گویش کجوری

طبری کجوری
	کجوری، نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی
زبان بومی در	ایران; استان مازندران
منطقه	ساحل جنوبی دریای خزر
شمار گویشوران	۳۰۰هزار (۲۰۱۷)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی زبان طبری رویانی طبری کجوری; ; ; ; ; ; ; ;
گویش‌ها	نوشهری نوری رویانی کندلوسی یوشیج پولج چلندری درزی کلایی کدیری کالجی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط	دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه مازندران
کدهای زبان
	مناطقی که گویشوران مازندرانی دارد.

زبان طبری کُجوری (نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی)^[۲] نام یکی از لهجه‌های زبان مازندرانی و شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در نواحی غربی استان مازندران همچون شهرستان نوشهر، نور، رویان و شرق چالوس گویش می‌شود. این لهجه از سمت شرق با لهجه طبری آملی در شهرستان آمل و از سمت غرب با لهجه طبری کلارستاقی در غرب شهر چالوس هم جوار است.^[۳]^[۴]

تاریخچه زبان طبریویرایش

زبان طبریویرایش

زبان طبری یا زبان مازندرانی نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است که در گروه زبان‌های کاسپین قرار دارد. این زبان خود دارای گویش‌ها و لهجه‌های بسیاری است.^[۵]

طبری رویانیویرایش

طبری رویانی یکی از کهن‌ترین گویش‌های زبان مازندرانی است که در نواحی غربی طبرستان گویش می‌شد که خود به دو لهجهٔ طبری کلارستاقی و طبری کجوری تقسیم می‌شود. منطقه رویان کهن از نواحی غربی طبرستان بوده‌است که شامل شهرستان‌های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت (کلار)، عباس‌آباد (لنگا)، تنکابن و رامسر (سختسر) می‌شده‌است و گاهی مرز غربی آن تا رودسر (هوسم) ادامه می‌یافت مردم رویان کهن به زبان طبری و گویش طبری رویانی که زبان اسپهبدان طبرستان نیز بود سخن می‌گفتند.^[۶]

طبری کجوریویرایش

لهجه طبری کجوری شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در شهرستان‌های نور و نوشهر گویش می‌شود.^[۷]

طبری کلارستاقیویرایش

لهجه طبری کلارستاقی شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در شهرستان‌های چالوس، کلاردشت، عباس‌آباد و همچنین نواحی شرقی تنکابن همچون نشتارود گویش می‌شود.^[۸]

لهجه‌های زبان طبریویرایش

بررسی کارشناسانه در جلگه‌ها و سپس نواحی کوهستانی موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف درمازندران شده‌است:^[۹]

منطقه کردکوی: شامل هزار جریب شرقی، شاه کوه زیارت، بالاجاده، رادکان، گز شرقی و غربی و روستاهای غیر ترکمن‌نشین از زنگی محله گرگان و چهاردانگه تا گلوگاه.
منطقه بهشهر: شامل چهاردانگه هزارجریب از سورتی تا کیاسر و روستاهای مناطق جلگه‌ای از گلوگاه، شاه کیله تا انتهای منطقه قره طغان و رودخانه نکارود.
منطقه ساری: شامل چهاردانگه از کیاسر تا کوهستان‌های دودانگه، جلگه‌های مابین میان دورود و جلگه‌های مناطق غربی تجن رود تا جویبار.
منطقه قائمشهر: شامل مناطق کوهستانی فیروزکوه، سوادکوه و روستاهای جلگه‌ای حد فاصل بین کیاکلا، جویبار و روستاهای کوهپایه‌ای بیشه سر.
منطقه بابل: از مناطق کوهستانی چلاو آمل تا بندپی، امامزاده حسن در سمت غربی آلاشت و نواحی جلگه‌های حد فاصل فریدونکنار، بابلسر، بهنمیر، کیاکلا تا روستاهای کوهپایه‌ای کهنه خط، گنج افروز و بابل کنار.
منطقه آمل: از کوهستان‌های بندپی تا چلاو، لاریجانات، نمارستاق و کلارستاق آمل تا حوالی امامزاده هاشم و جلگه‌های دو سمت هراز، دشت‌سر و محمودآباد و کوهپایه‌ها و جلگه‌های جاده چمستان، میان آمل و نور.
منطقه نور و نوشهر: شامل بخشی از روستاهای بیرون بشم، کجور، محال ثلاث و جلگه‌های حد فاصل سرخ رود تا رودخانه چالوس.
چالوس و تنکابن شرقی: شامل مناطق کلارباستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم ولنگا و نواحی جلگه‌ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد.
تنکابن مرکزی: شامل لهجه‌های دوهزاری و سه هزاری و خرم‌آبادی و گلیجانی چالکش یعنی حدفاصل آب نشتا تا آب شیرود.
منطقه علی‌آباد کتول: شامل نواحی روستایی کوهستانی شمال شاهوار و مناطقی چون کتول، پیچک محله، محمودآباد، فاضل آباد و جلگه‌های غیرترکمن‌نشین بلوک استارآباد قدیم.
منطقه قصران باستانی: شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، دیزین، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود.
منطقه دماوند: شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند، رودهن، بومهن تا فیروزکوه.^[۱۰]

کجورویرایش

محدوده تاریخی کجور از شمال به دریای مازندران از غرب به رود چالوس از شرق به سولده (نور) و از جنوب به دره نور محدود می‌شود.^[۱۱] منطقه کجور به همراه کلارستاق و تنکابن بخشی از رویان کهن بود که بعدها رسمتدار نام گرفت. رویان کهن از نواحی غربی طبرستان محسوب می‌شده‌است.^[۱۲]

دستور زبانویرایش

ضمایرویرایش

در گویش کجوری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. نمونه های زیر براساس گویش کندلوس^[۱۳] شهرستان نوشهر و گویش یوش^[۱۴] شهرستان نور صرف شده اند.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، کندلوس (نوشهر)	men	tu	ve/vi	amâ	šemâ	vešun
مفعولی، کندلوس (نوشهر)	menâ/mane	terâ/tere	verâ/vire	amâre	šemâre	vešunre
ملکی، کندلوس (نوشهر)	me/mene	te/tene	ve/vene	ame/amene	šeme/šemene	vešune
فاعلی، یوش (نور)	men/man	tu/te	vi	amâ	šomo	vešun/vešân
مفعولی، یوش (نور)	mane/meno	tere/tero	vire/vero	amâre	šomore	vešuno/vešanâ
ملکی، یوش (نور)	mi	ti/te	vi/ve	ame	šeme	vešune/vešâne

شناسه (گویش کندلوس)ویرایش

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.^[۱۵] (نمونه زیر بر اساس گویش کندلوس شهرستان نوشهر تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	ema	i	e	emi	eni	ena

۲. حال ساده:

بن مضارع اخباری: -za = می‌زند

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	ema	eni	ene	emmi	enni	enna

۳. حال التزامی:

بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em	i	e	im	in	en

صرف فعل (گویش کندلوس)ویرایش

در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می گیرد.^[۱۶]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bazuma	bazui	bazue	bazumi	bazuni	bazuna
گذشته کامل	bazu-bima	bazu-bi	bazu-bie	bazu-bimi	bazu-bini	bazu-bina
گذشته التزامی	bazu-buem	bazu-bui	bazu-bue	bazu-buim	bazu-buin	bazu-buen
گذشته التزامی کامل	bazu-bi-buem	bazu-bi-bui	bazu-bi-bue	bazu-bi-buim	bazu-bi-buin	bazu-bi-buen
گذشته استمرای	zuma	zui	zue	zumi	zuni	zune
گذشته در حال انجام	davema-zuma	davi-zui	dave-zue	davemi-zumi	daveni-zuni	davena-zune
حال ساده/آینده	zamma	zani	zanne	zammi	zanni	zanna
حال در حال انجام	darema-zamma	dareni-zani	dare-zanne	daremi-zammi	darenni-zanni	darenna-zanna
حال التزامی	bazenem	bazeni	bazene	bazenim	bazenin	bazenen
آینده	xâyme bazenem	xâyni bazeni	xâyne bazene	xâymi bazenim	xâynni bazenin	xâynne bazenen

شناسه (گویش یوش)ویرایش

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.^[۱۷] (نمونه زیر بر اساس گویش یوش شهرستان نور تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	emo	i	o	emi	eni	eno

۲. حال ساده:

بن مضارع اخباری: -za = می‌زند

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	emo	eni	eno	emmi	enni	enno

۳. حال التزامی:

بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	om	i	o	im	in	on

صرف فعل (گویش یوش)ویرایش

در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می گیرد.^[۱۸]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bazumo	bazui	bazuo	bazumi	bazuni	bazuno
گذشته کامل	bazu-bimo	bazu-bi	bazu-bio	bazu-bimi	bazu-bini	bazu-bino
گذشته التزامی	bazu-bom	bazu-boi	bazu-bo	bazu-boim	bazu-boin	bazu-boen
گذشته التزامی کامل	bazu-bi-bom	bazu-bi-boi	bazu-bi-bo	bazu-bi-boim	bazu-bi-boin	bazu-bi-boen
گذشته استمرای	zumo	zui	zuo	zumi	zuni	zuno
گذشته در حال انجام	davemo-zumo	davi-zui	davo-zuo	davemi-zumi	daveni-zuni	daveno-zuno
حال ساده/آینده	zammo	zani	zanno	zammi	zanni	zanno
حال در حال انجام	daremo-zammo	dareni-zani	dareno-zanno	daremi-zammi	darenni-zanni	darenno-zanno
حال التزامی	bazenom	bazeni	bazeno	bazenim	bazenin	bazenon
آینده نوع اول	xâmmo bazenom	xâni bazeni	xâno bazeno	xâmi bazenim	xânni bazenin	xânno bazenon
آینده نوع دوم	veno bazenom	veno bazeni	veno bazeno	veno bazenim	veno bazenin	veno bazenon

جستارهای وابستهویرایش

	درگاه طبرستان
	درگاه ایران

منابعویرایش

↑ [۱]
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-02-language
↑ DIMLĪ in Encyclopædia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan(d)ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī-speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian (see Windfuhr). The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order, Garnik Asatrian
↑ in Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians.The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii (variations of Pahalvi amongst Kurds). The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements (e.g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish), By Dr. Kaveh Farrokh
↑ ایران کلباسی، گویش کلاردشت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۶ ص. شانزده
↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
↑ https://www.otaghak.com/fa/cities/490
↑ «زبان مردم بومی چالوس مازندرانی است که به طبری کلارستاقی شهرت دارد». سایت استانداری مازندران فرمانداری چالوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹.
↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
↑ [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1
↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۰.
↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.
↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.

پیوند به بیرونویرایش

معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.

فرهنگ لغت مازندرانی

[1] [۱]

[2] ttp://www.iranicaonline.org/articles/kojur-02-language

[3] DIMLĪ in Encyclopædia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan(d)ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī-speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian (see Windfuhr). The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order, Garnik Asatrian

[4] Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians.The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii (variations of Pahalvi amongst Kurds). The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements (e.g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish), By Dr. Kaveh Farrokh

[5] ایران کلباسی، گویش کلاردشت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۶ ص. شانزده

[6] واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31

[7] ttps://www.otaghak.com/fa/cities/490

[8] «زبان مردم بومی چالوس مازندرانی است که به طبری کلارستاقی شهرت دارد». سایت استانداری مازندران فرمانداری چالوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹.

[9] واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31

[10] [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)

[11] ttp://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i

[12] ttp://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1

[13] حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.

[14] حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۰.

[15] حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.

[16] حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.

[17] حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.

[18] حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.

[۲]

[۳]

[۴]

[۱]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

طبری کجوری
کجوری، نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی
زبان بومی در	ایران استان مازندران
منطقه	ساحل جنوبی دریای خزر
شمار گویشوران	۳۰۰هزار^[۱] (۲۰۱۷)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی زبان طبری رویانی طبری کجوری
گویش‌ها	نوشهری نوری رویانی کندلوسی یوشیج پولج چلندری درزی کلایی کدیری کالجی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط	دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه مازندران
کدهای زبان
مناطقی که گویشوران مازندرانی دارد.