گویش کجوری

گویشی از زبان مازندرانی

گویش کجوری یا طبری کجوری یا مازندرانی کجوری (نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی)[۱] گویشی از زبان مازندرانی و شاخه‌ای از گویش طبری رویانی است که در نواحی غربی استان مازندران همچون شهرستان نوشهر، نور، رویان و شرق چالوس گویش می‌شود. این گویش از سمت شرق با گویش آملی در شهرستان آمل و از سمت غرب با گویش کلارستاقی در غرب شهر چالوس هم‌جوار است.[۲][۳] محدوده کجور از رود چالوس تا سولده (نور) امتداد دارد و به گفته حبیب برجیان گویش کجوری گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد.[۴][۵] گویش نور مرتبط با گویش البرز مرکزی کجور می‌باشد.[۶]

کجوری
زبان بومی درایران
استان مازندران
الفبای طبری
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹

تقسیم‌بندی ویرایش

گویش کاسپینی تکلم‌شده در کجور از نظر ساختاری مازندرانی است و نسبت به آن از لحاظ فونولوژی، مورفولوژی و سینتکس واگرایی‌هایی دارد. این باعث شده کجوری و مازندرانی دشت‌های شرقی و مرکزی مازندران نظیر آمل، بابل، شاهی، ساری و آن نواحی به‌طور متقابل برای گویشوران یکدیگر زیاد مفهوم نباشند. سطح پایین قابلیت فهم ممکن است به خاطر واژگان نیز باشد. واگرایی کجوری از مازندرانی را می‌توان با موقعیت آن در محل تلاقی دو زنجیرۀ گویشی توضیح داد: از لحاظ عرض جغرافیایی گروه زبان‌های کاسپین مرکزی (شامل کلارستاقی و تنکابنی)، انتقالی بین مازندرانی و گیلکی؛ و نیز از لحاظ طول جغرافیایی، منطقۀ زبان‌شناسانۀ البرز مرکزی، که از کجور تا یوش به سوی جنوب در دره نور و سپس به ولاترو و دره‌های جاجرود شمالی و کرج در سوی شمالی تهران امتداد می‌یابد.[۷]

زبان طبری یا زبان مازندرانی نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است که در گروه زبان‌های کاسپین قرار دارد. این زبان خود دارای گویش‌ها و لهجه‌های بسیاری است.[۸]

طبری رویانی یکی از کهن‌ترین گویش‌های زبان مازندرانی است که در نواحی غربی طبرستان گویش می‌شد که خود به دو لهجهٔ طبری کلارستاقی و طبری کجوری تقسیم می‌شود. منطقه رویان کهن از نواحی غربی طبرستان بوده‌است که شامل شهرستان‌های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت (کلار)، عباس‌آباد (لنگا)، تنکابن و رامسر (سختسر) می‌شده‌است و گاهی مرز غربی آن تا رودسر (هوسم) ادامه می‌یافت؛ مردم رویان کهن به زبان طبری و گویش طبری رویانی که زبان اسپهبدان طبرستان نیز بود سخن می‌گفتند.[۹]

گویش کجوری شاخه‌ای از گویش طبری رویانی است که در شهرستان‌های نور و نوشهر گویش می‌شود.

لهجه کلارستاقی گوریشی است که در شهرستان‌های چالوس، کلاردشت، عباس‌آباد و همچنین نواحی شرقی تنکابن همچون نشتارود گویش می‌شود.[۱۰]

کجور ویرایش

محدودۀ تاریخی کجور از شمال به دریای مازندران از غرب به رود چالوس از شرق به سولده (نور) و از جنوب به دره نور محدود می‌شود.[۱۱] منطقه کجور به همراه کلارستاق و تنکابن بخشی از رویان کهن بود که بعدها رسمتدار نام گرفت. رویان کهن از نواحی غربی طبرستان محسوب می‌شده‌است.[۱۲]

دستور زبان ویرایش

ضمایر ویرایش

در گویش کجوری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. نمونه‌های زیر براساس گویش کندلوس[۱۳] شهرستان نوشهر و گویش یوش[۱۴] شهرستان نور و گویش نجی بلده[۱۵] شهرستان نور صرف شده‌اند.

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، کندلوس (نوشهر) men tu ve/vi amâ šemâ vešun
مفعولی، کندلوس (نوشهر) menâ/mane terâ/tere verâ/vire amâre šemâre vešunre
ملکی، کندلوس (نوشهر) me/mene te/tene ve/vene ame/amene šeme/šemene vešune
فاعلی، یوش (نور) men/man tu/te vi amâ šomo vešun/vešân
مفعولی، یوش (نور) mane/meno tere/tero vire/vero amâre šomore vešuno/vešanâ
ملکی، یوش (نور) mi ti/te vi/ve ame šeme vešune/vešâne
فاعلی، نچ بلده (نور) men tu ve amâ šemâ vešun
مفعولی، نچ بلده (نور) mene tere vere amâre šemâre vešune/vešunre
ملکی، نچ بلده (نور) me te ve ame šeme vešune

شناسه (گویش کندلوس) ویرایش

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۶] (نمونه زیر بر اساس گویش کندلوس شهرستان نوشهر تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
  • بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه ema i e emi eni ena

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -za = می‌زند
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه ema eni ene emmi enni enna

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em i e im in en

صرف فعل (گویش کندلوس) ویرایش

در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می‌گیرد.[۱۷]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده bazuma bazui bazue bazumi bazuni bazuna
گذشته کامل bazu-bima bazu-bi bazu-bie bazu-bimi bazu-bini bazu-bina
گذشته التزامی bazu-buem bazu-bui bazu-bue bazu-buim bazu-buin bazu-buen
گذشته التزامی کامل bazu-bi-buem bazu-bi-bui bazu-bi-bue bazu-bi-buim bazu-bi-buin bazu-bi-buen
گذشته استمرای zuma zui zue zumi zuni zuna
گذشته در حال انجام davema-zuma davi-zui dave-zue davemi-zumi daveni-zuni davena-zune
حال ساده/آینده zamma zani zanne zammi zanni zanna
حال در حال انجام darema-zamma dareni-zani dare-zanne daremi-zammi darenni-zanni darenna-zanna
حال التزامی bazenem bazeni bazene bazenim bazenin bazenen
آینده xâyme bazenem xâyni bazeni xâyne bazene xâymi bazenim xâynni bazenin xâynne bazenen

شناسه (گویش یوش) ویرایش

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۸] (نمونه زیر بر اساس گویش یوش شهرستان نور تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
  • بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه emo i o emi eni eno

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -za = می‌زند
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه emo eni eno emmi enni enno

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه om i o im in on

صرف فعل (گویش یوش) ویرایش

در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می‌گیرد.[۱۹]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده bazumo bazui bazuo bazumi bazuni bazuno
گذشته کامل bazu-bimo bazu-bi bazu-bio bazu-bimi bazu-bini bazu-bino
گذشته التزامی bazu-bom bazu-boi bazu-bo bazu-boim bazu-boin bazu-boen
گذشته التزامی کامل bazu-bi-bom bazu-bi-boi bazu-bi-bo bazu-bi-boim bazu-bi-boin bazu-bi-boen
گذشته استمرای zumo zui zuo zumi zuni zuno
گذشته در حال انجام davemo-zumo davi-zui davo-zuo davemi-zumi daveni-zuni daveno-zuno
حال ساده/آینده zammo zani zanno zammi zanni zanno
حال در حال انجام daremo-zammo dareni-zani dareno-zanno daremi-zammi darenni-zanni darenno-zanno
حال التزامی bazenom bazeni bazeno bazenim bazenin bazenon
آینده نوع اول xâmmo bazenom xâni bazeni xâno bazeno xâmi bazenim xânni bazenin xânno bazenon
آینده نوع دوم veno bazenom veno bazeni veno bazeno veno bazenim veno bazenin veno bazenon

شناسه (گویش نچ) ویرایش

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش نچ سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۲۰] (نمونه زیر بر اساس گویش نچ بلده شهرستان نور تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
  • بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه eme i e emi eni ene

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -za = می‌زند
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه eme eni ene emmi eneni enene

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em i e im in en

صرف فعل (گویش نچ) ویرایش

در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش نچ شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می‌گیرد.[۲۱]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده bazume bazui bazue bazumi bazuni bazune
گذشته کامل bazu-veme bazu-vi bazu-vie bazu-vimi bazu-vini bazu-vine
گذشته التزامی bazu-vum bazu-vui bazu-vu bazu-vuim bazu-vuin bazu-vuen
گذشته التزامی کامل bazu-vi-vum bazu-vi-vui bazu-vi-vu bazu-vi-vuim bazu-vi-vuin bazu-vi-vuen
گذشته استمرای zume zui zue zumi zuni zune
گذشته در حال انجام dâšteme-zume dâšti-zui dâšte-zue dâštemi-zumi dâšteni-zuni dâštene-zune
حال ساده/آینده zame zani zane zami zaneni zanene
حال در حال انجام dâreme-zame dâreni-zani dârene-zane dâremi-zami dâreneni-zaneni dârenene-zanene
حال التزامی bazenem bazeni bazene bazenim bazenin bazenen
آینده xâme bazenem xâni bazeni xâne bazene xâmi bazenim xâneni bazenin xânene bazenen

در جدول زیر فعل انداختن (dinguen) بر اساس گویش نچ شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می‌گیرد.[۲۲]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده dingume dingui dingue dingumi dinguni dingune
گذشته کامل dingu-veme dingu-vi dingu-vie dingu-vimi dingu-vini dingu-vine
گذشته التزامی dingu-vum dingu-vui dingu-vu dingu-vuim dingu-vuin dingu-vuen
گذشته التزامی کامل dingu-vi-vum dingu-vi-vui dingu-vi-vu dingu-vi-vuim dingu-vi-vuin dingu-vi-vuen
گذشته استمرای angume angui angue angumi anguni angune
گذشته در حال انجام dâšteme-angume dâšti-angui dâšte-angue dâštemi-angumi dâšteni-anguni dâštene-angune
حال ساده/آینده angeme angeni angene angemi angeneni angenene
حال در حال انجام dâreme-angeme dâreni-angeni dârene-angene dâremi-angemi dâreneni-angeneni dârenene-angenene
حال التزامی dingenem dingeni dingene dingenim dingenin dingenen
آینده xâme dingenem xâni dingeni xâne dingene xâmi dingenim xâneni dingenin xânene dingenen

در جدول زیر فعل لگد زدن (damten) بر اساس گویش نچ شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می‌گیرد.[۲۳]

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده dameteme dameti damete dametemi dameteni dametene
گذشته کامل damet-veme damet-vi damet-vie damet-vimi damet-vini damet-vine
گذشته التزامی damet-vum damet-vui damet-vu damet-vuim damet-vuin damet-vuen
گذشته التزامی کامل damet-vi-vum damet-vi-vui damet-vi-vu damet-vi-vuim damet-vi-vuin damet-vi-vuen
گذشته استمرای meteme meti mete metemi meteni metene
گذشته در حال انجام dâšteme-meteme dâšti-meti dâšte-mete dâštemi-metemi dâšteni-meteni dâštene-metene
حال ساده/آینده majeme majeni majene majemi majeneni majenene
حال در حال انجام dâreme-majeme dâreni-majeni dârene-majene dâremi-majemi dâreneni-majeneni dârenene-angenene
حال التزامی damejem dameji dameje damejim damejin damejen
آینده xâme damejem xâni dameji xâne dameje xâmi damejim xâneni damejin xânene damejen

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-02-language
  2. DIMLĪ in Encyclopædia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan(d)ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī-speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian (see Windfuhr). The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order, Garnik Asatrian
  3. in Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians.The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii (variations of Pahalvi amongst Kurds). The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements (e.g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish), By Dr. Kaveh Farrokh
  4. BORJIAN, HABIB (2013). ""The Caspian Dialect of Kujūr in Central Alborz"". Journal of the British Institute of Persian Studies (به انگلیسی): 235.
  5. برجیان، حبیب (۱۳۸۸). متون طبری. تهران: آینه میراث صاحب امتیاز مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب. ص. ۱۱. شابک ۱۵۶۱–۹۴۰۰ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک).
  6. BORJIAN, HABIB (2013). "Yushij: A Dialect of Central Alborz". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی): 127.
  7. Foundation, Encyclopaedia Iranica (2021-05-17). "Welcome to Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-02.
  8. ایران کلباسی، گویش کلاردشت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۶ ص. شانزده
  9. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  10. «زبان مردم بومی چالوس مازندرانی است که به طبری کلارستاقی شهرت دارد». سایت استانداری مازندران فرمانداری چالوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹.
  11. http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i
  12. http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1
  13. BORJIAN, HABIB (2013). ""The Caspian Dialect of Kujūr in Central Alborz"". Journal of the British Institute of Persian Studies (به انگلیسی): 237.
  14. BORJIAN, HABIB (2013). "Yushij: A Dialect of Central Alborz". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی): 130.
  15. نصیری، مجید (۱۳۹۰). «بررسی ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی گویش نجی بلده ای»: ۵۳.
  16. BORJIAN, HABIB (2013). ""The Caspian Dialect of Kujūr in Central Alborz"". Journal of the British Institute of Persian Studies (به انگلیسی): 235–246.
  17. BORJIAN, HABIB (2013). ""The Caspian Dialect of Kujūr in Central Alborz"". Journal of the British Institute of Persian Studies (به انگلیسی): 235–246.
  18. BORJIAN, HABIB (2013). "Yushij: A Dialect of Central Alborz". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی): 132.
  19. BORJIAN, HABIB (2013). "Yushij: A Dialect of Central Alborz". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی): 132.
  20. نصیری، مجید (۱۳۹۰). «بررسی ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی گویش نجی بلده ای»: ۶۱.
  21. نصیری، مجید (۱۳۹۰). «بررسی ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی گویش نجی بلده ای»: ۶۳–۸۳.
  22. نصیری، مجید (۱۳۹۰). «بررسی ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی گویش نجی بلده ای»: ۶۳–۸۳.
  23. نصیری، مجید (۱۳۹۰). «بررسی ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی گویش نجی بلده ای»: ۶۳–۸۳.

پیوند به بیرون ویرایش