کوسم سلطان
کوسم سلطان، (زاده ۱۵۸۹ یونان – مرگ ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ استانبول) همچنین معروف به ماه‌پیکر سلطان، همسر عقدی و خاصگی سلطان احمد یکم و والده سلطان و مادر مراد چهارم، ابراهیم یکم، همچنین نامادری عثمان دوم و مادربزرگ محمد چهارم بود. او به مدت هشت سال نایب‌السلطنه پسرش مراد چهارم بود و سپس به مدت سه سال نایب‌السلطنه نوه‌اش محمد چهارم شد. او همچنین در زمان سلطنت ابراهیم یکم تمام ارکان دولت را رسماً دردست داشت و همانند نایب السلطنه رفتار می‌کرد.[۳]
| ماه‌پیکر کوسم سلطان | |
|---|---|
 نگاره کوسم سلطان | |
| والده سلطان | |
| تصدی | ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ – ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ |
| پیشین | حلیمه سلطان |
| جانشین | تورخان سلطان |
| خاصگی سلطان | |
| تصدی | ۵ مارس ۱۶۰۵ – ۲۲ نوامبر ۱۶۱۷ |
| پیشین | صفیه سلطان |
| جانشین | عقیله سلطان |
| نایب‌السلطنه | |
| حکمرانی | ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ – ۲۰ مه ۱۶۳۲ ۹ فوریه ۱۶۴۰ – ۶ دسامبر ۱۶۴۷ ۸ اوت ۱۶۴۸ – ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ |
| پیشین | حلیمه سلطان |
| جانشین | تورخان سلطان |
| زادروز | آناستازیا ۱۵۸۹ یونان[۱][۲] |
| درگذشت | ۳ سپتامبر ۱۶۵۱ (۶۲ سال) استانبول، امپراتوری عثمانی |
| آرامگاه | |
| همسر | احمد یکم |
| فرزند(ها) | پسران: شاهزاده محمد مراد چهارم شاهزاده قاسم ابراهیم یکم دختران: گوهرخان سلطان عایشه سلطان فاطمه سلطان خان‌زاده سلطان |
| خاندان | خاندان عثمانی (بواسطه ازدواج) |
| دین و مذهب | اسلام پیش تر ارتودکس مسیحی |
اوایل زندگیویرایش
کوسم اصالتاً یونانی بود. گفته می‌شود که او دختر یک کشیش در جزیره تینوس بود که قبل از ازدواج آناستازیا بات نام داشت. البته این اطلاعات کاملاً موثق نیستند. او به عنوان برده توسط حکمران بوسنی خریداری شده و در سن چهارده سالگی به حرمسرای سلطان احمد اول فرستاده شد. بعد از گرایش به اسلام نام او را به ماه‌پیکر (به معمای اندامی مانند ماه) تغییر دادند. بعدها سلطان احمد او را کوسم نامید.[۴][۵][۶]
خاصگی سلطانویرایش
در ابتدای سلطنت احمد تغییراتی در اداره حرمسرای سلطان به‌وجود آمد. صفیه سلطان مادر بزرگ قدرتمند و بانفوذ احمد که اداره حرم را به‌عهده داشت و شخصاً کل سیاست‌های دربار عثمانی را تعیین می کرد و متحدانی قدرتمند بر اداره کل امپراتوری عثمانی داشت از قدرت همراه افراد جناح خود برکنار شد و در ۱۹ فوریه ۱۶۰۴ به کاخ قدیمی منتقل گردید. یک سال بعد در نوامبر سال ۱۶۰۵ خندان سلطان والده سلطان احمد و رئیس حرمسرا درگذشت. این موقعیت سبب شد که کوسم که یکی از بانوان خاص حرم بود در راس هرم قدرت اداره حرم قرار گیرد.[۷][۸]
کوسم، به عنوان یکی از زنان خاص حرمسرای احمد یکم، وظیفه‌ای طولانی مدت به عنوان نگهبان شاهزاده‌ها در دربار داشت و به نظر می‌رسد که تغییرات قابل توجهی که در الگوی جانشینی تاج و تخت در زمان احمد به‌وجود آمد نتیجه تلاش‌های وی باشد. کوسم اهمیت منافع شخصی خود را دریافته بود به ویژه این که او دیگر به عنوان یکی از زنان خاص حرم نبود بلکه مادر شاهزاده‌ای بود که در انتظار تخت پادشاهی بود. به گفته سفیر ونیزی کوسم برای نجات مصطفی از کشته شدن بوسیله برادرش با این هدف که پسر خود را نیز از این سرنوشت نجات دهد لابی کرد. کوسم در زمان زندگی خود به‌عنوان خاصگی سلطان روزانه ۱۰۰۰ آپرس دریافت می‌کرد.[۹][۱۰]
سفیر رومی گزارشی از ضرب و شتم یکی از زنان حرمسرا به‌دستور سلطان در سال ۱۶۱۲ را داده به این دلیل که ماه‌پیکر را رنجانده بود. احتمال دارد که این زن ماه‌فیروز سلطان همسر دیگر احمد و رقیب کوسم باشد. او همچنین تلاش کرد که مصطفی برادر شوهر خود را از اعدام نجات دهد و موانع سر راه ماه فیروز که مشغول لابی به نفع پسرش بود را از بین ببرد، او همچنین در اواخر سلطنت شوهرش احمد در سال ۱۶۱۶ به عقد سلطان در آمد و این نفوذ زیادی را در امور دربار که مرکز اداره همه امپراتوری بود به او داد.[۱۱][۱۲]
دوران تبعیدویرایش
سلطان احمد مانند پدرش، محمد سوم و مادرش خندان سلطان در جوانی (۲۸ سالگی) در ۲۲ نوامبر ۱۶۱۷ درگذشت. مرگ او سبب شد کوسم سلطان موقعیتش را در کاخ توپ کاپی از دست داد و در زمان سلطنت برادر شوهرش مصطفی یکم و ناپسریش عثمان دوم در کاخ قدیمی زندگی کند. کوسم در این دوران روزانه ۱۰۰۰ آسپرس دریافت می‌کرد. در سال ۱۶۱۹ عثمان دیدار سه روزه‌ای از کاخ قدیمی داشت. کوسم سلطان ابراز علاقه خاصی به او نشان داد. او می‌خواست از نبود والده سلطان در حرم عثمان استفاده کرده و خود والده سلطان شود اما با اینکه عثمان در کودکی تحت آموزش کوسم بزرگ شده بود نقشه او نتیجه‌ای نداد.[۱۳]
والده سلطانویرایش
دوره اولویرایش
ماه‌پیکر، زمانی که پسرش مراد چهارم در تاریخ ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ به سلطنت رسید دوباره قدرت را به دست آورد. پس از آن نه تنها لقب والده سلطان را به کوسم دادند بلکه به دلیل کم سن بودن پسرش به عنوان نایب سلطنه نیز شناخته می‌شد. در طول زمامداری پسرش از ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ تا ۱۰ می ۱۶۳۲ در بیشتر موارد زمامداری سلطان مراد چهارم او بود که با تسلط بر پسرش از طریق وکالت او امپراتوری عثمانی را اداره می‌کرد. او حتی زمانیکه که دیگر به عنوان مشاور سلطان سمتی نداشت در جلسات دیوان از پشت پرده شرکت می‌کرد. با اینکه مراد چهارم از سال ۱۶۳۲ رسماً حکومت را اداره می‌کرد اما وی برای رفع مشکلات امپراتوری عثمانی به کمک مادرش نیاز داشت و همواره با مادرش مشورت می‌کرد کوسم همچنین از سال ۱۶۳۳ یک حزب قدرتمند را برای اداره دولت رهبری کرد.[۱۴]
دوره دومویرایش
پسر دیگر کوسم به نام ابراهیم در ترس و وحشت از کشته شدن به دستور برادرش زندگی می‌کرد. زندگی ابراهیم تنها به دلیل وساطت مادرش حفظ شده بود. بعد از مرگ مراد، ابراهیم تنها وارث سلطنت بود. پس از درخواست وزیر اعظم کمانکش کارا مصطفی پاشا برای به دست گرفتن سلطنت، ابراهیم مشکوک شد که مبادا مرگ برادرش ساختگی بوده و راهی برای به تله انداختن او می‌باشد. با وساطت کوسم و وزیر اعظم و آزمایش شخصی وی از بدن برادر مرده‌اش او تصمیم گرفت که تاج و تخت را بپذیرد.[۱۵]
زمانیکه در سال ۱۶۴۰ ابراهیم یکم جانشین برادرش شد نشان داد که ثبات اخلاقی لازم برای اداره حکومت را ندارد. این امر کوسم را در راس قدرت نگه داشت. از آنجایی که ابراهیم یکم تنها بازمانده مرد پادشاهی عثمانی بود، مادرش او را تشویق می‌کرد تا خود را با زنان حرم سرگرم نگه دارد. مشغولیت پادشاه به حرمسرا به کوسم اجازه داد تا قدرت را به‌دست گرفته و به نام پسرش حکمرانی کند کوسم در این دوره هم همچون دوره مراد چهارم با کمک کمانکش مصطفی پاشا دولت را اداره می‌کرد اما پاشا در سال ۱۶۴۴ با توطئه همسران ابراهیم، اعدام و کوسم سلطان به باغچه فلوریا تبعید شد.[۱۶]
رفتارهای ابراهیم یکم گمانه زنیهایی را برای خلع وی به راه انداخت. در سال ۱۶۴۷ وزیر اعظم صالح پاشا، کوسم سلطان و شیخ الاسلام عبدالرحیم افندی تلاش ناموفقی برای خلع ابراهیم و جانشینی پسر وی انجام دادند. صالح پاشا اعدام و کوسم از حرم تبعید شد. سال بعد جان نثاران و علما شورش کردند. در ۸ اوت ۱۶۴۸ ابراهیم از پادشاهی، دستگیر و در کاخ توپ کاپی زندانی شد. کوسم به برکناری پسرش رضایت داد. وزیر اعظم از شیخ الاسلام درخواست کرد که دستور اعدام سلطان ابراهیم را اعلام کند و اعلام شد که اگر دو خلیفه وجود داشت یکی را بکشید. کوسم رضایت خود را اعلام کرد و گفت اگر او زنده بماند نه شما و نه من را زنده نخواهد گذاشت و ماقدرت حکومت را از دست خواهیم دارد. تمام مملکت در فساد است. سپس ابراهیم در ۱۸ اگوست ۱۶۴۸ اعدام شد.[۱۷]
دوره سومویرایش
سرانجام کوسم نوه ۶ ساله‌اش محمد چهارم را به دیوان معرفی کرد و گفت بیایید ببینید می‌خواهید با او چه کنید. بدین ترتیب کوسم خودش را به عنوان نایب السلطنه معرفی کرد و بین سالهای ۱۶۴۸ تا ۱۶۵۱ آزادانه فرمانروایی کرد. با پادشاهی محمد لقب والده سلطان (مادر سلطان) بایستی به مادر وی یعنی تورخان سلطان داده می‌شد. به هر حال تورخان به‌دلیل جوانی و بی تجربگی نادیده گرفته می‌شد و به جای وی کوسم به قدرت‌ها و مسئولیت‌های عالی سلطنتی دست یافت. کوسم مادر دو سلطان بود بنابراین تجربه بیشتری داشت.[۱۸]
مرگویرایش
تورخان سلطان، والده محمد چهارم یکی از افرادیست که در به قتل رسیدن کوسم سلطان دست داشت. تورخان آنقدر زن جاه‌طلبی بود که نمی‌توانست چنین قدرت و مقام والایی را بدون جنگیدن به همین راحتی به کوسم بدهد. وی در جدال خود با کوسم برای به‌دست آوردن عنوان والده سلطان، توسط خواجه‌ای که رئیس حرم بود و از طرف وزیر اعظم حمایت می‌شد در حالیکه کوسم از حمایت جان‌نثاران دربار برخوردار بود. اگر چه مقام کوسم به‌عنوان والده سلطان برای دولت خوشایند بود اما مردم از دخالت جان‌نثاران در امور حکومت ناراضی بودند. در این جنگ قدرت کوسم تصمیم گرفت محمد را خلع و یکی دیگر از نوه‌های خود را جانشین او کند. این جابجایی بیشتر به دلیل کنارگذاشتن عروسش با کسی بود که کوسم بتواند راحت‌تر بر او تسلط داشته باشد. این نقشه به خاطر خیانت ملک خاتون یکی از خدمتکاران کوسم سلطان و خبررسانی او به تورخان شکست خورد.[۱۹][۲۰]
به هرحال کوسم سه سال بعد از نایب‌السلطنه شدن به قتل رسید و شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه تورخان دستور قتل والده کوسم سلطان را صادر کرده‌است و برخی از منابع دیگر عنوان کرده‌اند که کوسم توسط خواجه مسئول حرم، سلیمان آغا، با استفاده از پرده‌های اتاق خفه شده یا به وسیله موهای بلندش به قتل رسیده. بعد از مرگ او جسدش را از کاخ توپ‌قاپی به قصر قدیمی منتقل کردند و در مقبره همسرش احمد اول در مسجد آبی دفن کردند. پس از مرگ او مردم استانبول سه روز عزای عمومی اعلام کردند و به وی لقب والده شهید دادند.[۲۱][۲۲]
فرزندانویرایش
کوسم سلطان و سلطان احمد یکم صاحب نه فرزند شدند و از بین پسرانش مراد چهارم و ابراهیم یکم به سلطنت رسیدند.[۲۳]
- شاهزاده محمد (تولد ۱۶۰۵ استانبول – مرگ ۱۲ ژانویه ۱۶۲۱ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد) او به فرمان عثمان دوم اعدام شد.
- گوهرخان سلطان (تولد حدود ۱۶۰۵ استانبول – مرگ ۱۶۶۰ استانبول، در مقبره پدرش در مسجد آبی دفن شد) سه بار ازدواج کرد.
- عایشه سلطان (تولد حدود ۱۶۰۶ استانبول – مرگ ۱۶۵۸ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد) هشت بار ازدواج کرد.[۲۴]
- فاطمه سلطان (تولد حدود ۱۶۰۸ استانبول – مرگ ۱۶۷۰ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد) هشت بار ازدواج کرد.[۲۴]
- خان‌زاده سلطان (تولد حدود ۱۶۰۹ استانبول – مرگ ۱۶۵۴ استانبول در مقبره ابراهیم یکم در ایاصوفیا دفن شد) دو بار ازدواج کرد.[۲۵]
- مراد چهارم، (تولد ۲۵ ژوئیه ۱۶۱۱/۱۲ استانبول – مرگ ۸ فوریه ۱۶۴۰ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد) هفدهمین سلطان امپراتوری عثمانی بود.
- شاهزاده قاسم (تولد ۱۶۱۳ استانبول – مرگ ۳ فوریه ۱۶۳۸ استانبول در مقبره محمد سوم در ایاصوفیا دفن شد) او به فرمان مراد چهارم اعدام شد.
- ابراهیم یکم (تولد ۵ نوامبر ۱۶۱۵ استانبول – مرگ ۱۸ اگوست ۱۶۴۸ استانبول در مقبره مصطفی یکم در ایاصوفیا دفن شد) هجدهمین سلطان امپراتوری عثمانی بود.
- عاتکه سلطان (تولد ۵ نوامبر ۱۶۱۵ استامبول_مرگ ۲۱ دسامبر ۱۶۷۱ استامبول) او خواهر دو قلوی سلطان ابراهیم یکم می باشد.
آثارویرایش
کاروانسرای والده‌خان را در زمان مراد چهارم به دستور والده کوسم سلطان ساختند. هدف کوسم این بود که درآمد این کاروانسرا وقف مسجد چینی‌لی بشود که در اسکودار خودش ساخته بود. در کتاب حدیقه‌الجوامع اثر ایوان سرایی حسین افندی نوشته شده که مسجد چینی‌لی که آن را والده‌خان ساخته‌است، درآمدش براساس وقف کاروانسرای والده‌خان بوده‌است. کوسم سلطان هم چنین خیریه‌ای بزرگ برای کمک به یتیمان و نیازمندان راه اندازی کرده بود و هزینه‌های آن را با ثروت خود پرداخت می‌کرد.[۲۶]
در فرهنگ عامهویرایش
در سال ۲۰۱۵ سریالی به نام سده باشکوه: کوسم، بر اساس زندگی کوسم سلطان ساخته شده و در آن برن ساعات نقش جوانی وی و همچنین نورگول یشیلچای نقش میانسالی وی را ایفا کردند.
| خاصگی پیشین: صفیه سلطان |
ماه‌پیکر سلطان دولتلو عصمتلو عالیت الشان حضرت ماه‌پیکر کوسم خاصگی سلطان خاصگی سلطان امپراتوری عثمانی ۱۶۰۵ – ۱۶۱۷ |
خاصگی پسین: عایشه سلطان |
| والده پیشین: حلیمه سلطان |
ماه‌پیکر سلطان دولتلو عصمتلو عالیت الشان حضرت ماه‌پیکر کوسم والده سلطان والده سلطان امپراتوری عثمانی ۱۶۲۳ – ۱۶۴۸ |
والده پسین: تورخان سلطان |
پانویسویرایش
- ↑ Amila Buturović, İrvin Cemil Schick (2007). Women in the Ottoman Balkans: gender, culture and history. I.B.Tauris. p. 23. ISBN 1-84511-505-8.
Kösem, who was of Greek origin. Orphaned very young, she found herself at the age of fifteen in the harem of Sultan Ahmed I.
- ↑ Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties. Anmol Publications PVT. pp. 423–424. ISBN 81-261-0403-1.
Kosem Walide or Kosem Sultan, called Mâh-Paykar (ca. 1589–1651), wife of the Ottoman Sultan Ahmad I and mother of the sultans Murad IV and Ibrahim I[q.vv.]. She was Greek by birth, and achieved power in the first place through the harem, exercising a decisive influence in the state
- ↑ tr:Kösem Sultan و https://tr.wikipedia.org/wiki/Turhan Hatice Sultan. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Baysun, M. Cavid, s.v. "Kösem Walide or Kösem Sultan" in The Encyclopaedia of Islamvol. V (1986), Brill, p.272
- ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. p. 197. ISBN 978-0-465-02396-7.
- ↑ A.H. de Groot (1993). s.v. Murad IV in The Encyclopaedia of Islam vol. VII. Brill. p. 597. ISBN 90-04-07026-5.
Kosem [qv] Mahpeyker, a woman of Greek origin (Anastasia, 1585–1651)
- ↑ Peirce 1993, p. 105
- ↑ Peirce 1993, p. 129
- ↑ Piterberg 2003, p. 14.
- ↑ Peirce 1993, p. 106.
- ↑ Peirce 1993, p. 233.
- ↑ Piterberg 2003, p. 18.
- ↑ Peirce 1993, p. 128.
- ↑ The Imperial House of Osman Genealogy". 4dw.net. Archived from the original on 2 May 2006. Retrieved 20 January 2017
- ↑ Börekçi, Günhan. "Ibrahim I." Encyclopedia of the Ottoman Empire. Ed. Gábor Ágoston and Bruce Masters. New York: Facts on File, 2009. p.263.
- ↑ Quioted in Thys-Senocak, p.26.
- ↑ Kohen, Eli. History of the Turkish Jews and Sephardim: Memories of a Past Golden Age. Lanham, Md. : University Press of America, 2007. Page 142.
- ↑ Peirce, p.250
- ↑ Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe, p. 35
- ↑ Peirce, p.252
- ↑ Thys-Senocak, p. 28
- ↑ Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties. Anmol Publications PVT. p. 425. ISBN 81-261-0403-1.
Kosem Walide…Her body was taken from Topkapi to the Eski Saray and then buried in the mausoleum of her husband Ahmad I.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef1وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties. Anmol Publications PVT. pp. 423–424. ISBN 81-261-0403-1.
Through her beauty and intelligence, Kösem Walide was especially attractive to Ahmad I, and drew ahead of more senior wives in the palace. She bore the sultan four sons – Murad, Sulayman, Ibrahim and Kasim – and three daughters – 'A'isha, Fatima and Djawharkhan. These daughters she subsequently used to consolidate her political influence by strategic marriages to different viziers.
- ↑ Peirce, Leslie P. (1993), The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Oxford University Press, p. 365, ISBN 0-19-508677-5
- ↑ Şefika Şule Erçetin (28 November 2016). Women Leaders in Chaotic Environments:Examinations of Leadership Using Complexity Theory. Springer. p. 83. ISBN 978-3-319-44758-2.
منابعویرایش
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Kösem Sultan». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۴.
- «والده خان، کاروانسرای ایرانی‌ها در استانبول - روزنامه دنیای اقتصاد».
- «وقف‌های زنان عثمانی و وقفیه والده سلطان ماه پیکر» (PDF).
- مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا، Kösem Sultan، ویکی‌پدیای ترکی، دانشنامه آزاد (بازیابی در ۲۹ اسفند ۱۳۹۵)