کوسم سلطان
کوسم سلطان، (زاده ۱۵۹۰ یونان – مرگ سپتامبر ۱۶۵۱) که به ماه‌پیکر سلطان معروف بود، همسر عقد شده و محبوب سلطان احمد یکم بود. وی مادر مراد چهارم، ابراهیم یکم و نامادری عثمان دوم و مادربزرگ محمد چهارم، سلیمان دوم و احمد دوم بود. کوسم به مدت نه سال نایب‌السلطنه مراد چهارم[۳] و سه سال نایب‌السلطنه نوه‌اش محمد چهارم بود. همچنین در زمان سلطنت ابراهیم یکم تمام ارکان حکومت و دولت را رسما دردست داشت و همانند نایب السلطنه رفتار می‌کرد.[۴]
| ماه‌پیکر کوسم سلطان | |
|---|---|
 نگاره‌ای از کوسم سلطان | |
| والده سلطان | |
| تصدی | ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ – ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ |
| پیشین | عالمه سلطان |
| جانشین | تورخان سلطان |
| خاصگی سلطان | |
| تصدی | ۵ مارس ۱۶۰۵ – ۲۲ نوامبر ۱۶۱۷ |
| پیشین | صفیه سلطان |
| جانشین | عایشه سلطان |
| نایب‌السلطنه | |
| حکمرانی |
۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ – ۲۰ مه ۱۶۳۲ ۹ فوریه ۱۶۴۰ – ۶ دسامبر ۱۶۴۷ ۸ اوت ۱۶۴۸ – ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ |
| پیشین | عالمه سلطان |
| جانشین | تورخان سلطان |
| همسر | احمد یکم |
| فرزند(ها) |
پسران: شاهزاده محمد مراد چهارم شاهزاده قاسم ابراهیم یکم دختران: گوهرخان سلطان عایشه سلطان فاطمه سلطان خانزاده سلطان |
| خاندان | خاندان عثمانی (بواسطه ازدواج) |
| زادروز |
آناستازیا ۱۵۹۰ یونان[۱][۲] |
| مرگ |
۳ سپتامبر ۱۶۵۱ (۶۱ سال) استانبول، امپراتوری عثمانی |
| خاک‌سپاری | مسجد سلطان احمد، استانبول |
| دین و مذهب | اسلام پیش تر ارتودکس مسیحی |
محتویات
زندگی‌نامهویرایش
نام اصلی او آناستازیا و دختر یک کشیش یونانی بود که در سال ۱۶۰۴ توسط یک فرماندار بوسنیایی همراه با خواهرش اسیر شدند البته در برخی ازمنابع خبر از ثروتمند بودن پدر او می‌دهند. او به‌دلیل زیبایی اش مورد توجه صفیه سلطان قرار گرفت و صفیه او را خریداری کرد و به او نام ماه‌پیکر داد. وی در طول سلطنت احمد یکم همواره تحت پشتیبانی صفیه سلطان بود.
خاصگی سلطانویرایش
ماه‌پیکر، در سال ۱۶۰۵ اولین فرزندش را به دنیا آورد وی به دلیل زیبایی مورد توجه سلطان احمد قرار گرفت و احمد او را کوسم نامید. در سال ۱۶۰۵ مادر احمد یکم، خندان سلطان از دنیا رفت، صفیه سلطان نیز در سال ۱۶۰۴ به ادیرنه تبعید شده بود به همین دلیل کوسم به عنوان خاصگی برگزیده به مقام بالای حرم‌سرا دست یافت و در سال ۱۶۱۰ اداره حرم را بر عهده گرف و نفوذش بر ارکان دولت و سپاه ینی‌چری‌ها افزایش یافت. کوسم سلطان و سلطان احمد یکم به‌صورت رسمی در سال ۱۶۱۶ با یکدیگر ازدواج کردند.
دوران تبعیدویرایش
در اواخر سال ۱۶۱۷ سلطان احمد فوت شد و کوسم سلطان که از به‌سلطنت رسیدن عثمان و کشته شدن پسرانش ترس داشت، با نفوذی که بر ارکان دولت داشت، قانون سلطنت را از پدر به پسر به شاهزاده اکبر و ارشد تغییر داد. او با کمک عالمه سلطان، مصطفی یکم برادر احمد را به سلطنت رساند و خودش همراه فرزندانش تبعید شد. مصطفی سه ماه بعد برکنار شد و عثمان دوم جانشین وی شد. عثمان تمام قدرت کوسم را گرفت و شاهزاده‌هایش را هم زندانی کرد. در سال ۱۶۲۱ عثمان دستور اعدام شاهزاده محمد را صادر کرد و این امر موجب دشمنی میان کوسم سلطان و عثمان شد. او یک سال بعد از سلطنت خلع و کشته شد و دوباره مصطفی یکم به‌سلطنت، مصطفی به دلیل بیماری‌های روحی نمی‌توانست سلطنت کند و عالمه سلطان، مادر مصطفی از کوسم سلطان خواست تا یکی از پسرانش را به سلطنت رساند، ولی جان مصطفی حفظ شود. سرانجام در سال ۱۶۲۳ مصطفی یکم از سلطنت خلع شد و مراد چهارم، پسر کوسم سلطان جانشین او شد.
والده سلطانویرایش
(دوره اول)ویرایش
ماه‌پیکر کوسم والده سلطان از سال ۱۶۲۳ تا ۱۶۳۲ به‌مدت نه سال، نایب‌السلطنه پسرش مراد چهارم بود.[۵] در سال ۱۶۳۲ سلطان مراد چهارم با آرام کردن شورش‌های داخلی خودش اداره امپراتوری عثمانی را به‌دست گرفت و ماه‌پیکر سلطان تنها به‌عنوان مشاور مطلق پسرش عمل می‌کرد اما هم چنان والده سلطانی قدرتمند بود و مقامات دولتی و نظامی برای وی احترام خاصی قائل بودند. رابطه کوسم سلطان و مراد به دلیل دخالت‌های کوسم سلطان در امور دولت و با اعدام شاهزاده بایزید و شاهزاده سلیمان در سال ۱۶۳۵ و شاهزاده قاسم در سال ۱۶۳۸ دچار اختلافات بسیاری شد، اما کوسم سلطان با حفظ جان پسر کوچکش، ابراهیم توانست خاندان امپراتوری عثمانی را از به پایان رسیدن نجات دهد.[۶]
(دوره دوم)ویرایش
با مرگ مراد چهارم در سال ۱۶۴۰ کوسم سلطان پسر کوچک خود، ابراهیم یکم را به سلطنت رساند. اما سلطان ابراهیم به دلیل بیماری‌های روحی و سرگرم شدن با زنان حرم‌سرا توانایی چندانی در اداره حکومت نداشت و کوسم سلطان عملاً تمام ارکان حکومت را در دست داشت تا اینکه در سال ۱۶۴۴ کمانکش کارا مصطفی پاشا اعدام شد و قدرت کوسم سلطان افزایش یافت. درسال ۱۶۴۷ اختلافات میان ابراهیم و کوسم سلطان شدت گرفت و منجر به تبعید وی به باغچه فلوریا شد. در تبعید کوسم سلطان خاصگی‌های ابراهیم نیز نقش مهمی داشتند. در سال ۱۶۴۸ شورش دیگری به رهبری شیخ الاسلام برای برکناری ابراهیم برپا شد، با اینکه کوسم سلطان در این شورش نقشی نداشت فرمان برکناری پسرش و هشت روز بعد فرمان اعدام او را صادر کرد و گفت اگر او از بند رهایی یابد هیچ یک از ما جان سالم به در نخواهیم برد.[۵][۶]
(دوره سوم)ویرایش
کوسم سلطان در طول سلطنت نوه خود لقب والده سلطان بزرگ یا والده کبیر را دارا بود. وی در بین سال‌های ۱۶۴۸ تا ۱۶۵۱ به مدت سه سال نایب السلطنه نوه‌اش بود و خودش به‌تنهایی امپراتوری عثمانی را اداره می‌کرد و مجددا برای سومین بار در مقام نایب السلطنه حکومت می کرد، البته کوسم در این دوره با مشکلاتی همچون عروس خود، تورخان سلطان روبه‌رو بود.
مرگویرایش
زمانی که سلطان محمد چهارم به سلطنت رسید به دلیل بی تجربه بودن مادرش، تورخان خدیجه سلطان، کوسم سلطان نایب‌السلطنه نوه‌اش شد. او لقب والده سلطان را حفظ کرد و جنگ قدرت میان دو والده سلطان در گرفت. کوسم تحت پشتیبانی سپاه ینی‌چری و تورخان تحت پشتیبانی پاشایان و افراد قدرتمند مذهبی و خواجه‌های حرم‌سرا بود. کوسم سلطان قصد داشت پسر تورخان را از سلطنت برکنار کند و یکی دیگر از نوه‌هایش را به سلطنت برساند ولی یکی از خاتون‌های حرم سرا تورخان سلطان را از این توطئه باخبر ساخت و با شورشی که در سپتامبر سال ۱۶۵۱ به وجود آمد، کوسم سلطان کشته شد. به گفته برخی منابع او را با طناب پرده حرم‌سرا یا موهای بلندش خفه کرده‌اند. جسد کوسم را در مقبره همسرش در مسجد سلطان احمد دفن کردند. پس از مرگ کوسم سلطان به او لقب والده شهید و مقتول دادند و مردم استانبول سه روز عزای عمومی اعلام کردند.
فرزندانویرایش
ماه‌پیکر کوسم سلطان و سلطان احمد یکم صاحب نه فرزند پنج پسر و چهار دختر شدند و از بین پسرانش سلطان مراد چهارم و سلطان ابراهیم یکم به سلطنت رسیدند.[۶]
- شاهزاده محمد (تولد ۱۶۰۵ – مرگ ژانویه ۱۶۲۱ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد سلطان احمد دفن شد) او به فرمان عثمان دوم اعدام شد.
- گوهرخان سلطان (تولد ۱۶۰۷ – مرگ ۱۶۶۰ استانبول، در مقبره پدرش در مسجد سلطان احمد دفن شد) او دو بار ازدواج کرد.
- عایشه سلطان (تولد ۱۶۰۶ – مرگ مارس ۱۶۵۸ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد سلطان احمد دفن شد) او هفت بار ازدواج کرد.[۷]
- فاطمه سلطان (تولد ۱۶۰۷ – مرگ حدود ۱۶۶۸ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد سلطان احمد دفن شد) او هفت بار ازدواج کرد.[۷]
- خانزاده سلطان (تولد ۱۶۰۹ – مرگ حدود ۱۶۵۴ استانبول در مقبره ابراهیم یکم در ایا صوفیه دفن شد) او دو بار ازدواج کرد.[۸]
- سلطان مراد چهارم (تولد ۱۶۱۱ – مرگ ۱۶۴۰ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد سلطان احمد دفن شد) او از سال ۱۶۲۳ تا سال ۱۶۴۰ سلطنت کرد.
- شاهزاده سلطان قاسم (تولد ۱۶۱۴ – مرگ ۳ فوریه ۱۶۳۸ در مقبره محمد سوم در ایا صوفیا دفن شد) او به فرمان مراد چهارم اعدام شد.
- سلطان ابراهیم یکم (تولد ۱۶۱۵ – اعدام ۱۶۴۸ استانبول در مقبره مصطفی یکم در ایا صوفیا دفن شد) از سال ۱۶۴۰ تا سال ۱۶۴۸ سلطنت کرد.
آثارویرایش
کاروانسرای والده‌خان را در زمان مراد چهارم به دستور والده کوسم سلطان ساختند. هدف کوسم سلطان این بود که درآمد این کاروانسرا وقف مسجد چینی‌لی بشود که در اسکودار خود ساخته بود. در کتاب حدیقه‌الجوامع اثر ایوان سرایی حسین افندی نوشته شده که مسجد چینی‌لی که آن را والده‌خان ساخته‌است، درآمدش براساس وقف کاروانسرای والده‌خان بوده‌است. کوسم سلطان هم چنین خیریه‌ای بزرگ برای کمک به یتیمان و نیازمندان راه اندازی کرده بود و هزینه‌های آن را با ثروت خود پرداخت می‌کرد.
در فرهنگ عامهویرایش
در سال ۲۰۱۵ سریالی به نام سده باشکوه: کوسم، بر اساس زندگی کوسم سلطان ساخته شده و در آن برن ساعات نقش جوانی وی و همچنین نورگول یشیلچای نقش میانسالی وی را ایفا کردند.
| خاصگی پیشین: صفیه سلطان |
کوسم سلطان دولتلو عصمتلو عالیت الشان حضرت ماه‌پیکر کوسم خاصگی سلطان خاصگی سلطان امپراتوری عثمانی ۱۶۱۰–۱۶۱۷ |
خاصگی پسین: عایشه سلطان |
| والده پیشین: حلیمه سلطان |
کوسم سلطان دولتلو عصمتلو عالیت الشان حضرت ماه‌پیکر کوسم والده سلطان والده سلطان امپراتوری عثمانی ۱۶۲۳–۱۶۴۸ |
والده پسین: تورخان خدیجه سلطان |
| نایبه پیشین: - کوسم سلطان این مقام را ایجاد کرد |
کوسم سلطان دولتلو عصمتلو عالیت الشان حضرت ماه‌پیکر کوسم (بویوک) والده سلطان نایب السلطنه امپراتوری عثمانی ۱. ۱۶۲۳–۱۶۳۳ ۲. ۱۶۴۰–۱۶۴۷ ۳. ۱۶۴۸–۱۶۵۱ |
نایبه پسین: تورخان خدیجه سلطان |
پانویسویرایش
- ↑ Amila Buturović, İrvin Cemil Schick (2007). Women in the Ottoman Balkans: gender, culture and history. I.B.Tauris. p. 23. ISBN 1-84511-505-8.
Kösem, who was of Greek origin. Orphaned very young, she found herself at the age of fifteen in the harem of Sultan Ahmed I.
- ↑ Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties. Anmol Publications PVT. pp. 423–424. ISBN 81-261-0403-1.
Kosem Walide or Kosem Sultan, called Mâh-Paykar (ca. 1589–1651), wife of the Ottoman Sultan Ahmad I and mother of the sultans Murad IV and Ibrahim I[q.vv.]. She was Greek by birth, and achieved power in the first place through the harem, exercising a decisive influence in the state
- ↑ [[[:tr:Kösem Sultan]] "اثبات نایب السلطنه بودن کوسم سلطان در دوران ابراهیم یکم در این سایت"] Check
|نشانی=value (help). tr:Kösem Sultan (به ترکی استانبولی). - ↑ tr:Kösem Sultan و https://tr.wikipedia.org/wiki/Turhan Hatice Sultan. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ tr:Kösem Sultan. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا، Kösem Sultan، ویکی‌پدیا انگلیسی، دانشنامه آزاد (بارگذاری ۲۹ اسفند ۱۳۹۵)
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties. Anmol Publications PVT. pp. 423–424. ISBN 81-261-0403-1.
Through her beauty and intelligence, Kösem Walide was especially attractive to Ahmad I, and drew ahead of more senior wives in the palace. She bore the sultan four sons – Murad, Sulayman, Ibrahim and Kasim – and three daughters – 'A'isha, Fatima and Djawharkhan. These daughters she subsequently used to consolidate her political influence by strategic marriages to different viziers.
- ↑ Peirce, Leslie P. (1993), The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Oxford University Press, p. 365, ISBN 0-19-508677-5
منابعویرایش
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Kösem Sultan». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۴.
- «والده خان، کاروانسرای ایرانی‌ها در استانبول - روزنامه دنیای اقتصاد».
- «وقف‌های زنان عثمانی و وقفیه والده سلطان ماه پیکر» (PDF).
- مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا، Kösem Sultan، ویکی‌پدیای ترکی، دانشنامه آزاد (بازیابی در ۲۹ اسفند ۱۳۹۵)