گوکلان
کوکلان (همچنین گوکلان، گوگلان، گوکلن و گوگلن) یکی از طوایف قوم ترکمن هستند. گوگلان‌ها جزء پنج قوم اصلی ترکمن در ایران هستند. گوگلان‌ها عمدتاً در بخش‌های شرقی استان گلستان و بخش جرگلان خراسان شمالی ایران سکونت دارند. آنها نسبت به سایر طایفه‌های ترکمن زودتر یک‌جانشین شده، و رو به کشاورزی آورده‌اند. باغداری، پرورش گاو و گوسفند، کرم ابریشم، و زنبور عسل، کشت آفتابگردان و برنج و نمدبافی از فعالیت‌های سنتی گوکلان‌ها بوده‌است.
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
| 🇮🇷 _🇹🇲 | |
| زبان‌ها | |
| ترکمنی | |
| دین | |
| اسلام | |
مختومقلی فراغی را می‌توان معروف ترین فرد بین عالمان گوگلان دانست
))_-_panoramio.jpg)
گوکلان‌ها تنها ایل ترکمن بودند که در دههٔ ۱۸۴۰ میلادی (۱۲۶۰ هجری قمری) در دوران تلاش حکومت قاجار برای تسلط بر ترکمن‌ها به‌طور کامل مطیع ایران شدند. علت این امر محل سکونت آنها در نزدیکی ایرانیان بود که آنها را به سادگی در معرض حملات حکومت ایران قرار می‌داد. همچنین پیشتر بر اثر حملات ایران و خان‌نشین خیوه بسیار تضعیف شده بودند.
ریشه‌شناسی و طوایف گوکلان ویرایش
گوگلان به معنای مرد سوار بر بالای کوه می باشد که اشاره بر رهبر گوگلان ها و کسی که جای آب را به آنها نشان داد می باشد. همچنین معناهای دیگری مثل سرو کوهی که در آن مناطق زیاد است می باشد و به سرسبزی آن مناطق اشاره دارد.
《 گ . ای. کارپوف 》طایفه گوکلان ها را به چهار شاخه تقسیم میکند: قایی. دودورغا.هاتاپ.موقری
کارپوف تیره های طایفه گوکلان ها را اینگونه آورده است :《
قایی: جان‌قربانلی، قارناس، حلقه‌داغلی، قارابالقان ، داری، دألی، تمک ، یِل‌یانگی Ýelýaňy، آق‌کل، قیزیل، قاراکل، بوْقغاجا، قیزیل‌امام.
دوْدورغا: گرکز، قیریق، یانگاق، سنگریک ، باییندیر، ، کِییک‌قوْدانا، سوْورانلی.
هاتاپ: بوْروُغچی bo:rugçy، چاناقچی، تلتر telter، کؤوسی köwsi.
موُقری: اۆرگنجی
پراکندگی ویرایش
محل زندگی امروزی گوکلان‌ها عمدتاً در شهرستان کلاله، شرق گنبد کاووس،منطقه گلیداغ و قازان قایه، و بخش‌هایی از منطقهٔ جرگلان شهرستان بجنورد سکونت دارند و پس از یموت‌ها دومین طایفهٔ پرجمعیت ترکمنهای ایران به‌شمار می‌روند، امّا جمعیت آنها در ترکمنستان ناچیز است. منطقهٔ زندگی آنها در گذشته گسترده‌تر بود و در سواحل دریای خزر از جمله استان بلخان ترکمنستان کنونی و بخش‌های مرکزی استان گلستان کنونی هم سکونت داشتند اما بر اثر نبردهای قبیله‌ای با یموت‌ها به سوی مناطق کوهستانی شرقی رانده شدند.
جمعیت ویرایش
آرمینیوس وامبری گوکلان‌ها را صلح‌جوترین، و متمدن‌ترین طایفهٔ ترکمنان معرفی کرده و کلنل ییت نظامی بریتانیایی نیز به ویژگی‌های جسمی متفاوت آنها از ترکمنهای دیگر از جمله ریش پُرتر و بور بودن بعضی از آنها اشاره کرده‌است. وامبری در سفرنامهٔ خود به آسیای میانه در سال ۱۸۶۲-۱۸۶۳ میلادی جمعیت گوکلان‌ها را ۱۲ هزار چادر (خانوار) و جمعیت کل ترکمن‌ها را ۱۹۶٬۵۰۰ چادر برآورد کرده بود که بر اساس آمار او گوکلان‌ها پس از تکه‌ها (۶۰ هزار چادر)، ارساری‌ها (۵۰ هزار چادر) و یموت‌ها (۴۰ هزار چادر) چهارمین ایل بزرگ به‌طور مشترک با ایل چاودر بودند. امروزه طبق برآورد سلطانشا آتانیازوف برخی از تیره‌های طایفه‌ی گوکلان در ترکیه و آذربایجان زندگی می‌کنند و بخش اعظم گوکلان ها در ایران زندگی می‌کنند. بر اساس اطلاعاتی که ترکمنهای ایران می‌دهند در مناطق آی‌درویش، گلیداغ، جرگلان و در مناطق یموت نشین تعداد گوکلان ها به 90 هزار نفر می‌رسد.
مفاخر ویرایش
از شاعران بزرگ ترکمنهای گوکلان می‌توان به:
۳. مسکین‌قلیچ
اشاره نمود که همگی از شعرای بزرگ ترکمن می‌باشند. مختوم قلی‌فراغی را می‌توان بزرگ‌ترین شاعر و عارف ترکمن دانست که هم‌اکنون آرامگاه وی در شهر مراوه‌تپه ایران قرار دارد.
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- گلی، امین. تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها. تهران: نشر علم، ۱۳۶۶
- طوایف ترکمن‌ها، گوکلان بایراق