مردم کولی

قومی پراکنده در سراسر جهان با شیوه به خصوصی از زندگی
(تغییرمسیر از کولی)
با مردم رومانی اشتباه نشود.


مردم کولی، رومنی یا رومایی مردمی هندوآریایی هستند که به صورت کوچ‌نشین و دوره‌گرد در سراسر اروپا و خاورمیانه یافت می‌شوند.[۵۹] شواهد زبانی و ژنتیکی احتمال میدهند که این مردم در اصل از شبه‌قاره هند ریشه گرفته‌اند.[۶۰][۶۱][۶۲] کولی‌ها در سراسر جهان یافت می‌شوند، اما بیشتر در اروپا، به ویژه مرکز، شرق و جنوب آن (شامل ترکیه، اسپانیا و جنوب فرانسه) متمرکز هستند. آن‌ها در حدود سال ۱۰۰۷ میلادی وارد آسیای غربی و اروپا شدند.[۶۳]

مردم کولی
Roma flag.svg
پرچم کولی‌ها
کل جمعیت
۲–۲۰ میلیون[۱][۲][۳][۴]
 ایالات متحده آمریکا۱ میلیون نفر با اصالت کولی[note ۱][۵][۶]
 برزیل۸۰۰٬۰۰۰[۷]
 اسپانیا۷۵۰٬۰۰۰–۱٬۱۰۰٬۰۰۰ (۱٫۸۷٪)[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]
 رومانی619,007[note ۲]-1,850,000 (8.63%)[۱۳][۹][۱۴][۱۵]
 ترکیه۵۰۰٬۰۰۰–۲٬۷۵۰٬۰۰۰ (۳٫۷۸٪)[۹][۱۶][۱۷][۱۸]
 فرانسه۳۵۰٬۰۰۰–۵۰۰٬۰۰۰[۱۹][۲۰]
 بلغارستان325,343[note ۳]–۷۵۰٬۰۰۰ (۱۰٫۳۳٪)[۲۱][۲۲]
 مجارستان309,632[note ۴]–۸۷۰٬۰۰۰ (۸٫۸٪)[۲۳][۲۴]
 آرژانتین۳۰۰٬۰۰۰[note ۵][۲۵][۲۶]
 بریتانیا۲۲۵٬۰۰۰ (۰٫۳۶٪)[۲۷][۹][۲۸]
 روسیه205,007[note ۶]–۸۲۵٬۰۰۰ (۰٫۵۸٪)[۹]
 صربستان147,604[note ۷]–۶۰۰٬۰۰۰ (۸٫۲۳٪)[۲۹][۳۰][۹]
 ایتالیا۱۲۰٬۰۰۰–۱۸۰٬۰۰۰ (۰٫۳٪)[۳۱][۹]
 یونان۱۱۱٬۰۰۰–۳۰۰٬۰۰۰ (۲٫۷٪)[۳۲][۳۳]
 آلمان۱۰۵٬۰۰۰ (۰٫۱۳٪)[۹][۳۴]
 اسلواکی105,738[note ۸]–۴۹۰٬۰۰۰ (۹٫۰۲٪)[۳۵][۳۶][۳۷]
 ایران۱۰۰٬۰۰۰–۱۱۰٬۰۰۰
 مقدونیه شمالی53,879[note ۹]–۱۹۷٬۰۰۰ (۹٫۵۶٪)[۹][۳۸]
 سوئد۵۰٬۰۰۰–۱۰۰٬۰۰۰[۹][۳۹]
 اوکراین47,587[note ۱۰]–۲۶۰٬۰۰۰ (۰٫۵۷٪)[۹][۴۰]
 پرتغال۴۰٬۰۰۰–۵۲٬۰۰۰ (۰٫۴۹٪)[۹][۴۱]
 اتریش۴۰٬۰۰۰–۵۰٬۰۰۰ (۰٫۵۷٪)
 کوزوو36,000[note ۱۱] (۲٪)[۹][۴۲]
 هلند۳۲٬۰۰۰–۴۰٬۰۰۰ (۰٫۲۴٪)[۹]
 ایرلند22,435–37,500 (0.84%)[۹]
 لهستان17,049[note ۶]–۳۲٬۵۰۰ (۰٫۰۹٪)[۹][۴۳]
 کرواسی16,975[note ۶]–۳۵٬۰۰۰ (۰٫۷۹٪)[۹][۴۴]
 مکزیک۱۵٬۸۵۰[۴۵]
 مولداوی12,778[note ۶]–۱۰۷٬۱۰۰ (۳٫۰۱٪)[۹][۴۶]
 فنلاند10,000-12,000 est. (۰٫۱۷٪)[۴۷]
 بوسنی و هرزگوین8,864[note ۶]–۵۸٬۰۰۰ (۱٫۵۴٪)[۹][۴۸]
 کلمبیا۸٬۰۰۰[۲۵][۴۹]
 آلبانی8,301[note ۱۲]–۳۰۰٬۰۰۰ (۴٫۵۹٪)[۹][۴۱][۵۰]
 بلاروس7,316[note ۶]–۴۷٬۵۰۰ (۰٫۵٪)[۵۱]
 لتونی7,193[note ۶]–۱۲٬۵۰۰ (۰٫۵۶٪)[۹]
 کانادا۵٬۲۵۵–۸۰٬۰۰۰[۵۲][۵۳]
 مونته‌نگرو5,251[note ۶]–۲۰٬۰۰۰ (۳٫۷٪)[۵۴]
زبان‌ها
رومانی، گونه‌های پیرارومانی، زبان‌های بومی مناطق
دین
بیشتر مسیحیت[۵۵]
اسلام[۵۵]
هندوئیسم[۵۵]
اسطوره‌شناسی کولی
قومیت‌های وابسته
دوم، لوم، دوپبا و دیگر مردمان هندوآریایی

در انگلیسی به کولی‌ها gypsy (جیپسی) گفته می‌شود؛ چرا که تصور می‌شد آن‌ها از مصر (Egypt) آمده‌اند. این تصور باعث شد که این مردم و زبانشان اسرارآمیز جلوه‌گر شود. اکنون روشن است که کولی‌ها (roma نام ملی و قومی است) از هند به صورت گروه گروه در اواسط هزاره اول میلادی مهاجرت کرده‌اند.[نیازمند منبع] یکی از این گروه‌ها از طریق ایران به طرف آسیای صغیر، جنوب روسیه و کشورهای بالکان پیش رفته، تا در سده پانزدهم به اروپای غربی و در سده شانزدهم به بریتانیا رسیده‌است. ظاهراً گروه بعدی خط سیری جنوبی‌تر را یعنی از طریق ایران، سوریه، و مدیترانه به سوی آفریقا و شبه جزیره ایبری در پیش گرفته‌است. تا قرن بیستم گروه‌هایی از کولی‌ها با گرایش به نوعی زندگی کم و بیش چادرنشینی در همه کشورهای اروپایی و در بسیاری از بخش‌های دیگر جهان حضور داشتند؛ و زبان رُمانی، که اصلاً گونه‌ای ویژه از زبان هندو آریایی نو می‌باشد، اساساً با دو یا سه دوجین لهجه تشخیص داده می‌شوند.[۶۴]

گروه‌های کولی‌ها در سراسر ایران و افغانستان، در مناطقی همچون خراسان، آذربایجان، کردستان، فارس، لرستان و کرمان یافت می‌شوند.

نامویرایش

به کولی‌ها، لولی هم گفته می‌شود و ریشه آن نامعلوم است. اولین اشاره به این نام، مربوط به دورهٔ ساسانیان است؛ در این دوره طبق اسناد بهرام گور دستور داد تا هزاران موسیقی‌دان را از هندوستان به ایران بیاورند. نام این نوازندگان هم به صورت کولی، کاولی یا کابلی (اشاره به این که از سمت کابل آمده‌اند) و هم به صورت لولی آمده‌است و ریشهٔ تاریخی‌شان به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد که در آن بسیاری از موسیقی‌دانان این تمدن در منطقهٔ هندوستان ساکن بودند.[۶۵]

این مردم در ایران به نام‌های «کولی» «غربتی» و(کولی قیریشمال) به معنی کولی های غیر قابل شمارش شناخته می‌شدند و امروزه با گذشت ۱۱۰۰ سال از کوچ آنها از شمال هند در ایرانی قومی ایرانی شناخته میشوند.

 
رقاصه‌های سوزمانی (اواخر قاجار)

همچنین با توجه به اینکه پیشه آهنگری حرفه بسیاری از کولیان ایران است در برخی بخش‌های ایران یه ایشان چلنگر هم گفته می‌شود.[نیازمند منبع] در عراق «غربت» و «کولی» و در هندوستان به آن‌ها «کاولی» می‌گویند و در ایران با حذف «الف»، کولی نامیده می‌شوند؛ ولی بعضی نقاط ایران همان کاولی میگویند. لغت «قرشمال» که در خراسان رایج است به معنی «غیرشمار» یا «بی‌شمار» یا «در شمار غریبه‌ها» به کار می‌رود. «قراچی» به معنی سیاه‌چادر به خاطر سیاهی پوست کولی‌ها و در واقع همان سیاه ترکیست.[۶۶] در عربی به آن‌ها «غجر» می‌گویند که تصیف کلمه «کوچر» است.

امروز کولی‌ها در کشورهای اروپایی بدین گونه نامیده می‌شوند:

roma نام کولی‌های اروپا است؛ که از آریایان هند می‌باشند. وحدود هزارسال است که به اروپا مهاجرت کرده‌اند و هیچ ربطی به کولی‌های ایران ندارند.

پیشینهویرایش

از آنچه که منابع قدیمی بازگو می‌کنند چنین برمی آید که بهرام گور برای شاد داشت مردم و اینکه آنان از رامشگران بی‌بهره نباشند چندین هزار تن رامشگر را از هند به ایران آورده‌است. تعداد این کولی‌ها را فردوسی دوازده هزار نفر، ثعالبی چهار هزار نفر و نظامی شش هزار نفر ذکر کرده‌است.

حمزهٔ اصفهانی این ماجرا را چنین بازگو می‌نماید: «بهرام گور فرمان داد که مردمان نیمی از روز را کار کنند و نیم دیگر را به آسایش و خوردن و خوش‌گذرانی بپردازند و بی‌خُنیاگران و کولیان شراب ننوشند. بدین سان خُنیاگران گران ارجدار شدند و مُزد هر دستی از آنان به صد درهم رسید. بهرام، روزی گروهی از مردم را دید که خوش‌گذرانی نمی‌کردند. گفت: مگر من شما را از پرهیزِ خوشدلی و پایکوبی بازنداشتم؟ آن مردم در پیش او به خاک افتاده و گفتند: رامشگران خواستیم به زیاده از سد درهم، ولی نیافتیم. فرمان داد تا دوات و خامه (قلم) و صحیفه آوردند و به پادشاه هند نامه نوشت و از وی رامشگران و خُنیاگران خواست. وی دوازده هزار تن فرستاد. بهرام آنان را به شهرها و پیرامون کشور خود بپراکند، و شمار آنان به تناسل بیشتر شد.

حمدالله مستوفی این داستان را این‌گونه می‌گوید: «در زمان بهرام کار مطربان بالا گرفت، چنان‌که مطربی روزی به صد درم قانع نمی‌شد. بهرام گور از هندوستان دو هزار لوطی جهت مطربی بیاورد و نسل ایشان هنوز در ایران مطربی کنند.»

فردوسی در اینباره می‌گوید که بهرام هر کدام از ایشان را گندم و گاو و خر داد تا کشاورزی کنند و تودهٔ مردم را رایگان رامشگری کنند؛ ولی آنان که اهل کار برزیگری نبودند، گندم و گاو را خوردند و تنها خر برایشان ماند و بهرام چون چنین دید، گفت که بار و بنه بر خر نهید و رود و بربط برگیرید و دوره‌گردی کنید و خوش باشید و تودهٔ مردم را نیز خوشدل نمایید. این تیره در شاهنامه و چند بن مایهٔ دیگر لولی یا نامیده شده‌اند و نیای مردمی به‌شمار می‌آیند که امروزه در ایران و سراسر جهان پراکنده‌اند.

در منابع دیگری آمده‌است که کولی‌ها در عهد ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی به ایران و بین‌النهرین آمدند. این کولی‌ها از حوالی رود سند سفلی، به طرف فرات یا دجله آمدند و به محض این که مستقر شدند، به دزدی و راهزنی و قتل پرداختند و راه بصره و بغداد را بستند و قیمت خواربار، بالا رفت و مردم در فشار قرار گرفتند. خلفا ناچار بودند پیوسته سربازانی را برای سرکوبی آن‌ها بفرستند. سرداران مأمون از این مردم شکست خوردند و معتصم، سرلشکری عرب به نام عجیف را که مورد اعتمادش بود مأمور سرکوبی کولی‌ها کرد و بالاخره در سال ۲۲۰ ه‍.ق توانست راه‌های ارتباطی آن‌ها را ببندد و آن‌ها را وادار به تسلیم کند. مردم بغداد که از این پیروزی بسیار شاد شده بودند، با دیدن کولی‌ها که وادارشان کرده بودند با لباس‌های مخصوص خود در قایق‌هایی بنشینند و ساز بزنند و آواز بخوانند، شاهد انتقال آن‌ها به خانقین و سپس به مرزهای سوریه بودند. کولی‌ها هر جا رفتند گاومیش‌هایشان را هم بردند و می‌توان گفت که تکثیر گاومیش در خاور نزدیک و اروپا به دست کولی‌ها بوده‌است.[۶۶]

در منابع تاریخی مربوط به دوره افشار نیز اطلاعاتی در اینباره وجود دارد.[نیازمند منبع] تاریخ نادرشاهی از هنرمندانی سخن به میان می‌آورد که همراه با غنایم نادرشاه از هند آورده شدند. کتاب یادشده در اینباره می‌نویسد: «نادرشاه صد تن از خواجه‌سرایان، صد و سی نویسنده، هزار و دویست آهنگر، سیصد بنا، صد سنگتراش و دویست و بیست درودگر به قندهار فرستاد و نقشه شهر جهان‌آباد را برداشتند و برای سرگرمی سپاهیان چندین دسته از خنیاگران و نوازندگان و بازیگران را نیز از هند به ایران آوردند.»

 
نقشه مسیر مهاجرت کولی‌ها از ایران به شمال آفریقا و سپس به تمام نواحی اروپا

نیز در عالم آرای نادری آمده‌است: «این هنرمندان که به میل خود در ایران می‌زیسته‌اند، ضمناً وظیفه‌دار آموزش و فنون خویش به عملهٔ طرب ایران بوده‌اند»

همچنین در کتاب جهانگشای نادری آمده‌است: «جمعی از اربابان طرب هندی که در سلک مطربان سرکار انتظام داشته‌اند، چون جمعی را قانون سازندگی و فنون نوازندگی به طریق هند آموخته و در رقص و رامشگری ماهر ساخته بودند، لذا ایشان را نیز مرخص ساخته و فرستادند.»

تعدادی از سفرنامه‌های مربوط به دوران معاصر نیز اطلاعات چندی را دربارهٔ کولی‌ها در اختیار می‌نهند. رابینو درسفرنامه خود که به سال ۱۸۳۹ میلادی نگاشته شد، راجع به اقوام ساکن در شمال ایران از برخی خانوارهای گودر، بنکشی، کراچی یا کولی‌ها یاد می‌کند که هندی الاصل هستند. همچنین جی پی تیت انگلیسی در یادداشت‌های سفر به ایران که به سال ۱۸۷۴ میلادی نگاشت از خانوارهای کولی در سیستان یاد کرده و آراء نه چندان مستدلی را در مورد اصل و نسب و حرفه آنان ارائه می‌نماید.

وضعیت کنونیویرایش

امروزه کولی‌ها در تعدادی از کشورهای آسیایی همچون ایران و ترکیه و تقریباً تمام کشورهای اروپایی هستند و مشکلات و مسائل اجتماعی بسیاری را سبب می‌شوند و البته سختی‌های زیادی را نیز متحمل شده‌اند. زندگی آن‌ها با زندگی متداول اروپا کاملاً متفاوت است. امروزه بسیاری از آن‌ها دیگر کوچ نمی‌کنند ولی نحوه زندگی خود را تغییر نداده‌اند.[۶۷]

گفته می‌شود که بیش از دو میلیون کولی در روسیه زندگی می‌کنند. آن‌ها توانسته‌اند به سهم خود بر فرهنگ روس تأثیر بگذارند. در روسیه به کولی‌ها «تسیگان» گفته می‌شود. البته امروزه کمتر شاهد برپایی گروه‌های رقص و آواز تسیگان‌ها هستیم.

اگرچه امروزه کولی‌ها تقریباً در مجموعهٔ فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم مناطق حل شده‌اند، ولی هنوز برخی از آیین‌ها و آداب قومی مانند مراسم ازدواج، طلاق، نوع مناسبات خانواده و برخی از شئون اجتماعی گذشته خود را حفظ نموده‌اند.

کولی‌ها در ایرانویرایش

 
نوازندگان کولی ایرانی در سوانتی (در گرجستان امروزی). از کتاب Savage Svânetia (سوانتی وحشی). نوشته کلایو فیبیپس-ولی (Clive Phillips-Wolley). ۱۸۸۳.

تأثیر و تأثر فرهنگی و هنری قوم کولی‌ها در ایران بارز است. آن‌ها در مقاطعی خاص از تاریخ ایران در حفظ، احیاء و اشاعهٔ تعدادی از هنرهای ملی و بومی نقش مهمی ایفا نموده‌اند. ایفای چنین نقشی که از موقعیت حرفه‌ای آنان ناشی می‌شده در تداوم برخی هنرها از جمله موسیقی، رقص و نمایش تأثیر قابل به جای گذاشته و در پاسداری از آن سهم بسزایی داشته‌است.

روزگاری کولی‌ها در کرمان و فارس بیشتر بودند، ولی بعدها در عراق و آذربایجان و کردستان نیز ساکن شدند. سرجان ملکم در حاشیه تاریخ ایران می‌نویسد که دائماً در آذربایجان با «اوبه» های کوچکی از کولی‌ها برخورد داشته و عادات این قوم مثل کولی‌های آواره انگلستان بوده‌است. مردم ایران به آن‌ها «قاراچی» می‌گفتند[۶۶] که در زبان ترکی به معنی «آدمهای سیاه‌باز یا سیاه‌کار» بود، که احتمالاً برگرفته از مراسم آن‌ها یا شغل آهنگری فصلی آنان بوده‌است.

زبانویرایش

ریشه اصلی زبان کولی‌ها سنسکریت و برخی زبان‌های بومی هند همچون گویش بنگالی و گجراتی است که به مرور با زبان فارسی و گویش‌ها و لهجه‌های محلی ایران آمیخته شد. آنان هنوز هم در محاوره‌های درون قومی خود از همین زبان استفاده می‌کنند.[۶۸]

غربتی های شهرکردویرایش

کولی ها که در شهرکرد با نام غربتی شناخته می شوند به طور متمرکز در زانیان با جمعیتی حدود ۶هزار نفر زندگی میکنند. در شهرکیان نیز در محله «شطیازی» جمعیتی در حدود ۱هزار نفر زندگی میکنند. وردنجان نیز یکی دیگر از سکونتگاه های آنها به شمار می رود.[۶۹]

گورونی‌های لرستانویرایش

در لرستان کولی‌ها را با نام گورونی و کاولی می‌شناسند اما معمولاً گورونی کاربرد بیشتری دارد.[۷۰][۷۱][۷۲]

کولی‌های لرستان در گروه گورنی‌ها شناخته می‌شوند، در کنار ایلات و عشایر لرستان استقرار داشته و ضمن نواختن موسیقی در داوِت [dawet] (عروسی) و چَمَر[čæmær] (مجلس ختم) و با ساخت انواع وسایل کشاورزی از جمله غربال، داس، انواع آشیر (وسیله باد دادن خرمن جهت جدا کردن دانه از کاه) و نیز سلاح‌های گرم دست‌ساز با عشایر وارد مبادله اقتصادی نیز می‌شدند. علاوه بر آن به کشاورزی بسیار محدودی در زمین‌های نامرغوب پر شیب که حق مالکیتی نسبت به آن نداشته نیز مشغول بودهاند؛ که در جریان اصلاحات ارضی، زمین‌های یاد شده ملی و مرتع اعلام شده و از کشاورزی در آن‌ها جلوگیری شد. گورنی‌ها سابقه حضور خود در لرستان را به حدود هفتاد سال پیش برمی‌گردانند. آن‌ها از کرمانشاه به این منطقه نقل مکان کردهاند، انتقال درابتدا به صورت دوره‌گردی بوده است که پس از آن در کنار برخی از طوایف ساکن شده و به کار خراطی و ساخت ابزار آلات کشاورزی مشغول شده‌اند. همکاری در امور زراعی با طوایف دیگر که این کارها معمولاً در مقابل دستمزد که اغلب به صورت کالا پرداخت می‌شد از دیگر فعالیت‌های کولی‌ها بوده است.

امروزه در شهر خرم‌آباد کولی‌ها درمحله‌های حاشیه‌ای شهر زندگی می‌کنند. آن‌ها در این محله‌ها در راسته‌هایی مشخص و در کنار یکدیگر ساکن می‌باشند. محله کورش و محله باجگیران که هر دو از نظر موقعیت شهری در حاشیه و از نظر ارزش مادی زمین در سطح پایینی هستند، دو منطقه اصلی سکونت کولی‌ها است. در این محله‌ها معمولاً کولی‌ها در نامناسب‌ترین نقاط محله مانند دره کورش در حاشیه جویباری فصلی یا قسمت پرشیب محله باجگیران که به خاطر خاک سفیدش به گِلسفید مشهور است قرار دارند. این مکان‌ها فاقد راه دسترسی مناسب و امکانات شهری هستند و این ویژگی‌ها سبب بروز مسائل اجتماعی مانند اعتیاد، فقر، روسپی‌گری و … در میان ساکنین این مناطق شده است. همچنین حضور تیره‌های مخلوط شده کولی‌ها (کولوها) در منطقه قصردشت شیراز، و منطقه مشهور به کرونی (گورونی) در حاشیه شهر شیراز و مناطق پراکنده‌ای از حواشی شیراز دیده شده‌است.

کولی‌ها علاوه بر خاستگاه قومی متفاوت دارای زبان خاص خود می‌باشند. آن‌ها به زبان خود نام رمزی را نسبت می‌دهند. منظور از این نام ناشناختگی آن برای افراد خارج از گروه و رمزبودگی این زبان برای افراد خودی جهت انتقال مفاهیم و پیام‌های خاص گفته شده‌است. امان الهی بهاروند و نوربک (۱۹۷۵) با مقایسه چندین واژه از زبان کولی و زبان لری و زبان فارسی با این نتیجه می‌رسند که ارتباط نزدیکی میان این زبان‌ها وجود ندارد. آن‌ها در ادامه با مقایسه این واژه‌ها و چند واژه از زبان کولی‌های ایران به نزدیکی بین این زبان و زبان هندی می‌رسند.

فارسی لری کولی
پدر بوه (باوه) بایین
مادر دا (دالکه) دایین
برادر برار و گگه بیروین
ارباب اررُ (اررویی) مانه سیوی
خانه مال (قِلا) حونه کُرم
انسان ئائم (آدم) مانِس
گراز وه راز (جیره، تاوئه) نِرقین
گاو گاو تیِرن
اسب اسپ لارا
گوسفند چَپَش وایگِل
بز بز لوتاوین
بیمار به مارگی نیمجا
شهر شَر قلیتژا
نان نو مِنا
گوشت ... دایر
دختر ... دخلاج



[۷۳]

گورونی‌ها زبان خاص خود را رمزی می‌نامند و آن را برای ارتباط با افراد خودی به کار می‌گیرند. آن‌ها علاوه بر زبان خاص خود با زبان لری نیز آشنایی دارند. در واقع داد و ستد، رجوع کولی‌ها به دیگران برای دریافت کمک (به صورت نقدی و غیر نقدی) با استفاده از زبان لری امکان‌پذیر است. از آن گذشته زبان لری در حوزه‌های خاصی به عنوان زبان معیار مطرح می‌باشند و کولی‌ها به عنوان اقلیتی وابسته چاره‌ای جز فراگرفتن و تکلم به زبان‌های معیار لرستان از جمله لری، بختیاری، سیلاخوری، بالاگریوه‌ای و… در مناطق مختلف نداشته‌اند.

در زبان کولی‌ها نیز تمایز میان خود و دیگری (میان کولی‌ها و افراد غیر کولی) در قالب زبان دیده می‌شود. کولی‌ها برای انسان واژه مانس [manes] را به کار می‌برند و به افراد خودی مانس خوکیم [manesexokim] به معنی شخصی از خودمان و برای افراد غیر کولی همان واژه مانس [manes] به صورت عام و در پاره‌ای از موارد واژه سور [sor] را به کار می‌برند، آن‌ها واژه سور [sor] را به لرها نیز اطلاق می‌کنند. به خدمت گرفتن واژگان متفاوت از سوی کولی‌ها و مردم عادی برای نامیدن خود و دیگری نشان تلاش زبان برای نمایش ذهنیت‌ها در مورد چگونگی رابطه بین خود و دیگری است.[۷۴]

سوزمانی‌های کردستانویرایش

تا اواسط دوره قاجار، در سنندج و کرمانشاه، طوایفی به نام سوزمانی زندگی می‌کردند که برخی از آن‌ها کوچ و در روستاهای خانقین و حاج‌قره سکونت کردند. این طایفه‌ها جز رقص و کامروائی کاری بلد نبودند.

غربتی‌های استان مرکزیویرایش

در منطقه‌ای که به نام عراق عجم نامیده می‌شد، در همدان، ساوه و آشتیان گروهی از کولی‌ها به نام «غربت» سکونت داشتند. این کولی‌ها چادرنشین بودند و خود را «ایل فیوج» می‌نامیدند. آن‌ها برای گرفتن شناسنامه، ناچار شدند به کشاورزی بپردازند و در یک جا ساکن شوند. البته پنج ماه از سال را به این شکل می‌گذراندند و هفت ماه را دوره می‌گشتند. غربت‌ها دختر به اهل غیر قبیله نمی‌دادند، ولی از آن‌ها دختر می‌گرفتند.[۶۶]

قره‌چی‌های آذربایجانویرایش

ژنرال سایکس در مورد کولی‌های ایران و آذربایجان نوشته‌است: «در تابستان ۱۹۰۰ برای تحقیق دربارهٔ کولی‌های جنوب شرقی ایران و تکمیل اطلاعات سینگلر به آنجا رفتم. تعیین نژاد و محل کولی‌های ایران بسیار دشوار است، چون در هر ناحیه‌ای نامی دارند، ولی کلاً آن‌ها را «فیوج» می‌نامند که ظاهراً کلمه‌ای عربی است. کولی‌های ایران با کولی‌های انگلستان تفاوت زیادی دارند و کارشان تهیه چرخ چوبی نخ‌ریسی و چوب وافور و فروش آنهاست. گاهی هم اسب و شتر و الاغ معامله می‌کنند و کلاً اخلاق پسندیده‌ای ندارند. مردهای آن‌ها با سایر مردان ایران فرقی ندارند، ولی طرز لباس پوشیدن زن‌ها به کلی با زنان دیگر فرق می‌کند و به همین دلیل به آن‌ها غربتی می‌گویند. فعلاً در ایران بیست هزار خانوار یا صد هزار کولی و در آذربایجان پنج هزار خانوار زندگی می‌کنند.»

در آذربایجان کولی‌ها را «قره‌چی» و «قراچی» یا «قاراچی» می‌نامیدند و در شهرها و روستاها پراکنده بودند. آن‌ها برخلاف عادت همیشگی‌شان از آوارگی دست برداشته و ساکن شده بودند، به‌طوری‌که در تبریز کوچه‌ای به نام «قره‌چیلر کوچه‌سی» (کوچه قره‌چی‌ها) وجود داشت که ساکنان آن، همه کولی بودند. این محل خوش‌نام نبود و اشخاص محترم به آن حدود نزدیک نمی‌شدند. «قره‌چی» ها غالباً به رقاصی و مطربی و کف‌بینی و بخت‌گشایی و غربیل‌سازی و سبدبافی مشغول بودند. مطرب‌های تبریز غالباً به این محله تعلق داشتند و در جشن‌ها و عروسی‌ها، زن‌ها یا پسران جوان کولی با لباس مردانه، به رقص و آواز و اجرای نمایش می‌پرداختند.

زن‌ها برای گدایی و کف‌بینی، دسته‌دسته به محله‌های دیگر شهر می‌رفتند و ضمن دزدیدن اشیای کوچک و فریب دادن زن‌های ساده‌لوح، کودکان آن‌ها را نیز می‌دزدیدند، به همین دلیل در میان مردم تبریز در مورد دزدی «قره‌چی» ها داستان‌های زیادی بر سر زبان‌ها بود و مادرها برای ترساندن کودکان خردسال به جای «لولو» و چیزهای ترسناک دیگر، بچه‌ها را از «قره‌چی» می‌ترساندند.

قره‌چی‌ها به ترکی حرف می‌زدند، اما در میان خود گویش عجیب و مخصوصی داشتند. این گویش شباهت عجیبی با سانسکریت و زبان‌های هند و پاکستان داشت. سر ویلیام اوزلی که در سال‌های ۱۸۱۰ و ۱۸۱۲، هنگامی که عباس میرزا ولیعهد در تبریز بود، در راه سفر خود به هند و ایران، سری هم به آذربایجان زد، بسیاری از لغاتی را که «قره‌چی» ها استفاده می‌کردند، ثبت کرد. او دربارهٔ «قره‌چی» ها می‌نویسد:

روزی در منزل کمپبل در آذربایجان بودم که چند نفر به نام «قره‌چی» که شباهت عجیبی به جیپسی‌های خودمان داشتند به آنجا آمدند که با زبان خاصی حرف می‌زد. می‌گویند که این طایفه مذهبی ندارند و همه عمر خود را به لهو و لعب و خوشگذرانی می‌گذرانند، به همین دلیل هم به جای خانه، زیر چادر زندگی می‌کنند و معاش خود را از دزدی‌هایی که از تخم‌مرغ و مرغ و لباس و وسایل مردم می‌کنند، می‌گذرانند و با مهارت عجیبی، کف‌بینی و پیشگویی می‌کنند. مردی که من با او ملاقات کردم صراحتاً گفت که بسیاری از افراد قبیله‌اش دین و ایمان ندارند و هیچ عبادتی نمی‌کنند، ولی خودش از این که مسلمان بود، خدا را شکر می‌کرد. در آن هنگام چند پیک از استانبول رسیدند و بلافاصله متوجه شدند که او جزو قبیله‌ای است که در کشور عثمانی به آن‌ها «چنیگانی» یا «چنگانه» می‌گویند. . آشپز کمپبل که مدتی را در انگلستان سپری کرده بود، گفت که اینها مثل جیپسی‌های ما هستند. من بسیار مشتاق بودم که چند لغت آن‌ها را بنویسم و ثبت کنم. در میان آن‌ها پسرک جوانی بود که با آن که سواد نداشت، اما کمک زیادی به من کرد.»[۶۶]

جستارهای وابستهویرایش

یادداشتویرایش

  1. ↑ Gypsy
  2. ↑ Bohemiens
  3. ↑ Hydens
  4. ↑ Zigeuner
  5. ↑ Gitanos
  6. ↑ Cygana
  7. ↑ Zingari
  8. ↑ Zinguri

پانویسویرایش

  1. ↑ Lewis, M. Paul, ed. (2009). "Ethnologue: Languages of the World" (online) (16th ed.). Dallas, TX: SIL. Retrieved 15 September 2010. Ian Hancock's 1987 estimate for 'all Gypsies in the world' was 6 to 11 million.
  2. ↑ "EU demands action to tackle Roma poverty". BBC News. 5 April 2011.
  3. ↑ "The Roma". Nationalia. Retrieved 20 November 2015.
  4. ↑ "Rom". Encyclopædia Britannica. Retrieved 15 September 2010. … estimates of the total world Roma population range from two million to five million.
  5. ↑ Smith, J. (2008). The marginalization of shadow minorities (Roma) and its impact on opportunities (Doctoral dissertation, Purdue University).
  6. ↑ Kayla Webley (13 October 2010). "Hounded in Europe, Roma in the U.S. Keep a Low Profile". Time. Retrieved 3 October 2015. Today, estimates put the number of Roma in the U.S. at about one million.
  7. ↑ "Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo" [Lack of public policy for Romani is a challenge for the administration] (به Portuguese). R7. 2011. Archived from the original on 11 January 2012. Retrieved 22 January 2012. The Special Secretariat for the Promotion of Racial Equality estimates the number of "ciganos" (Romanis) in Brazil at 800,000 (2011). The 2010 IBGE Brazilian National Census encountered Romani camps in 291 of Brazil's 5,565 municipalities.
  8. ↑ "Roma integration in Spain". European Commission – European Commission.
  9. ↑ ۹٫۰۰ ۹٫۰۱ ۹٫۰۲ ۹٫۰۳ ۹٫۰۴ ۹٫۰۵ ۹٫۰۶ ۹٫۰۷ ۹٫۰۸ ۹٫۰۹ ۹٫۱۰ ۹٫۱۱ ۹٫۱۲ ۹٫۱۳ ۹٫۱۴ ۹٫۱۵ ۹٫۱۶ ۹٫۱۷ ۹٫۱۸ ۹٫۱۹ ۹٫۲۰ "Roma and Travellers Team. TOOLS AND TEXTS OF REFERENCE. Estimates on Roma population in European countries" (PDF)Council of Europe Roma and Travellers Division
  10. ↑ Estimated by the Society for Threatened Peoples [۱]
  11. ↑ "The Situation of Roma in Spain" (PDF). Open Society Institute. 2002. Archived from the original (PDF) on 1 December 2007. Retrieved 15 September 2010. The Spanish government estimates the number of Gitanos at a maximum of 650,000.
  12. ↑ "Diagnóstico social de la comunidad gitana en España: Un análisis contrastado de la Encuesta del CIS a Hogares de Población Gitana 2007" (PDF). mscbs.gob.es. 2007. Tabla 1. La comunidad gitana de España en el contexto de la población romaní de la Unión Europea. Población Romaní: 750.000 [...] Por 100 habitantes: 1,87% [...] se podrían llegar a barajar cifras [...] de 1.100.000 personas
  13. ↑ "Roma integration in Romania". European Commission – European Commission.
  14. ↑ 2011 census data, based on table 7 Population by ethnicity, gives a total of 621,573 Roma in Romania. This figure is disputed by other sources, because at the local level, many Roma declare a different ethnicity (mostly Romanian, but also Hungarian in Transylvania and Turkish in Dobruja). Many are not recorded at all, since they do not have ID cards [۲]. International sources give higher figures than the official census(UNDP's Regional Bureau for Europe بایگانی‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine, World Bank, International Association for Official Statistics بایگانی‌شده در ۲۶ فوریه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine).
  15. ↑ "Rezultatele finale ale Recensământului din 2011 – Tab8. Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune" (XLS) (به Romanian). National Institute of Statistics (Romania). 5 July 2013. Retrieved 18 December 2013. However, various organizations claim that there are 2 million Romanis in Romania. See [۳]
  16. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 10 October 2012. Retrieved 17 June 2014.
  17. ↑ "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!" [The number of Kurds in Turkey!] (به Turkish). 6 June 2008. Retrieved 2 January 2016.
  18. ↑ "Türkiye'deki Çingene nüfusu tam bilinmiyor. 2, hatta 5 milyon gibi rakamlar dolaşıyor Çingenelerin arasında". Hurriyet (به ترکی استانبولی). TR. 8 May 2005. Retrieved 2 January 2016.
  19. ↑ "Situation of Roma in France at crisis proportions". EurActiv Network. 7 December 2005. Retrieved 21 October 2015. According to the report, the settled Gypsy population in France is officially estimated at around 500,000, although other estimates say that the actual figure is much closer to 1.2 million.
  20. ↑ Gorce, Bernard (22 July 2010). "Roms, gens du voyage, deux réalités différentes". La Croix. Retrieved 21 October 2016. [MANUAL TRANS.] The ban prevents statistics on ethnicity to give a precise figure of French Roma, but we often quote the number 350,000. For travellers, the administration counted 160,000 circulation titles in 2006 issued to people aged 16 to 80 years. Among the travellers, some have chosen to buy a family plot where they dock their caravans around a local section (authorized since the Besson Act of 1990).
  21. ↑ Население по местоживеене, възраст и етническа група [Population by place of residence, age and ethnic group]. Bulgarian National Statistical Institute (به بلغاری). Retrieved 22 June 2015. Self declared
  22. ↑ "Roma Integration – 2014 Commission Assessment: Questions and Answers" (Press release). Brussels: European Commission. 4 April 2014. Retrieved 28 April 2016. EU and Council of Europe estimates
  23. ↑ Vukovich, Gabriella (2018). Mikrocenzus 2016 - 12. Nemzetiségi adatok [2016 microcensus - 12. Ethnic data] (PDF). Hungarian Central Statistical Office (به مجاری). Budapest. ISBN 978-963-235-542-9. Retrieved 9 January 2019.
  24. ↑ János, Pénzes; Patrik, Tátrai; Zoltán, Pásztor István (2018). "A roma népesség területi megoszlásának változása Magyarországon az elmúlt évtizedekben" [Changes in the Spatial Distribution of the Roma Population in Hungary During the Last Decades] (PDF). Területi Statisztika (به مجاری). 58 (1): 3–26. doi:10.15196/TS580101 (inactive 2020-05-21).
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ Marsh, Hazel. "The Roma Gypsies of Colombia". latinolife.co.uk. Retrieved 17 July 2017.
  26. ↑ http://www.errc.org/roma-rights-journal/emerging-romani-voices-from-latin-america
  27. ↑ "Roma integration in the United Kingdom". European Commission – European Commission.
  28. ↑ "RME", Ethnologue
  29. ↑ Попис становништва, домаћинстава и станова 2011. у Републици Србији: Национална припадност [Census of population, households and apartments in 2011 in the Republic of Serbia: Ethnicity] (PDF) (به صربی). State Statistical Service of the Republic of Serbia. 29 November 2012. p. 8. Retrieved 17 July 2017.
  30. ↑ "Serbia: Country Profile 2011–2012" (PDF). European Roma Rights Centre. p. 7. Retrieved 17 July 2017.
  31. ↑ "Giornata Internazionale dei rom e sinti: presentato il Rapporto Annuale 2014 (PDF)" (PDF). Archived from the original (PDF) on 3 February 2017. Retrieved 24 June 2020.
  32. ↑ "Premier Tsipras Hosts Roma Delegation for International Romani Day". greekreporter –place =. Nick Kampouris.
  33. ↑ "Greece NGO". Greek Helsinki Monitor. LV: Minelres.
  34. ↑ "Roma in Deutschland", Regionale Dynamik, Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung, archived from the original on 29 April 2017, retrieved 24 June 2020
  35. ↑ "Roma integration in Slovakia". European Commission – European Commission.
  36. ↑ "Population and Housing Census. Resident population by nationality" (PDF). SK: Statistics. Archived from the original (PDF) on 15 July 2007.
  37. ↑ "Po deviatich rokoch spočítali Rómov, na Slovensku ich žije viac ako 400-tisíc". SME (به Slovak). SK: SITA. 25 September 2013. Retrieved 25 September 2013.
  38. ↑ "The 2002-census reported 53,879 Roma and 3,843 'Egyptians'". Republic of Macedonia, State Statistical Office. Archived from the original on 21 June 2004. Retrieved 17 September 2010.
  39. ↑ "Sametingen. Information about minorities in Sweden", Minoritet (به سوئدی), IMCMS, archived from the original on 26 March 2017, retrieved 24 June 2020
  40. ↑ Всеукраїнський перепис населення '2001: Розподіл населення за національністю та рідною мовою [Ukrainian Census, 2001: Distribution of population by nationality and mother tongue] (به اوکراینی). UA: State Statistics Service of Ukraine. 2003. Retrieved 15 September 2017.
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ Roma /Gypsies: A European Minority, Minority Rights Group International
  42. ↑ Kenrick, Donald (5 July 2007). Historical Dictionary of the Gypsies (Romanies) (2nd ed.). Scarecrow Press. p. 142. ISBN 978-0-8108-6440-5.
  43. ↑ "Poland – Gypsies". Country studies. US. Retrieved 28 August 2015.
  44. ↑ "POPULATION BY ETHNICITY – DETAILED CLASSIFICATION, 2011 CENSUS". Croatian Bureau of Statistics. Retrieved 21 June 2015.
  45. ↑ Emilio Godoy (12 October 2010). "Gypsies, or How to Be Invisible in Mexico". Inter Press Service. Retrieved 30 July 2016.
  46. ↑ 2004 census
  47. ↑ "Suomen romanit - Finitiko romaseele" (PDF). Government of Finland. Retrieved 8 January 2020.
  48. ↑ 1991 census
  49. ↑ https://www.dane.gov.co/files/investigaciones/boletines/grupos-etnicos/presentacion-grupos-etnicos-poblacion-gitana-rrom-2019.pdf
  50. ↑ "Albanian census 2011". instat.gov.al. Archived from the original (XLS) on 24 September 2015. Retrieved 7 December 2015.
  51. ↑ "Republic of Belarus, 2009 Census: Population by Ethnicity and Native Language" (PDF) (به روسی). Archived from the original (PDF) on 18 September 2010. Retrieved 21 April 2018.
  52. ↑ "Roma in Canada fact sheet" (PDF). home.cogeco.ca. Archived from the original (PDF) on 14 June 2007.
  53. ↑ Statistics Canada. "2011 National Household Survey: Data tables". Retrieved 11 February 2014.
  54. ↑ "Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011" (PDF). 12 July 2011. Retrieved 13 July 2011.
  55. ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ ۵۵٫۲ Gall, Timothy L, ed. (1998), Worldmark Encyclopedia of Culture & Daily Life, 4. Europe, Cleveland, OH: Eastword, pp. 316, 318, 'Religion: An underlay of Hinduism with an overlay of either Christianity or Islam (host country religion)'; Roma religious beliefs are rooted in Hinduism. Roma believe in a universal balance, called kuntari... Despite a 1,000-year separation from India, Roma still practice 'shaktism', the worship of a god through his female consort...
  56. ↑ "Sčítání lidu, domů a bytů". czso.cz.
  57. ↑ "Roma integration in the Czech Republic". European Commission – European Commission.
  58. ↑ Yvonne Slee. "A History of Australian Romanies, now and then". Now and Then. Australia: Open ABC. Retrieved 28 July 2016.
  59. ↑ Randall, Kay. "What's in a Name? Professor take on roles of Romani activist and spokesperson to improve plight of their ethnic group". Archived from the original on 5 February 2005. Retrieved 30 January 2013.
  60. ↑ Hancock 2002, p. xx: 'While a nine century removal from India has diluted Indian biological connection to the extent that for some Romani groups, it may be hardly representative today, Sarren (1976:72) concluded that we still remain together, genetically, Asian rather than European'
  61. ↑ K. Meira Goldberg; Ninotchka Devorah Bennahum; Michelle Heffner Hayes (2015). Flamenco on the Global Stage: Historical, Critical and Theoretical Perspectives. McFarland. p. 50. ISBN 978-0-7864-9470-5. Retrieved 8 December 2015.
  62. ↑ Simon Broughton; Mark Ellingham; Richard Trillo (1999). World Music: Africa, Europe and the Middle East. Rough Guides. p. 147. ISBN 978-1-85828-635-8. Retrieved 8 December 2015.
  63. ↑ Kenrick, Donald (5 July 2007). Historical Dictionary of the Gypsies (Romanies) (2nd ed.). Scarecrow Press. p. xxxvii. ISBN 978-0-8108-6440-5. The Gypsies, or Romanies, are an ethnic group that arrived in Europe around the 14th century. Scholars argue about when and how they left India, but it is generally accepted that they did emigrate from northern India some time between the 6th and 11th centuries, then crossed the Middle East and came into Europe.
  64. ↑ متین‌دوست احمد: رمانی (زبان کولی‌ها). در پژوهشنامه علوم انسانی: تابستان ۱۳۸۰ , دوره - , شماره ۳۰ ; از صفحه ۱۵۹ تا صفحهٔ ۱۶۷.
  65. ↑ منظمی، گذری بر موسیقی دوران باستان، ۷۷.
  66. ↑ ۶۶٫۰ ۶۶٫۱ ۶۶٫۲ ۶۶٫۳ ۶۶٫۴ عماد توحیدی، پرسهٔ کولی‌ها در سرزمین ایران. مقام موسیقایی. شماره ۱۳
  67. ↑ «زندگی بدون شناسنامه و یارانه». زندگی بدون شناسنامه و یارانه (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۰۴.
  68. ↑ نمایش و موسیقی در ایران، تحقیق و تألیف جهانگیر نصری اشرفی، تهران: انتشارات اَروَن، ۱۳۸۳
  69. ↑ «غربتی های شهرکرد».
  70. ↑ Edwards, j. , (2009), Language and Identity, Cambridge University, New York.
  71. ↑ Amanolahi, S. Norbeck, E. , (1975), The Luti, an Outcaste Group of Iran. Rice University Studies 61(2): 1-12.
  72. ↑ Duranti, a. , (2004), Linguistic anthropology, Cambridge University, New York.
  73. ↑ امانالهی بهاروند. س. 1384. موسیقی در فرهنگ لرستان. تهران. نشر افکار
  74. ↑ بیتس. د. پلاگ. ف. انسان‌شناسی فرهنگی.1375. ترجمه محسن ثلاثی. تهران. انتشارات علمی

منابعویرایش

  • کولی و زندگی او. یحیی ذکاء. انتشارات هنرهای زیبای کشور. تهران، ۱۳۳۷
  • لولیان، زرین کوب. عبدالحسین. نه شرقی نه غربی انسانی. ۱۳۵۳
  • نمایش و موسیقی در ایران، تحقیق و تألیف جهانگیر نصری اشرفی، تهران: انتشارات اَروَن، ۱۳۸۳
  • منظمی، درویش رضا (۱۳۸۰). «گذری بر موسیقی دوران باستان». هنرهای زیبا (۹): &#۸۲۰۶, ۷۶–۷۸.
  1. ↑ 5,400 per 2000 census.
  2. ↑ This is a census figure. Some 1,236,810 (6.14% of the population) did not declare any ethnicity. There was not any option for a person to declare multiple ethnicities.
  3. ↑ This is a census figure. Some 736,981 (10% of the population) did not declare any ethnicity. There was not any option for a person to declare multiple ethnicities. In a report of the census’ authors, the ethnic results of this census are identified as a "gross manipulation".
  4. ↑ This is a census figure. There was an option to declare multiple ethnicities, so this figure includes Romani of multiple backgrounds. According to the 2016 microcensus 99.1% of Hungarian Romani declared Hungarian ethnic identity also.
  5. ↑ Approximate estimate
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ ۶٫۷ This is a census figure.
  7. ↑ This is a census figure. Some 368,136 (5.1% of the population) did not declare any ethnicity. There was not any option for a person to declare multiple ethnicities.
  8. ↑ This is a census figure. Some 408,777 (7.5% of the population) did not declare any ethnicity. There was not any option for a person to declare multiple ethnicities.
  9. ↑ This is a census figure. Less than 1% of the population did not declare any ethnicity. There was not any option for a person to declare multiple ethnicities.
  10. ↑ This is a census figure. Less than 1% of the population did not declare any ethnicity.
  11. ↑ This is a census figure including Romani and Ashkali/Black Egyptians.
  12. ↑ This is a census figure. There was an additional 3,368 Balkan Egyptians. 390,938 (14% of the population) did not declare any ethnicity. The census is regarded as unreliable by the Council of Europe
  13. ↑ This is a census figure. Some 25% of the population did not declare any ethnicity.
  14. ↑ This is a census figure
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مردم_کولی&oldid=32120818»