گویش کجوری
زبان طبری کُجوری (نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی)[۲] نام یکی از لهجه‌های زبان مازندرانی و شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در نواحی غربی استان مازندران همچون شهرستان نوشهر، نور، رویان و شرق چالوس گویش می‌شود. این لهجه از سمت شرق با لهجه طبری آملی در شهرستان آمل و از سمت غرب با لهجه طبری کلارستاقی در غرب شهر چالوس هم جوار است.[۳][۴]
| طبری کجوری | |
|---|---|
| کجوری، نوشهری، نوری، رویانی، یوشیج، کندلوسی، مازندرانی | |
| زبان بومی در | ایران استان مازندران |
| منطقه | ساحل جنوبی دریای خزر |
تعداد گویشوران | ۳۰۰هزار[۱] (۲۰۱۷) |
| گویش‌ها | نوشهری
نوری
رویانی
کندلوسی
یوشیج
پولج
چلندری
درزی کلایی
کدیری
کالجی
|
| الفبای فارسی | |
| وضعیت رسمی | |
| تنظیم‌شده توسط | دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه مازندران |
| کدهای زبان | |
 مناطقی که گویشوران مازندرانی دارد. | |
تاریخچه زبان طبریویرایش
زبان طبریویرایش
زبان طبری یا زبان مازندرانی نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است که در گروه زبان‌های کاسپین قرار دارد. این زبان خود دارای گویش‌ها و لهجه‌های بسیاری است.[۵]
طبری رویانیویرایش
طبری رویانی یکی از کهن‌ترین گویش‌های زبان مازندرانی است که در نواحی غربی طبرستان گویش می‌شد که خود به دو لهجهٔ طبری کلارستاقی و طبری کجوری تقسیم می‌شود. منطقه رویان کهن از نواحی غربی طبرستان بوده‌است که شامل شهرستان‌های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت (کلار)، عباس‌آباد (لنگا)، تنکابن و رامسر (سختسر) می‌شده‌است و گاهی مرز غربی آن تا رودسر (هوسم) ادامه می‌یافت مردم رویان کهن به زبان طبری و گویش طبری رویانی که زبان اسپهبدان طبرستان نیز بود سخن می‌گفتند.[۶]
طبری کجوریویرایش
لهجه طبری کجوری شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در شهرستان‌های نور و نوشهر گویش می‌شود.[۷]
طبری کلارستاقیویرایش
لهجه طبری کلارستاقی شاخه ای از گویش طبری رویانی است که در شهرستان‌های چالوس، کلاردشت، عباس‌آباد و همچنین نواحی شرقی تنکابن همچون نشتارود گویش می‌شود.[۸]
لهجه‌های زبان طبریویرایش
بررسی کارشناسانه در جلگه‌ها و سپس نواحی کوهستانی موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف درمازندران شده‌است:[۹]
- منطقه کردکوی: شامل هزار جریب شرقی، شاه کوه زیارت، بالاجاده، رادکان، گز شرقی و غربی و روستاهای غیر ترکمن نشین از زنگی محله گرگان و چهاردانگه تا گلوگاه.
- منطقه بهشهر: شامل چهاردانگه هزارجریب از سورتی تا کیاسر و روستاهای مناطق جلگه‌ای از گلوگاه، شاه کیله تا انتهای منطقه قره طغان و رودخانه نکارود.
- منطقه ساری: شامل چهاردانگه از کیاسر تا کوهستان‌های دودانگه، جلگه‌های مابین میان دورود و جلگه‌های مناطق غربی تجن رود تا جویبار.
- منطقه قائمشهر: شامل مناطق کوهستانی فیروزکوه، سوادکوه و روستاهای جلگه‌ای حد فاصل بین کیاکلا، جویبار و روستاهای کوهپایه‌ای بیشه سر.
- منطقه بابل: از مناطق کوهستانی چلاو آمل تا بندپی، امامزاده حسن در سمت غربی آلاشت و نواحی جلگه‌های حد فاصل فریدونکنار، بابلسر، بهنمیر، کیاکلا تا روستاهای کوهپایه‌ای کهنه خط، گنج افروز و بابل کنار.
- منطقه آمل: از کوهستان‌های بندپی تا چلاو، لاریجانات، نمارستاق و کلارستاق آمل تا حوالی امامزاده هاشم و جلگه‌های دو سمت هراز، دشت‌سر و محمودآباد و کوهپایه‌ها و جلگه‌های جاده چمستان، میان آمل و نور.
- منطقه نور و نوشهر: شامل بخشی از روستاهای بیرون بشم، کجور، محال ثلاث و جلگه‌های حد فاصل سرخ رود تا رودخانه چالوس.
- چالوس و تنکابن شرقی: شامل مناطق کلارباستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم ولنگا و نواحی جلگه‌ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد.
- تنکابن مرکزی: شامل لهجه‌های دوهزاری و سه هزاری و خرم‌آبادی و گلیجانی چالکش یعنی حدفاصل آب نشتا تا آب شیرود.
- منطقه علی‌آباد کتول: شامل نواحی روستایی کوهستانی شمال شاهوار و مناطقی چون کتول، پیچک محله، محمودآباد، فاضل آباد و جلگه‌های غیرترکمن نشین بلوک استارآباد قدیم.
- منطقه قصران باستانی: شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، دیزین، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود.
- منطقه دماوند: شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند، رودهن، بومهن تا فیروزکوه.
کجورویرایش
محدوده تاریخی کجور از شمال به دریای مازندران از غرب به رود چالوس از شرق به سولده (نور) و از جنوب به دره نور محدود می‌شود.[۱۰] منطقه کجور به همراه کلارستاق و تنکابن بخشی از رویان کهن بود که بعدها رسمتدار نام گرفت. رویان کهن از نواحی غربی طبرستان محسوب می‌شده‌است.[۱۱]
دستور زبانویرایش
ضمایرویرایش
در گویش کجوری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. نمونه های زیر براساس گویش کندلوس[۱۲] شهرستان نوشهر و گویش یوش[۱۳] شهرستان نور صرف شده اند.
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، کندلوس (نوشهر) | men | tu | ve/vi | amâ | šemâ | vešun |
| مفعولی، کندلوس (نوشهر) | menâ/mane | terâ/tere | verâ/vire | amâre | šemâre | vešunre |
| ملکی، کندلوس (نوشهر) | me/mene | te/tene | ve/vene | ame/amene | šeme/šemene | vešune |
| فاعلی، یوش (نور) | men/man | tu/te | vi | amâ | šomo | vešun/vešân |
| مفعولی، یوش (نور) | mane/meno | tere/tero | vire/vero | amâre | šomore | vešuno/vešanâ |
| ملکی، یوش (نور) | mi | ti/te | vi/ve | ame | šeme | vešune/vešâne |
شناسه (گویش کندلوس)ویرایش
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۴] (نمونه زیر بر اساس گویش کندلوس شهرستان نوشهر تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
- بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | ema | i | e | emi | eni | ena |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -za = می‌زند
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | ema | eni | ene | emmi | enni | enna |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | em | i | e | im | in | en |
صرف فعل (گویش کندلوس)ویرایش
در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می گیرد.[۱۵]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bazuma | bazui | bazue | bazumi | bazuni | bazuna |
| گذشته کامل | bazu-bima | bazu-bi | bazu-bie | bazu-bimi | bazu-bini | bazu-bina |
| گذشته التزامی | bazu-buem | bazu-bui | bazu-bue | bazu-buim | bazu-buin | bazu-buen |
| گذشته التزامی کامل | bazu-bi-buem | bazu-bi-bui | bazu-bi-bue | bazu-bi-buim | bazu-bi-buin | bazu-bi-buen |
| گذشته استمرای | zuma | zui | zue | zumi | zuni | zune |
| گذشته در حال انجام | davema-zuma | davi-zui | dave-zue | davemi-zumi | daveni-zuni | davena-zune |
| حال ساده/آینده | zamma | zani | zanne | zammi | zanni | zanna |
| حال در حال انجام | darema-zamma | dareni-zani | dare-zanne | daremi-zammi | darenni-zanni | darenna-zanna |
| حال التزامی | bazenem | bazeni | bazene | bazenim | bazenin | bazenen |
| آینده | xâyme bazenem | xâyni bazeni | xâyne bazene | xâymi bazenim | xâynni bazenin | xâynne bazenen |
شناسه (گویش یوش)ویرایش
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش کجوری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۶] (نمونه زیر بر اساس گویش یوش شهرستان نور تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -ba-zu = زد
- بن ماضی استمراری: -zu = می‌زد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | emo | i | o | emi | eni | eno |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -za = می‌زند
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | emo | eni | eno | emmi | enni | enno |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -ba-zen = بزن
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | om | i | o | im | in | on |
صرف فعل (گویش یوش)ویرایش
در جدول زیر فعل زدن (bazuen) بر اساس گویش یوش شهرستان نور در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na در ابتدای فعل می‌آید بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام na در ابتدای فعل اصلی قرار می گیرد.[۱۷]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bazumo | bazui | bazuo | bazumi | bazuni | bazuno |
| گذشته کامل | bazu-bimo | bazu-bi | bazu-bio | bazu-bimi | bazu-bini | bazu-bino |
| گذشته التزامی | bazu-bom | bazu-boi | bazu-bo | bazu-boim | bazu-boin | bazu-boen |
| گذشته التزامی کامل | bazu-bi-bom | bazu-bi-boi | bazu-bi-bo | bazu-bi-boim | bazu-bi-boin | bazu-bi-boen |
| گذشته استمرای | zumo | zui | zuo | zumi | zuni | zuno |
| گذشته در حال انجام | davemo-zumo | davi-zui | davo-zuo | davemi-zumi | daveni-zuni | daveno-zuno |
| حال ساده/آینده | zammo | zani | zanno | zammi | zanni | zanno |
| حال در حال انجام | daremo-zammo | dareni-zani | dareno-zanno | daremi-zammi | darenni-zanni | darenno-zanno |
| حال التزامی | bazenom | bazeni | bazeno | bazenim | bazenin | bazenon |
| آینده نوع اول | xâmmo bazenom | xâni bazeni | xâno bazeno | xâmi bazenim | xânni bazenin | xânno bazenon |
| آینده نوع دوم | veno bazenom | veno bazeni | veno bazeno | veno bazenim | veno bazenin | veno bazenon |
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ [۱]
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-02-language
- ↑ DIMLĪ in Encyclopædia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan(d)ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī-speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian (see Windfuhr). The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order, Garnik Asatrian
- ↑ in Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians.The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii (variations of Pahalvi amongst Kurds). The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements (e.g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish), By Dr. Kaveh Farrokh
- ↑ ایران کلباسی، گویش کلاردشت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۶ ص. شانزده
- ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
- ↑ https://www.otaghak.com/fa/cities/490
- ↑ «زبان مردم بومی چالوس مازندرانی است که به طبری کلارستاقی شهرت دارد». سایت استانداری مازندران فرمانداری چالوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1
- ↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
- ↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۰.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
- ↑ حبیب برجیان، گویش کاسپین کجور در البرز مرکزی، ۲۳۵-۲۴۶.
- ↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.
- ↑ حبیب برجیان، یوشیج:گویش کاسپین البرز مرکزی، ۱۳۲.
پیوند به بیرونویرایش
| معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید. |