها بازمانده کاشی هفت رنگ». همشهری آنلاین. ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.
  7. جعفر کریمی پناه (۲۰۲۳-۰۷-۰۴). «کاشی هفت رنگ چیست؟».
  8. «نمونه‌سازی کاشی‌نگاره کاخ گلستان». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۷-۱۱.
  9. YJC، باشگاه خبرنگاران جوان | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۴۰۰-۰۴-۱۲). «کتابی که به هنر کاشیکاری دوره قاجار در تهران می‌پردازد». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۵.
  10. «فرصتی ویژه برای معرفی هنرهای درحال فراموشی قم». ایسنا.
  11. کاشی هفت رنگ صفوی (۲۰۲۴-۰۶-۱۷). «کاشی سنتی».
  12. اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۹-۱۰-۱۱). «هنر کاشی هفت رنگ شیراز». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.
  13. «نظر ناظر پروژهٔ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله چیست؟». ایسنا. ۲۰۱۹-۱۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.
  14. «کاشی‌های مسجد وکیل در حال تخریب است». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۳-۰۷-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.
  15. میزان، خبرگزاری (۱۳۹۷-۱۱-۱۲). «اسراری از مسجد امام اصفهان +تصاویر». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.
  16. «با «مسجد صورتی» آشنا شوید». ایسنا. ۲۰۲۰-۱۰-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۴.