گویش ساروی

گویش ساروی یا طبری ساروی گویشی از زبان مازندرانی که در دو شهرستان ساری و شهرستان میاندورود گویش می‌شود. گویش ساروی جز گویش‌های مازندرانی شرقی محسوب می‌شود و به گویش قائمشهری نزدیکی بسیاری دارد. گویش ساروی یکی از گونه‌های معیار زبان مازندرانی محسوب می‌شود که اکثر اهالی مازندران علاوه بر گویش مازندرانی خود توانایی تکلم به گویش ساروی را نیز دارند. حبیب برجیان گویش ساروی، قائمشهری و بهشهری را جز گویش‌های شرقی مازندرانی می‌داند و شناسه‌های فعلی آن را با گویش‌های مرکزی همچون آملی و بابلی متفاوت می‌داند. ولادیمیر ایوانف گویش ساروی را یکی از گویش‌های زبان مازندرانی می‌داند.

ساروی
زبان بومی در	ایران استان مازندران
منطقه	شهرستان ساری شهرستان میان‌دورود
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی ساروی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

محدوده جغرافیایی

نقشهٔ زبانی استان مازندران

گویش ساروی در شهرستان ساری و میاندورود شامل چهاردانگه از کیاسر تا کوهستان‌های دودانگه، جلگه‌های مابین میان دورود و جلگه‌های مناطق غربی تجن رود تا جویبار صحبت می‌شود.

منبع‌شناسی

در زمان محمد شاه قاجار به فرمان والی طبرستان، اردشیر میرزا، کتابی در سبک نصاب‌الصبیان برای زبان مازندرانی سرود شد که نصاب طبری نام دارد و در آن بیش از ۸۰۰ واژه به این زبان آمده است. سرایندهٔ این منظومه امیر تیمور قاجار نام دارد که اهل ساری بود؛ فلذا این کتاب برای پژوهشگران گویش ساروی حائز اهمیت است. به سبب وجود وزن در شعر، تا حدی تلفظ کلمات در این اثر مشخص است.

گیتی شکری کتابی با چهار فصل و یک مقدمه به نام گویش ساری (مازندرانی) منتشر کرد که آواشناسی، صرف و نحو و واژگان گویش ساروی در آن بررسی شده است. پس از او، حسین قاسمی، مراد باقرزاده کاسمانی و محسن جعفرزاده کرچنگی در مقالۀ «تأثیر تلفظی زبان فارسی بر زبان مازندرانی <گونۀ ساروی>» (۱۳۹۹) سعی کردند تأثیرات آوایی زبان فارسی بر واژه‌های گویش ساروی را نشان دهند. جواد لطفی نوذری در «گویش ساروی» (۱۳۹۶) اطلاعات زبانی ـ فرهنگی فراوانی از زبان رایج در ساری ارائه کرده است. مهین‌ناز میردهقان و شیرین مهمانچیان ساروی در مقالۀ «آرایش واژگانی در جملات خبری گویش آتنی (ساروی) در چهارچوب نظری بهینگی» (۱۳۹۰) به چگونگی آرایش واژگانی در این گویش پرداخته‌اند. در واژه‌نامۀ بزرگ تبری (۱۳۷۷) به سرپرستی جهانگیر نصری اشرفی و حسین صمدی نیز واژه‌های فراوانی از گویش ساروی گرد آمده است.

ویژگی‌های آوایی

گویش ساروی دارای ۲۲ همخوان و یک نیم‌واکه است. واک‌دارها در این گویش در آغاز گفتار و پس از سکونی اندک، واک‌رفته می‌شوند. (مانند dumbe به معنی «می‌دانم») سایشی‌های بی‌واک پس از واکه، تمام یا بخشی از کشش واکهٔ پیشین را در خود جذب می‌کنند، به گونه‌ای که واکهْ بدون کشش، و سایشی‌ها با کشش بیان می‌شوند. (مانند ses به معنی «سُست»)

در این گویش، ۶ واکه و شماری واکۀ مرکب وجود دارد که نه در سطح واج‌شناسی، بلکه تنها در سطح آواشناسی می‌توان آن‌ها را بررسی کرد. (مانند واکۀ مرکب / âu/ در bâu «بگو» و / ay/ در bayten «گرفتن»).

ساختمان هجا در این گویش همانند زبان فارسی است و هیچ هجایی در آن با واکه آغاز نمی‌شود. در گویش ساروی، گردش مصوت نیز به چشم می‌خورد؛ یعنی واکۀ موجود در ریشۀ فعل تغییر می‌کند تا فعل را از لازم به متعدی تبدیل کند. (مانند bar-da-gard-ess-em «برگشتم» ← bar-de-gârd-eni-me «برگرداندم»)

دستور زبان

ضمیر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، ساری	men	te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، ساری	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، ساری	me	te	vene	ame	šeme	vešune

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش ساروی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.(نمونه زیر بر اساس گویش کلیجان رستاق ساری تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -burd = رفت
• بن ماضی استمراری: -ši = می‌رفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	embe	i	e	embi	eni	ene
شناسه (پس از واکه)	mbe	i	e	mbi	ni	ne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -šu = می‌رود

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	eme	eni	ene	emi	enni	enne
شناسه (پس از واکه)	me	ni	ne	mi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -bur = برو

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em	i	e	im	in	en
شناسه (پس از واکه)	m	i	e	im	in	n

صرف فعل

در جدول زیر فعل رفتن (bašien/burden) براساس گویش ساروی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	burdeme	burdi	burde	burdemi	burdeni	burdene
گذشته کامل	burde-bime	burde-bi	burde-bie	burde-bimi	burde-bini	burde-bine
گذشته التزامی	burde-bum	burde-bui	burde-bu	burde-buim	burde-buin	burde-bun
گذشته التزامی کامل	burde-bi-bum	burde-bi-bui	burde-bi-bu	burde-bi-buim	burde-bi-buin	burde-bi-bun
گذشته استمراری	šime	šii	šie	šimi	šini	šine
گذشته در حال انجام	dai-šime	dai-šii	dai-šie	dai-šimi	dai-šini	dai-šine
حال ساده/آینده	šumbe	šuni	šune	šumbi	šunni	šunne
حال در حال انجام	dar-šumbe	dar-šuni	dar-šune	dar-šumbi	dar-šunni	dar-šunne
حال التزامی	burem	buri	bure	burim	burin	buren
آینده	xâmbe burem	xâni buri	xâne bure	xâmbi burim	xânni burin	xânne buren

در جدول زیر فعل کردن (hâkârden) براساس گویش ساروی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	hâkârdeme	hâkârdi	hâkârde	hâkârdemi	hâkârdeni	hâkârdene
گذشته کامل	hâkârde-bime	hâkârde-bi	badi-bie	badi-bimi	badi-bini	badi-bine
گذشته التزامی	hâkârde-buem	hâkârde-bui	hâkârde-bue	hâkârde-buim	hâkârde-buin	hâkârde-buen
گذشته التزامی کامل	hâkârde-bai-buem	hâkârde-bai-bui	hâkârde-bai-bue	hâkârde-bai-buim	hâkârde-bai-buin	hâkârde-bai-buen
گذشته استمراری نوع اول	kârdeme	kârdi	kârde	kârdemi	kârdeni	kârdene
گذشته استمراری نوع دوم	kândesseme	kândessi	kândesse	kândessemi	kândesseni	kândessene
گذشته در حال انجام نوع اول	dai-kârdeme	dai-kârdi	dai-kârde	dai-kârdemi	dai-kârdeni	dai-kârdene
گذشته در حال انجام نوع دوم	dai-kândesseme	dai-kândessi	dai-kândesse	dai-kândessemi	dai-kândesseni	dai-kândessene
حال ساده/آینده	kâmbe/kândeme	kândi	kânde	kâmbi/kândemi	kândeni	kândene
حال در حال انجام	dar-kâmbe	dar-kândi	dar-kânde	dar-kâmbi	dar-kândeni	dar-kândene
حال التزامی	hâkânem	hâkâni	hâkâne	hâkânim	hâkânin	hâkânen
آینده	xâmbe hâkânem	xâni hâkâni	xâne hâkâne	xâmbi hâkânim	xânni hâkânin	xânne hâkânen

در جدول زیر فعل کَندن (buten) براساس گویش ساروی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	buteme	buti	bute	butemi	buteni	butene
گذشته کامل	bute-bime	bute-bi	bute-bie	bute-bimi	bute-bini	bute-bine
گذشته التزامی	bute-bum	bute-bui	bute-bu	bute-buim	bute-buin	bute-bun
گذشته التزامی کامل	bute-bi-bum	bute-bi-bui	bute-bi-bu	bute-bi-buim	bute-bi-buin	bute-bi-bun
گذشته استمراری	veteme	veti	vete	vetemi	veteni	vetene
گذشته در حال انجام	dai-veteme	dai-veti	dai-vete	dai-vetemi	dai-veteni	dai-vetene
حال ساده/آینده	vejembe	vejeni	vejene	vejembi	vejenni	vejenne
حال در حال انجام	dar-vejembe	dar-vejeni	dar-vejene	dar-vejembi	dar-vejenni	dar-vejenne
حال التزامی	bujem	buji	buje	bujim	bujin	bujen
آینده	xâmbe bujem	xâni buji	xâne buje	xâmbi bujim	xânni bujin	xânne bujen

افعال

• صرف فعل شدن (baien\bavien) در زمان حال، گذشته و حال التزامی به گویش ساروی.

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	vumbe	vuni	vune	vumbi	vunni	vunne
زمان گذشته	baime	bai	baie	baimi	baini	baine
زمان گذشته کامل	bai bime	bai bii	bai bie	bai bimi	bai bini	bai bine
زمان حال التزامی	bavvem	bavvi	bavve	bavvim	bavvin	bavven

فارسی معیار	گویش ساروی
امشب خوب می‌شود	emšo xâr vune
چطور شدم	četi baime
می‌خواهم خوب بشم	xâmbe xâr bavvem

• صرف فعل بودن (bien) در زمان حال و گذشته به گویش ساروی.

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	hasseme	hassi	hasse	hassemi	hasseni	hasene
زمان گذشته	bime	bi	bie	bimi	bini	bine
زمان گذشته	buem\bošem	bui\boši	bue\boše	buim	buin	buen

فارسی معیار	گویش ساروی
کجا هستید	keje haseni
آنها دختر بودند	vešun deter bine

• صرف فعل بودن در جایی (daien\davien)در زمان حال، گذشته و حال التزامی در زمان‌های مختلف به گویش ساروی.

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	dareme	dari	dare	daremi	dareni	darene
زمان گذشته	daime	dai	daie	daimi	daini	daine
زمان حال التزامی	davvem	davvi	davve	davvim	davvin	davven

فارسی معیار	گویش ساروی
من خانه هستم	men sere dareme
خانه ات بودم	te sere daime
می‌توانم خانه ات باشم	tumbe te sere davvem